با فرهنگ بومی یزد آشنا شوید!
- ...
- ...
- تعداد کلمات
هر شهری برای خودش فرهنگ بومی خاصی دارد. علی‌الخصوص شهرهایی مثل یزد که برای حفظ فرهنگ بومی‌شان تلاش هم کرده‌اند. در این مقاله از یوتراوز، صفرتاصد فرهنگ بومی یزد را زیر ذره‌بین بردیم و یک راهنمای جامع فرهنگی برای این شهر درست کردیم تا شما را بیشتر با آن آشنا کنیم.
آشنایی با فرهنگ بومی شهرهای ایران یکی از آن موضوعات جذابی است که می‌توانیم در موردش ساعت‌ها به گفت‌وگو بنشینیم. به خصوص اگر پای شهر جذابی مثل یزد در میان باشد. اگر بلیط هواپیما مشهد یزد یا هر مبدا دیگری را خریده‌اید، به خواندن ادامه بدهید چون قصد داریم در ادامه سلسله‌مقالات راهنمای سفر به یزد، از فرهنگ بومی‌اش هم بگوییم. پس از خواندن این مقاله، یزد و مردمش را مثل کف دستتان می‌شناسید و سفر به شهر بادگیرها برایتان معنای دیگری پیدا می‌کند 😊.
آنچه در این مقاله درباره فرهنگ بومی یزد می‌خوانید:
- آشنایی با فرهنگ بومی یزد
- سوغات یزد
- معرفی غذاهای محلی یزد
- لباس محلی زنان و مردان یزدی
- مراسم عید نوروز در یزد
- حال و هوای محرم در یزد
- آداب و رسوم یزد در ماه رمضان
- عروسی به سبک یزدی
- شب یلدا در یزد
- معرفی سایر جشن‌های بومی یزد
آشنایی با فرهنگ بومی یزد
یزد به خاطر موقعیت جغرافیایی و آب‌وهوای کویری، از بسیاری از مناقشات سیاسی دور بوده و کمتر از بقیه شهرهای ایران دستخوش دگرگونی فرهنگی شده است. فرهنگ بومی یزد فارغ از دوره‌های تاریخی همیشه غنای خود را حفظ کرده. شاهدش هم یادگاری‌هایی است که از قبل و بعد اسلام در این شهر به جا مانده. یزد هم مساجد شاخصی دارد و هم نشانه‌هایی از مهر و آناهیتا و هخامنش.
فرهنگ بومی یزد مولفه‌های فراوانی دارد اما یکی از اصلی‌ترین این مولفه‌ها، لهجه یزدی است؛ بومیان یزد به استثنای زرتشتیان و یهودیان و اهالی شهرستان‌های خاتم و ابرکوه به زبان فارسی با لهجه یزدی صحبت می‌کنند. تفاوت لهجه یزدی با فارسی معیار بیشتر در تکیه و آهنگ کلام است و اینکه لهجه یزدی کمتر با زبان عربی درآمیخته.
سوغات یزد
یزد، نه تنها به خاطر جاذبه‌های تاریخی و معماری‌اش شهرت دارد، بلکه بهشت شیرینی‌دوستان هم هست. سفر به این شهر بدون چشیدن طعم اصیل شیرینی‌ها و خوراکی‌های سنتی آن کامل نمی‌شود. تنوع و طعم بی‌نظیر سوغات خوراکی یزد هر گردشگری را هیجان‌زده می‌کند. قطاب، باقلوا، کیک یزدی، پشمک، نقل، سوهان آردی و حاجیبادام تنها چند نمونه از شیرینیهای خوشمزه یزدی است.
از شیرینی و غذاهای یزد که بگذریم می‌رسیم به صنایع دستی. صنایع دستی یزد هم از حیث تنوع، دست‌کمی از شیرینی‌هایش ندارد. فرش‌های دستباف، ترمه، دارایی‌بافی، زری‌بافی، سفال و سرامیک، قالی، قلمزنی، مسگری، فیروزهکوبی، خاتم‌کاری و حصیربافی، تنها بخشی از هنرها و صنایع پرشمار یزدی‌ها هستند.
برای مشاهده لیست و توضیحات کامل شیرینیهای محلی و صنایع دستی یزد، روی لینک سوغات یزد کلیک کنید.
معرفی غذاهای محلی یزد
خب از شیرینیهای یزدی گفتیم و حالا می‌خواهیم از غذاهایش هم بگوییم تا دلتان بیشتر آب شود! غذاهای سنتی یزد را می‌توانیم به 3 دسته خورش‌ها، آش‌ها و سایر غذاها تقسیم کنیم.
خورش‌های یزدی
- قیمه نخود: این خورش که با نخود به جای لپه پخته می‌شود، طعم و رنگی منحصر به فرد دارد.
- خورش به آلو: ترکیب به و آلو در این خورش، طعمی ملس می‌سازد. یزدی‌ها این خورش را بیشتر در فصل پاییز طبخ می‌کنند.
- فسنجان یزدی: فسنجان یزدی با مرغ یا گوشت چرخ‌کرده و رب انار پخته می‌شود و گردو، رب و آلو بخارا طعم آن را خاص می‌کنند.
آش‌های یزدی
- آش شولی: این آش با اوماج (نوعی خمیر)، چغندر، عدس، لپه، سبزی آش، پیاز، سرکه و ادویه تهیه می‌شود.
- آش آبغوره: آش آبغوره، طعمی ترش و خنک دارد و با سبزی آش، بلغور گندم، لوبیا چشم بلبلی، عدس، برنج نیم‌دانه، آبغوره و غوره و ادویه‌جات پخته می‌شود.
- آش ماش: این آش یک صبحانه پرطرفدار یزدی است و از ماش، برنج، پیاز، نعناع و ادویه تشکیل می‌شود.
سایر غذاهای یزدی
- کوفته نخودچی: کوفته نخودچی یزدی با گوشت چرخ‌کرده، آرد نخودچی، سبزی و ادویه تهیه می‌شود و از غذاهای پرطرفدار یزد است.
- آبگوشت یزدی: آبگوشت یزدی با طعم ترشش، دهانتان را آب می‌اندازد. در این غذا از لیمو امانی، آلو یا لواشک برای ترش کردن طعم آبگوشت استفاده می‌کنند.
- نان سوروک: اگر در ایام محرم به استان یزد سفر کنید، سوروک را در بین نذری‌های مردم مذهبی این شهر خواهید دید. این نان، یکی از افطاری‌های پرطرفدار در بین یزدی‌ها هم هست. نان سوروک را با آرد نان سنگک، شکر، نمک، تخم گشنیز، گل رنگ، مایه خمیر و روغن کنجد می‌پزند.
لباس محلی زنان و مردان یزدی
لباس زنان یزدی
لباس سنتی زنان یزدی شامل: پیراهنی کوتاه تا روی زانو، یک نوع دامن کوتاه گشاد و چین‌دار به نام شلیته، چارقد و چادر است. زنان این لباس را با انواع مختلف کفش مانند نعلین، ساغری، پاشنه دار، ارسی، گالش، راسی، گیوه، گالش نوسرج و پاشنه صناری می‌پوشند و از دور مچ پا تا بالای پایشان هم چاقچور می‌پیچند. در مرحله آخر هم با روبندهای سفیدی که تا کمرشان می‌رسد، صورتشان را می‌پوشانند.
لباس مردان یزدی
لباس سنتی مردان یزدی هم شامل: عرقچین یا همان سرپوش، شال‌های هراتی و حاشیه‌دار، یک پیراهن آستین‌گشاد ساده، قبا، ارخالق، عبا و شلواری خنک به نام «تنبون» است. آنها، ارخالق را زیر قبا می‌پوشند و عبا را رویش. این لباس‌ها را کفش‌هایی مثل: گیوه ملکی، گیوه چینی و نعلین، تکمیل می‌کنند.
مراسم عید نوروز در یزد
جشن نوروز در یزد، جلوه‌ای خاص و منحصر به فرد دارد. مردم یزد با حفظ آداب‌ورسوم کهن خود این عید باستانی را جشن می‌گیرند. برخی از رسوم برجسته یزدی‌ها در نوروز را در جدول زیر می‌بینید.
نام رسم | توضیحات |
شکستن کوزه | 🔸🔸🔸 در آستانه سال نو، برخی از مردم یزد، کوزه‌ای که در آن پول گذاشته‌اند می‌شکنند چون بر این باورند که با بیرون ریختن پول کهنه، نحسی‌ها هم از بین می‌رود. |
آتش رو بوم کردن | 🔸🔸🔸 روشن کردن آتش روی پشت بام خانه‌ها در شب عید از دیگر رسوم یزد است. مردم با این کار، سرما و سوز زمستان را پشت سر می‌گذارند و از اسفند دود‌گرفته برای چشم‌زخم استفاده می‌کنند. |
فال کوزه | 🔸🔸🔸 دختری نابالغ، کوزه‌ای پر از آب را می‌چرخاند و زنان حاضر در مجلس، شانه یا گیره سر خود را به نیت خاصی درون کوزه می‌اندازند. روز بعد، همزمان با خواندن شعر، اشیاء را از کوزه بیرون می‌آورند و به این صورت فال هر کس گرفته می‌شود. |
کوزه آب | 🔸🔸🔸 در گذشته، دختران یزدی با کوزه‌های تزیین شده از آب انبارها آب می‌آوردند و آن را سر سفره هفت سین می‌گذاشتند. امروزه زرتشتیان یزد به جای کوزه آب، از ظرف پر آبی که با سبزه و روبان تزیین شده استفاده می‌کنند. |
پختن آش رشته
| 🔸🔸🔸 از سنت‌های اصیل و بسیار رایج یزدی است. |
حال و هوای محرم در یزد
محرم در شهرهای ایران حال و هوای خاصی دارد و یزد هم از این قاعده مستثنی نیست. مردم یزد در ماه محرم با برپایی آیین‌ها و مراسم‌های سنتی خود، ارادت ویژه‌شان را به اهل بیت (ع) نشان می‌دهند. به خواندن ادامه دهید تا با مهم‌ترین آیین‌های مردم یزد در محرم آشنا شوید.
- نخل‌گردانی:
یزدی‌ها در روزهای تاسوعا و عاشورا، با حضور انبوه عزاداران، نخل‌‌ها را به عنوان نمادی از تابوت امام حسین (ع) در خیابان‌ها می‌گردانند.
- کتل‌بستن:
در این مراسم، اسبی را که به زیبایی تزئین شده، پیشاپیش دسته‌های عزاداری حرکت می‌دهند.
- دسته سقا:
در این دسته، عزاداران، لباس مخصوص می‌پوشند و مشک آب حمل می‌کنند تا یادآور تشنگی امام حسین (ع) و یارانش در کربلا باشند.
- پرسه‌زنی:
هیئت‌های عزاداری به منازل شهدای سال گذشته می‌روند و برای آنها عزاداری می‌کنند.
- جغجغه‌زنی:
عزاداران با استفاده از جغجغه و با نوحه‌های مخصوص، به عزاداری می‌پردازند.
- اجغه‌زنی:
در اجغه‌زنی با استفاده از دو قطعه سنگ یا چوب، با نوحه‌ها همراهی می‌کنند.
- تعزیه‌خوانی:
در این مراسم، یک گروه نمایش، واقعه کربلا را به صورت نمادین اجرا می‌کنند.
- سیزدهم محرم:
مردم یزد در این روز، با برگزاری مراسم نخل‌گردانی و دیگر برنامه‌ها، یاد امام حسین (ع) و یارانش را گرامی می‌دارند.
آداب و رسوم یزد در ماه رمضان
درست مثل محرم، ماه رمضان هم در شهر یزد، که به دارالعباده مشهور است، جایگاه خاصی دارد و مردم با برپایی آیین‌ها و مراسم سنتی، این ماه و مناسبت‌هایش را گرامی می‌دارند. برخی از مهم‌ترین و جالب‌ترین این آیین‌ها عبارتند از:
- هلال ماه نو:
- طبل و دهل‌نوازی:
- کلوخ‌اندازان:
- روزه چند کتو:
- روضه قنبر:
- کیسه‌دوزی و پیراهن مراد:
- آیین دوست دوست:
- تهیه آجیل مشکل‌گشا:
- نخل‌برداری:
- چراغ ملا کاظم:
عروسی به سبک یزدی
فرهنگ غنی یزد، آداب و رسوم منحصر به فردی را برای پیوند ازدواج رقم زده است که در میان آنها، «روس کردن» و «جاخالی» از بقیه جالب‌تر و شاخص‌ترند.
روس کردن
حدود یک هفته پس از انتخاب شدن دختر توسط داماد و ابراز رضایت طرفین، خانواده داماد با کوله‌ای پر از تحفه راهی خانه عروس می‌شوند. در این سبد، انگشتر، کفش و جعبه‌ای شیرینی به نشانه تعهد و مهرورزی وجود دارد. چند روز بعد از بله‌بران، اقوام داماد به همراه عاقد به خانه عروس می‌روند و سفره عقدی ساده و سفید برپا می‌کنند. هنگام قرائت صیغه عقد، پارچه‌ای سفید را بر سر عروس می‌گیرند و با قند ساییدن بر آن، به زبان یزدی «سابم، مسابم» می‌گویند. بعد از پایان مراسم پارچه را می‌دوزند به نیت دوام مهر و محبت برای عروس و دام حاضران در مراسم این جمله را تکرار می‌کنند و در نهایت پارچه را می‌دوزند تا نمادی از استحکام و دوام پیوند عروس و داماد باشد.
جاخالی
دو روز پس از پایان مراسم عروسی، اقوام عروس با هدایایی در دست راهی خانه داماد می‌شوند. این رسم فرصتی برای تجدید دیدار و ابراز شادمانی از سوی خانواده عروس به داماد و همسرش است. در ادامه، خانواده عروس و داماد به طور متقابل یکدیگر را به صرف شام در خانه خود دعوت می‌کنند تا مراسم «پاگشا» را به جا آورند و اینگونه به طور رسمی عروس و داماد را به عنوان عضوی از خانواده خود بپذیرند.
شب یلدا در یزد
یلدا در ایران از آن مناسبت‌های مهمی است که خیلی مفصل برگزار می‌شود. در یزد یه یلدا، «شب چله» یا «شو چله» می‌گویند و آن را به زیبایی هر چه تمام‌تر جشن می‌گیرند. مثلا میوه‌های تابستان و پاییز را به گونه‌ای ذخیره می‌کنند تا در شب‌های بلند زمستان از آنها لذت ببرند. مثلا به عنوان یک روش سنتی، برای نگهداری انار آن را در خاک دفن می‌کردند.
شام مخصوص یلدا در یزد
در بسیاری از مناطق یزد، شولی یزدی و فسنجان، شام شب یلدا را تشکیل می‌دهند. شولی، آشی با طبع خنک، گرمای فسنجان را متعادل می‌کند و مصرف آن در شب یلدا به یک سنت یزدی تبدیل شده است.
آیین خنچه‌برون یلدا
یکی از رسومات خاص یزد در شب یلدا، «آیین خنچه‌برون عروس» است. در این رسم، خانواده داماد در شب یلدا، چندین سینی بزرگ را با انواع خوراکی‌های شب یلدا، شیرینی، آجیل، و هدایایی از جمله لباس‌های زمستانی برای عروس تزیین می‌کنند و به خانه عروس می‌برند. این رسم فرصتی برای خانواده عروس و داماد است تا در کنار هم شب یلدا را جشن بگیرند.
معرفی سایر جشن‌های بومی یزد
پیش از اینکه مقاله را تمام کنیم باید برایتان از دو جشن پسح و هیرومبا که به ترتیب مربوط به یهودیان و زرتشتیان است هم بگوییم.
جشن پسح یهودیان
عید پسح یکی از سه عید بزرگ یهودیان مربوط به آزادی قوم یهود از بند برده‌داری فراعنه مصر است. این عید در بهار به مدت یک هفته برگزار می‌شود و نیایش و آوازهای مذهبی در آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در شب عید پسح، اعضای خانواده جمع می‌شوند و به نوبت هگادا یا داستان خروج از مصر را می‌خوانند و دور هم شام رنگینی صرف می‌کنند.
جشن زرتشتی هیرومبا
جشن زرتشتی هیرومبا که شبیه «رسم آتش‌افروزی سده» است، هر سال در روستای شریف‌آباد اردکان برگزار می‌شود. زرتشتیان این روستا در روزهای آخر فروردین به نیایشگاه پیر هریشت (عکس بالا) می‌روند و شب را به نیایش می‌پردازند. وقتی هم که سپیده می‌زند، به دشت می‌روند، هیزم جمع می‌کنند و آتش می‌افروزند.
سخن پایانی
در این مقاله از مجله گردشگری یوتراوز، از زبان، لباس‌های محلی، عزاداری‌ها، جشن‌ها و رسم و رسومات عروسی و شب یلدا و به طور کلی در مورد فرهنگ بومی یزد گفتیم. حالا نوبت شماست! مقاله را مرور کنید و اگر رسم و آیینی را از قلم انداختیم برایمان در موردش بنویسید. اگر هم قصد دارید به یزد سفر کنید اما وقت و حوصله برنامه‌ریزی ندارید، کافی است با 1548 📞 تماس بگیرید و کارهای مربوط به سفر مثل رزرو هتل و بلیط سفر را به همکاران ما در یوتراوز بسپارید.
سوالات متداول
شیرینیهای سنتی معروف یزد کدامها هستند؟
قطاب، کیک یزدی، باقلوا، حلوا آردی، حاجیبادام، پشمک و غیره.
صنایع دستی معروف یزد کدامها هستند؟
فرش، فیروزهکوبی، قلمزنی، نمد، گیوه و غیره.
غذاهای سنتی یزد کدامها هستند؟
قیمه نخود، فسنجان یزدی، آبگوشت یزدی، سوروک و غیره.
