آداب و رسوم شب یلدا در ایران
- ...
- ...
- تعداد کلمات
آداب و رسوم شب یلدا در ایران چگونه است؟ شب یلدا چه شبی است؟ مردم مناطق مختلف کشورمان مراسم شب یلدا را چطور جشن می‌گیرند؟ پاسخ این سوالات، به همراه رسوم عجیب «شب چله» را در متن زیر می‌خوانید. بعضی از رسوم آنقدر عجیب‌اند که قطعا متعجب‌تان خواهند کرد!
آداب و رسوم شب یلدا در ایران با گذر زمان، تغییرات زیادی داشته‌است. همانطور که می‌دانید؛ امروزه بیشتر سنت‌های قدیمی‌مان جای خود را به عادت‌های امروزی عوض کردهاند. اما باز خیلی از ما، کل سال منتظر شب‌نشینی یلدا می‌مانیم و از روز‌ها قبل، برایش برنامه‌ریزی می‌کنیم تا در آخرین شب پاییز در کنار عزیزانمان به استقبال زمستان برویم.
دور از ذهن نیست اگر بگوییم این انتظار ریشه در دورانی دارد که، مراسم شب یلدا یکی از مهم‌ترین مراسم سالانه برای اجدادمان بود. یلدا درواقع یکی از سنت‌های زیبای ایرانیان است؛ سنتی دل‌نشین و جذاب که در شهرهای مختلف ایران به شیوه‌های متفاوتی برگزار می‌شود. فرهنگ، شرایط اقلیمی و بالطبع خوراکی و میوه‌ها در هر شهر با دیگری تفاوت دارد و این تفاوت باعث به وجود آمدن مراسم‌های جالبی در شهرهای ایران برای شب یلدا شده است. اگر می‌خواهید با این آداب و رسوم در مناطق مختلف ایران آشنا شوید، این مقاله از مجله گردشگری یوتراوز را از دست ندهید.
لیستی از آنچه «درباره مراسم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران» می‌خوانید:
- آداب و رسوم شب یلدا در مازندران
- آداب و رسوم شب یلدا در تهران
- آداب و رسوم شب یلدا در خوزستان
- آداب و رسوم شب یلدا در شیراز
- آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان
- آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان غربی
- آداب و رسوم شب یلدا در چهار محال و بختیاری
- آداب و رسوم شب یلدا در کردستان
- آداب و رسوم شب یلدا در یزد
- آداب و رسوم شب یلدا در خراسان
- آداب و رسوم شب یلدا در گیلان
- آداب و رسوم شب یلدا در کرمان
- آداب و رسوم شب یلدا در قزوین
- آداب و رسوم شب یلدا در سمنان
آداب و رسوم شب یلدا در مازندران
مازنی‌ها شب یلدا را با نام «چله‌شو» می‌شناسند که در معنی؛ همان «شب‌ِ چله» است. در تقویم کلی‌نگر ایرانیان قدیم، دو موقع از سال با نام چله معرفی شده بود: چله تابستان که از تیرماه شروع می‌شود و چله زمستان که آغاز آن، اول دی‌ماه است. در این تقویم، 60روز تابستان و 60 روز فصل زمستان، به دو قسمت چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شد. دقیق‌تر بگوییم: به40 روز ابتدایی چله، چله بزرگ و 20 به روز پایانی آن چله کوچک می‌گفتند.
حالا با توجه به اینکه عمر شب یلدا با غروب آخرین روز پاییز شروع و با طلوع اولین روز زمستان به پایان می‌رسد و دقیقا مصادف با شروع شب چله بزرگ زمستان است، دور از ذهن نیست که در مازندرانی‌ها و دیگر اقوام ایرانی نام آن را شب چله بگذارند.
مازنی‌ها شب چله به خانه « گَته پِر» می‌روند. گته پر در گویش مازندرانی به معنی پدربزرگ است. تمام فامیل در خانه پدربزرگ دور کرسی‌های زغالی می‌نشستند و سوز و سرمای زمستان را با گداختگی زغال کرسی از سر می‌گذرانند. در ادامه با رسوم شب یلدا در مازندران آشنا می‌شوید:
آجیل و میوه‌های شب یلدا در مازندران
یکی از بخش‌های جدانشدنی شب یلدا، خوردن میوه و تنقلات است. در سفره‌های یلدای محلی مازنی؛ هندوانه، کندس (نوعی میوه محلی که در جنگل‌های شمال ایران می‌روید) انار، گندم بو داده، گردو، نخود برشته، تخمه، بادام، پسته، انجیر و کشمش از اصلی‌ترین خوراکی‌های شب چله به شمار می‌آیند.
غذای شب یلدا در مازندران
با کمی کندوکاو در آداب و رسوم مازندرانی ها در شب یلدا، پی‌می‌بریم که پختن شام مخصوص شب چله، برای شمالی‌ها اهمیت بالایی دارد. مردم مازندران معتقدند شب یلدا شب خوش یمن و پربرکتی است و شایسته نیست بدون غذا آن راجشن بگیرند. به همین دلیل بانوان مازنی از صبح سوروسات پختن شام یلدا را شروع می‌کنند.
آنچه واجب است در سفره شب چله باشد، «پلو» است. سبزی پلو با ماهی، ته‌چین سنتی مازندرانی با مرغ یا اردک و کَئی‌پلا (پلو با کدو حلوایی) از غذاهای معروف شب‌نشینی بزرگ یلدا در مازندران به حساب می‌آید. بورانی اسفناج، ماست، ترشی‌های محلی و... هم در کنار این غذاهای خوشمزه، رنگ و لعاب سفره شب یلدا را تکمیل می‌کنند.
باورها و سنت‌ها
دانستن معنا و مفهوم آداب و رسوم مردم هر خطه از کشورمان در مناسبت‌های مختلف، همیشه دری جدید رو به فرهنگ و اعتقادات آنها برایمان باز می‌کند. حالا که مراسم شب چله مازندران را زیر ذره‌بین برده‌ایم، خوب است با بعضی از آداب این شب و ریشه آنها آشنا شویم:
خوردن هندوانه
با اینکه هندوانه طبع سردی دارد، چرا مهمان بی‌بروبرگرد اولین شب زمستان است؟ مازندرانی‌ها برای این سوال پاسخ جالبی دارند. آنها بر این باورند که اگر کسی در شب چله هندوانه بخورد، گرمای تابستان بعدی را راحت‌تر تحمل می‌کند.
فال گردو
فال حافظ از آداب اصلی شب یلدا بوده و در بین تمام اقوام ایرانی شناخته شده‌است. اما فال گردو چطور؟ تا به‌حال چیزی از فال گردو مازنی‌ها در شب چله شنیده‌اید؟ اگر پاسخ‌تان منفی است باید بگوییم که در قدیم، بخاطر کم‌سوادی یا بی‌سوادی مردم، فال حافظ گرفتن و تعبیر آن کار راحتی نبود. به همین خاطر، در مازندران فال گردو جای فال حافظ را گرفت.
گرفتن فال گردو به اینصورت است که صاحب خانه، گردو‌های درهم را در سینی بزرگی می‌ریخت و به حاضران تعارف می‌کرد. هر کدام از آنها بعد از نیت کردن، به‌صورت تصادفی یک گردو از سینی برای خود برمی‌داشتند و می‌شکستند. مغز گردوی انتخابی، فال نیک یا بد را نشان می‌داد. اگر گردوی انتخابی پوک بود، نیت صاحب فال برآورده نمی‌شد. ولی اگر خوشرنگ و پرمغز بود؛ اصطلاحا می‌گفتند: «خوب آمده‌است» یعنی نیت صاحب فال به خیر و خوبی ختم می‌شد.
آداب و رسوم شب یلدا در تهران
شب یلدا در تهران هم مانند دیگر شهر‌ها و استان‌های کشورمان گرامی داشته می‌شود. اگر بخواهیم یکی از آداب مخصوص تهرانی‌ها در یلدا را نام ببریم باید به خشک‌کردن میوه و خوردن میوه خشک در شب یلدا اشاره کنیم. تهرانی‌ها با چیدن سفره‌ای خوشرنگ و لعاب از میوه‌های رنگارنگ در کنار هندوانه و انار، شیرینی و آجیل به استقبال شب بلند یلدا می‌روند و با تفال بر فال حافظ و قصه‌گویی و معاشرت، شب‌زنده‌داری می‌کنند.
آداب و رسوم شب یلدا در خوزستان
پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در استان خوزستان مسئولیت خطیر جمع‌کردن کل خانواده و فامیل را در شب یلدا بر عهده‌دارند. گرفتن فال حافظ، گوش سپردن به خاطره‌گویی بزرگترها در کنار کرسی، شاهنامه‌خوانی و شعرخوانی و شکستن فندق از آداب‌ورسوم این شب در خوزستان است.
بزرگترها با فراهم کردن تنقلات محلی و آجیل‌های مخصوص شب یلدا، آن را شبی به‌یادماندنی در خاطره‌ها می‌سازند. در میان این آداب‌ورسوم زیبا، مردم خوزستان افسانه زیبایی به نام قارون افسانه‌ای هم دارند. مردم این شهر تا سحر بیدار مانده تا از قارون استقبال کنند. قارون در لباسی مبدل (هیزم‌شکن) برای مردم فقیر تکه‌های چوبی را می‌برد که تبدیل به طلا خواهند شد و برای آن خانواده برکت و ثروت را به همراه خواهند داشت.
آداب و رسوم شب یلدا در شیراز
در شیراز نیز مشابه دیگر شهرهای ایران، مردم سفره‌ای رنگین گسترانده و تا صبح با حافظ خوانی و خاطره گویی به مشاعره و شب‌زنده‌داری می‌پردازند. آنها با گوش سپردن به قصه‌های شب یلدا شبی به‌یادماندنی را برای خود رقم می‌زنند. سفره‌ای به سبک هفت‌سین که آینه، دو لاله و چند شمع روشن، رنگینک، ارده‌شیره، خرما، تنقلات به همراه چند شاخه گل از چیدنی‌های آن است.
شیرازی‌ها با خوردن غذای ویژه آن شب یعنی هویج‌پلو به همراه کشمش و مغز گردو از خود پذیرایی می‌کنند. تفأل زدن به حافظ در شب یلدا یکی از آیین‌های ویژه‌ی این شب است. برخی ریشه این سنت دوست‌داشتنی را در شیراز می‌دانند. فال کلوک در شیراز هم یکی دیگر از مراسم‌هایی است که در شب چله برگزار می‌شود. فال کلوک فالی ویژه بانوان همراه با خواندن ترانه‌های محلی است.
آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان
از قدیم‌الایام در اصفهان شب یلدا به دو بخش شامل چله و چله کوچک تقسیم شده است و اصفهانی‌ها هر دو شب را به‌عنوان شب چله جشن می‌گرفتند. خانواده‌های اصفهانی با پهن کردن سفره شب چله که یکی از جذاب‌ترین سفره‌های اصفهان است با مخلوطی از برف و شیره انگور به‌علاوه شربت و چای که از نوشیدنی‌های این شب در اصفهان است از یکدیگر پذیرایی می‌کردند. اصفهانی‌ها با گرفتن فال حافظ و نقل داستان‌های قدیمی به شب‌زنده‌داری در این شب مشغول می‌شدند. پلو ماهی، کوفته، گوندی و آش کدو از غذاهای محلی اصفهان در این شب است.
یکی دیگر از خوراکی‌های شب یلدا در اصفهان «چلسمه» است؛ چلسمه انگورهایی هستند که تا شب چله عمر کردهاند. در فصل انگور؛ اصفهانی‌ها انگور را پیچیده و در زیرزمین خانه‌ها نگه می‌داشتند. این انگورها تا شب یلدا در زیرزمین می‌ماند و در آن شب مهمان سفره یلدا می‌شد. یکی دیگر از مراسم جذاب شب یلدا در بین اصفهانی‌ها خوشامدگویی به «عمو چله و چله زری» است. مردم در این شهر لباس‌ها و رختخواب‌های خود را در هوای آزاد پهن می‌کردند و درواقع با این کار به استقبال از عمو چله و چله زری می‌رفتند.
👈 رزرو هتل های اصفهان با بهترین قیمت 👉
آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان غربی
در گذشته مردم آذربایجان بعد از شب یلدا به پیشواز نوروز می‌رفتند و به آن شب چله گودی یا همان چله بزرگ می‌گفتند. رفتن به منزل بزرگ فامیل، جمع شدن زیر کرسی، شعرخوانی در شب چله و تایماجالار (معماها) و بایاتیلار (دوبیتی‌های آذری) از شیرینی‌های مجالس آذری در این شب است.
ریش‌سفیدان در این شب؛ فامیل را مهمان اشعاری از شهریار کرده و با خواندن حیدربابایه، یاد ایام پرشور جوانی می‌کنند. خوانچه که در گویش آذربایجانی آن را «خونچا» می‌نامند، تحفه یا هدیه‌ای است که خانواده داماد در آن شب برای عروس می‌برند.برنج، مرغ، آش شیر، حلوای گردو به همراه تنقلاتی از قبیل قاورقا (گندم برشته شده با شاهدانه)، بادام و سنجد از خوراکی‌های این شب در آذربایجان است. در ادامه خلاصه‌ای از مراسم خاص یلدا در شهرهای استان آذربایجان را به تفکیک می‌خوانید:
- شهرستان خوی: بردن «چیله لیک» یا هدیه شب یلدا، توسط داماد به خانه نوعروس.
- چیله لیک: سینی بزرگی از: پشمک، سیب سرخ، حلوا، ترمه و پارچه چادری.
- ارومیه: پختن حلوای گردو
- تکاب: پختن آش کشک و گندم برشته
- پیرانشهر، اشنویه و مهاباد: بیت‌خوانی کردی
- ماکو: گرفتن فال بخت
آداب و رسوم شب یلدا در چهار محال و بختیاری
آداب و رسوم یلدا در شهرکرد و دیگر شهرهای چهارمحال و بختیاری در قدیم، یک نشانه بارز داشت، آن‌هم پختن لبو، شلغم و نوعی آش کشک مخصوص بود که در آن کدو حلوایی می‌ریختند. اگر پلی به گذشته بزنیم و داستانی که پشت هر کدام از نمادهای شب یلداست را جستجو کنیم، به نتایج جالب و تامل‌برانگیزی برمی‌خوریم. در نگاه اول، شاید دلیل پیوند کدو حلوایی و شب یلدا را ندانیم. اما اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که کدو حلوایی در نظر اجدادمان، نمادی از خورشید و نور بوده و استفاده از آن در شب چله، دست‌‌مایه‌ای برای امید بستن به نور و روشنایی و گذر کردن از تاریکی بلند یلداست! مردم چهارمحال و بختیاری این رسم دیرینه را همچنان محترم می‌شمارند و ردپای این نماد ارزشمند را در سفره‌های شب یلدایشان حفظ کردهاند.
آداب و رسوم شب یلدا در کردستان
مردم کردستان شب یلدا را با نام «شوچله» می‌شناسند. کردها در شوچله رسم عجیب ولی خوشمزه‌ای دارند. آنها نوعی خربزه به نام «کالِک تورش» را از بازار می‌خرند و آن را مدتی در سرکه می‌خیسانند تا ترشِ ترش شود و برای پذیرایی از مهمانان سرو می‌کنند. این ترشی خوشمزه آنقدر پرطرفدار و هوس‌انگیز است که اگر در همسایگی زن باردار یا همسایه فقیری باشد، اهالی محله به عنوان تعارف، از کالک تورش خود به او می‌بخشند تا همه با ترشی کالک تورش شیرینی این رسم دیرینه در شوچله کردستان را بچشند.
شام شب یلدا در کردستان
کردها بعد از دورکرسی نشینی، قصه‌خوانی، معاشرت با فامیل وخوردن آجیل و میوه، با سفره شام مخصوص شوچله، یلدا را به پایان می‌برند. دلمه خوراک سنتی شب یلدا در کردستان است که بنا به ذائقه حاضرین، با کلم، برگ‌مو، فلفل دلمه و بادمجان آماده می شود.
آداب و رسوم شب یلدا در یزد
مراسم شب یلدا در یزد از روز «انارام» یعنی در اواخر آذرماه شروع می‌شود. یزدی‌ها معتقد بودند برای جلوگیری از ورود جادوگران به خانه باید در آن آتش روشن کرد و ازآنجایی‌که شب چله بلندترین شب سال است، کل این شب را دور آتش می‌نشستند و تا صبح شادی می‌کردند. در این شب مردم یزد مشغول خوردن میوه‌های پاییزی می‌شدند و از آجیل لرک که آجیلی مقدس است و از هفت مغزینه تشکیل شده استفاده می‌کردند.
در یزد نیز مانند دیگر شهرهای ایران، مردم به خوردن هندوانه در این شب اهمیت زیادی می‌دادند و معتقد بودند که با خوردن آن در زمستان از سرما و بیماری در امان خواهند بود. به نارنج و خوردن آش شولی یزدی که از غذاهای سنتی یزد است از دیگر خوردنی‌های این شب به شمار می‌رود. مردم در این شب در خانه یک از بزرگان فامیل جمع شده و در کنار کرسی یزدی گندم تفت شده که به آن گندمک هم می‌گویند، همراه با سایر تنقلات مانند گردو آجیل می‌خوردند.
یزدی‌ها در این شب به خواندن قرآن و حافظ می‌پردازند و در برخی از خانه‌های قدیمی موسیقی سنتی به گوش می‌دهند. فسنجان نیز ازآنجایی‌که طبع گرمی دارد در کنار آش شولی در این شب سرو می‌شود.
حکایت شکمبه شوران از دیگر مراسم‌های یزدی‌ها برای یلدا است. روز آخر آذر را روز شکمبه، سیرابی، شوران می‌نامند، چراکه معتقد بودند در این روز یک نفر برای شستن سیرابی داخل جوی آب‌رفته و هنگام بیرون آمدن، خورشید در حال غروب بوده است. همچنین در رسم «دامادونی‌ها» خانواده داماد که به آنها دامادونی ها گفته می‌شود، چندین سینی بزرگ حاوی هدایا را تزئین کرده و به خانه عروس می‌برند.
آداب و رسوم شب یلدا در خراسان
با توجه به اینکه استان خراسان به سه استان خراسان شمالی، رضوی و جنوبی تقسیم شده‌است، با بررسی مراسم خاص یلدا در شهرهای این استان در قدیم، آداب و رسوم شب یلدا در خراسان را به تفکیک شمالی، رضوی و جنوبی در اختیار شما عزیزان می‌گذاریم:
آداب و رسوم شب یلدا در خراسان رضوی
در خراسان هم مانند شمال و بسیاری از مناطق دیگر کشورمان، شب یلدا را «شب چله» می‌نامند. مردم خراسان در این شب مشغول شب‌نشینی و خوردن انواع میوه و تنقلات می‌شوند؛ مانند دیگر اقوام در ایران هندوانه و انار از واجبات سفره یلدا است. جالب است بدانید که خراسانی‌ها به خصوص مشهدی‌ها به شب‌نشینی‌های طولانی «شب‌چراغو» می‌گویند. پس می‌توان گفت شب یلدا یک شب چراغوی درست و حسابی برای خراسانی‌ها به حساب می‌آید! اگر کنجکاوید پیشینه شب چراغو را بدانید، باید بگوییم که: درگذشته؛ هر میهمانی که قصد شب‌نشینی در منزل دیگری را داشت، با خود چراغی به همراه می‌برد و ازآنجایی‌که تعداد این چراغ‌ها فراوان بود آن را چهل‌چراغ ، شب چراغ یا شب‌چراغو می‌نامیدند.
از مهم‌ترین مراسم شب یلدا در نقاط مختلف خراسان، مراسم«شب‌چله‌ای عروس» است. این مراسم مختص دخترانی است که به‌تازگی نامزد کردهاند. در این شب افراد در خانه بزرگ‌تر فامیل جمع شده و مشغول شاهنامه‌خوانی و تفال به دیوان حافظ، خوردن تنقلات و میوه در بلندترین شب سال می‌شوند. به‌طور خاص؛ شب چله‌ای عروس از آداب و رسوم یلدا در مشهد است. اما در دیگر شهرهای خراسان هم جای خود را باز کرده و می‌وان گفت یک رسم خراسانی به‌حساب می‌آید.
در شب چله یکی از مهمان‌های اصلی خانواده‌های خراسانی که تازه عروس دارند، داماد است! داماد در این شب در حالی که خوانچه مخصوص شب چله را آماده کرده، به دیدار عروس می‌رود. این خوانچه باید دست‌کم با از 7 نوع میوه (انار، انگور، پرتقال، سیب، گلابی، موز و هندوانه) تزیین شده باشد و به همراه هدایای دیگری مثل: پارچه، زیورآلات، کفش و لباس به تازه عروس تقدیم شود. خانواده عروس هم در قبال این هدایا لباس، قواره پارچه یا کفش برای داماد تهیه می‌کرده‌اند.
👈 رزرو هتل ضیافت الزهرا مشهد با تضمین کمترین قیمت 👉
آداب و رسوم شب یلدا در خراسان جنوبی
یکی از آیین‌های شب یلدا در خراسان جنوبی برگزاری مراسمی به نام «کف زدن» است. کف یک نوع شیرینی یا شربت سنتی است. گیاهی محلی در این شهر به نام چوبک یا بیخ وجود دارد که مردم آن را در آب خیسانده و در ظرف سفالی بزرگی که تغار می‌نامندش قرار می‌دهند. برای اینکه مایع مزبور به‌صورت کف درآید، جوانان و مردان فامیل با چوبی از جنس درخت انار بانام «دسته گز» مایع را آنقدر به هم می‌زنند تا کف تولید شود. این کف یکی از خوردنی‌های محبوب شب یلدا در خراسان جنوبی است که با شیره شکر و تزیینی از مغز گردو و پسته سرو می‌شود. قبل از شیرین کردن کف، جوانان با مالیدن کف بر سرو‌صورت یکدیگر شبی به‌یادماندنی را برای هم رقم می‌زنند.
آداب و رسوم شب یلدا در خراسان شمالی
شب‌نشینی، تفأل زدن به حافظ و چله بردن برای خانواده عروس از سنت‌های کهن شب یلدا در خراسان شمالی است. اگر قبل از شب چله برف باریده باشد، مردم با خوردن برف و شیره، با سردی زمستان آشتی می‌کنند و بزرگترها با دادن حلوا قلقلی از کوچکترها پذیرایی خواهند کرد.
خوردن برف وشیره یکی از آداب بیادماندنی و خوشمزه شب چله در خراسان و بعضی مناطق دیگر کشورمان محسوب می‌شود. این دسر یلدایی از ترکیب برف با شکر، شیره یا مربا درست می‌شد و کودکان مشتری پروپاقرص آن بودند. البته هنوز هم اگر بارش برف یاری کند، در نیمه شمالی کشور، مردم به یاد ایام قدیم، از خوردن این دسر برفی خاص استقبال می‌کنند.
آداب و رسوم شب یلدا در گیلان
گیلان نیز همانند دیگر نقاط ایران در شب یلدا آداب‌ورسوم ویژه‌ای دارد. یکی از این آیین مرسوم در شب یلدا، فال هندانه پوس (پوست هندوانه) است. این رسم که در میان جوانان دم بخت این استان مشهور است، بدین صورت انجام می‌شود که هندوانه را به چهار قسمت طولی تقسیم کرده و هر چهار پوست را پشت سر خود می‌اندازند. این پرت شدن هندوانه نشان از چهار حالت دارد؛ اگر دو قاچ هندوانه، سفید و دو قارچ سبز باشد، نیت شخص نه خوب و نه بد است؛ اما اگر سه قاچ آن سبز و یک قاچ سفید باشد نیت خوب است. حالت بعدی که در آن سه قاچ سفید و یک قاچ سبز است نشان از نیت بد دارد. اگر هر چهار قارچ سبز باشد، به معنای خیلی خوب و اگر هر چهار قاچ سفید باشد باید از انجام آن کار دوری کرد چرا که به معنای خیلی بد است. تنقلات شب یلدا در گیلان شامل؛ هندوانه، آب ازگیل یا آب کونوس، برشته برنج، گلابی محلی به نام «خوجم» و لیمو است. این هم شعر معروف اهالی شمال کشور در شب یلدا.
«امشب شب چله/ خانم جیز پله/ چاقو بزنیم هندانه کله (سر)»
آداب و رسوم شب یلدا در کرمان
کرمانی‌ها در شب یلدا سفره‌ای شیرین و خوشرنگ با انواع خوراکی‌ها ازجمله هندوانه، انار، آجیل، کمچ و کلمپه و سایر شیرینی‌های محلی را پهن می‌کنند. در این شب اعضای خانواده در خانه بزرگ‌ترهای فامیل جمع می‌شوند و با سرگرمی‌های متنوع تا پاسی از شب را بیدار می‌مانند. کرمانی‌ها با خوردن انواع آجیل، حافظ خوانی، گرفتن فال نخود و خواندن چهار بیتی شب را به صبح می‌رسانند. از بازی‌های محبوب این شب «ماردوره» است. هر فردی که در مهمانی شب یلدا حضور دارد، نیت کرده و شیء کوچکی همانند سوزن‌قفلی یا سکه را در ظرفی سفالین به شکل پارچ می‌اندازد. یک نفر مسئول برداشتن آن شیء از پارچ می‌شود و دیگران یک بیت شعر می‌خوانند. مسئول ظرف یک شی را به‌طور شانسی درمی‌آورد، شعری که خوانده می‌شود به‌عنوان فالِ صاحب آن شیء است.
آداب و رسوم شب یلدا در قزوین
یکی از آداب و رسوم دوست‌داشتنی در ایران، احترام گذاشتن به بزرگترها است. در برخی از مراسم‌های سنتی ایران این رسم بیشتر از همه موردتوجه قرار می‌گیرد. در قزوین نیز مشابه دیگر شهرهای ایران مراسم شب یلدا در خانه بزرگ‌ترهای فامیل انجام می‌شود. بزرگترها معتقدند میوه‌های خشک و تر و میوه‌های سرخ‌فام که به آن «شب‌چره» می‌گویند از خوراکی‌های خوش‌یمن هستند که نوید زمستانی پربرکت را می‌دهند.
انار، هندوانه، خرمالو، پسته، بادام، سنجد، گردو، کشمش و مویز از شب‌چره‌های چله قزوینی هستند. قزوینی‌ها از مغز گردو که با کشمش مخلوط شده است و یا پسته‌ای که شور شده به‌عنوان شب‌چره استفاده می‌کنند. اگر مادربزرگ درآوردن تنقلات تاخیر کند، کوچکترها شعر زیبایی با عنوان «هر که نیارد شب‌چره انبارش موش بچره» را می‌خوانند.
از مراسم زیبای دیگر در قزوین مراسم شال انداختن است؛ بدین صورت که اگر پسر جوانی از دختری خوشش بیاید در این شب شالی را از سقف پشت‌بام خانه دختر آویزان می‌کند. در صورت رضایت، خانواده دختر هدیه‌ای به شال می‌بندند. این هدیه می‌تواند یک جوراب و یا حتی نخودچی کشمش باشد. در برخی از خانواده‌های ترک زبان قزوینی، حضور عاشیق‌ها از دیگر تفریحات این شب است.
«عاشیق» نوازنده ساز و آوازه‌خوان آذری زبانی است که داستان‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای می‌خواند. برخی از این عاشیق‌ها «شاهنامه» و برخی دیگر «کوراوغلو» یا همان داستان حماسی به زبان آذری را می‌خوانند. این مراسم همراه با دست‌زدن و شادی تا پاسی از شب ادامه دارد. یکی دیگر از آداب مردم قزوین در شب چله، مراسم خونچه چله است. خونچه چله هدیه‌هایی است که از سوی داماد به‌عنوان هدیه زمستانی برای عروس فرستاده می‌شود. از دیگر مراسمی که در شب یلدا برگزار می‌شود و باز هم مرتبط به عروس‌ودامادها است، مراسم «کرسی‌سری» است. این مراسم بیشتر در روستاهای قزوین انجام می‌شود؛ در مراسم کرسی سری داماد «مجمعی» یا همان سینی بزرگ را روی کرسی قرار می‌دهد. سینی تزیین شده با هدیه‌ای مانند، قواره لباس، کله‌قند، میوه و آجیل پر می‌شود.
آداب و رسوم شب یلدا در سمنان
مردم استان سمنان یلدا را با آداب و آیین خاصی برگزار می‌کنند. این آداب‌ورسوم در شب چله به‌عنوان «یلدان یلدان» نام برده می‌شود. شب یلدا در سمنان خانواده گرد هم جمع آمده و مشغول خوانده شاهنامه و تفأل به حافظ می‌شوند. از سرگرمی‌های محبوب در این شب، نواختن نی به همراه زمزمه ترانه‌ها و انجام بازی‌های محلی است.
در برخی روستاهای استان سمنان، رسم است که دامداران در شب چله، گوسفندی را که پرواری است تحت عنوان «چله‌کُشی» قربانی کرده و گوشت آن را قورمه می‌کنند. این گوشت در شکمبه حیوان تا سال بعد ذخیره می‌شود. کِنو‌کُنجی (شاهدانه)، حلوای سیاه، شیره انگور، شیره توت، مغز گردو، حلوای آریشه و برگه زردآلو از خوردنی‌های مخصوص این شب است. ته‌چین اسفناج و خورشت فسنجان از غذاهای شب یلدا در سمنان هستند.
کلام آخر
مراسم‌های شب یلدا در گوشه‌گوشه ایران عزیزمان بسیار دیدنی است. در این مقاله به اختصار در مورد برخی از شهرهای ایران نوشتیم. مراسمی که هر کدام ریشه در داستان و افسانه‌ای شنیدنی دارند. متاسفانه امروزه یلدا با تجمل‌گرایی همراه شده تا جایی که در خیلی از مناطق دیگر خبری از مراسم خاص و آداب و رسوم ویژه یلدا نیست. امیدواریم با یادآوری بخشی از این آداب و رسوم در این مقاله، به زنده‌ماندن این سنت‌های شیرین کمکی کرده‌باشیم.
چه خوب است اگر در تکمیل اطلاعات بالا ما را یاری کنید. شما می‌توانید در قسمت ثبت دیدگاه در پایین همین صفحه، گوشه‌ای از فرهنگ بومی خود در شب یلدا را با ما و دیگر خوانندگان مجله گردشگری یوتراوز در میان بگذارید.
