غارهای دره خرم آباد؛ قدیمی‌ترین سکونتگاه انسانی در غرب آسیا

غارهای دره خرم آباد در استان لرستان، مجموعه‌ای از پنج غار و دو پناهگاه صخره‌ای است که 63هزار سال پیش، سکونتگاه انسان‌های اولیه بوده‌اند. این مجموعه پیشاتاریخی، بیستم تیرماه 1404، به‌عنوان بیست‌ونهمین اثر فرهنگی، تاریخی و طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. در مقاله پیش‌رو، غارهای پارینه سنگی خرم آباد را تمام‌وکمال معرفی می‌کنیم. 

موقعیت مکانی غارهای دره خرم آباد 

غارهای پارینه‌ سنگی خرم‌ آباد، در دره‌ای به همین نام به‌طول ۱۵ و عرض ۱۲کیلومتر با ارتفاع حدودی هزارو200متر از سطح دریا واقع شده‌اند. اما چرا پیشینیان غارنشین ما این منطقه را برای سکونت انتخاب کرده‌بودند؟ دره خرم آباد به‌شکل حرف (U) است که دورتادور با کوه‌ محاصره شده‌است. این موقعیت مکانی ویژه، غارهای دنج و چشمه‌های آب خنکی را ایجاد کرده‌‌ که شرایط مساعدی برای انسان‌های اولیه محسوب می‌شده‌است. ویدئویی کوتاه از داخل غارهای دره خرم آباد ببینید.

معرفی غارهای دره خرم آباد

حالا با هم سری به دره خرم آباد لرستان می‌زنیم تا ببینیم در این قدیمی‌ترین زیستگاه‌ بشری چه خبر است. پنج غار و دو پناهگاه صخره‌ای خرم آباد را در ادامه معرفی می‌کنیم. 

• غار کلدر: نزدیک روستای قلعه‌سنگی، در بخش مرکزی خرم‌آباد قرار دارد و قدمتش به بیش از 63هزار سال پیش برمی‌گردد. این قدیمی‌ترین محوطه پارینه‌سنگی در ایران، کشورمان را به‌عنوان یکی از زادگاه‌های اولیه انسان‌های هوشمند معرفی می‌کند. براساس تحقیق روی زغال چوب، معلوم می‌شود که در این منطقه از چوب بادام و آلو به‌عنوان هیزم استفاده می‌شده‌است؛ یعنی ساکنان ماقبل تاریخ غار، مهارت استفاده‌ گزینشی از پوشش گیاهی را داشته‌اند.
• غار یافته: در ۲۵کیلومتری جنوب غربی خرم‌آباد، روی کوه یافته واقع شده‌است و قدمتش به حدود 35هزار سال پیش برمی‌گردد. اولین کاوش علمی در غار «یافته»، سال ۱۹۶۵ انجام و مصنوعاتی از جنس صدف و دندان در آن کشف شده‌است که جزو قدیمی‌ترین مدارک استفاده از زیورآلات به‌شمار می‌رود. علاوه‌بر این، تعدادی درفش و سوزن در این غار پیدا شده‌ که ممکن است قدیمی‌ترین شواهد دوخت لباس در ایران باشد.
• غار کنجی: در ۴کیلومتری جنوب خرم‌آباد، در کمرکش کوه قرار دارد و قدمتش را بیش از 40هزار سال تخمین می‌زنند. مصنوعات سنگی و بقایای جانوری یافت‌شده در این غار، درباره شیوه زندگی انسان‌های ماقبل تاریخ و رفتار شکارچیان، داده‌های ارزشمندی دراختیار محققان قرار می‌دهد.
• غار گیلوران: در جنوب غربی دره خرم آباد و در میانه سفیدکوه واقع شده‌است. کاوش‌های باستان‌شناسی در این غار، حاوی اطلاعات مهمی درباره سکونت انسانی در دوره‌های پارینه‌سنگی میانی، پارینه‌سنگی جدید، نوسنگی، مس و سنگ، عصر برنز، تاریخی و اسلامی است. 
• غار قمری: در غرب خرم‌آباد، روی سفیدکوه واقع شده‌است و پیشینه‌اش را متعلق به 40 تا 80هزار سال پیش می‌دانند. شواهد کشف‌شده از این غار، اطلاعات مهمی درباره دوران پارینه‌سنگی میانی، پارینه‌سنگی جدید، نوسنگی، مس و سنگ، عصر برنز، دوره‌های تاریخی و اسلامی دراختیار باستان‌شناسان قرار داده‌است. 
• پناهگاه صخره‌ای گرارجنه: در جنوب شرقی دره خرم آباد واقع شده‌است و طولی بیش از 14متر دارد. شواهد یافت‌شده در این منطقه، متعلق به دوره‌های پارینه‌سنگی میانی و پارینه‌سنگی جدید است. در لایه‌های مختلف گرارجنه، بقایایی از شکار و قصابی بز، گورخر، گوسفند، گاومیش و غزال دیده شده‌است.
• پناهگاه صخره‌ای پاسنگر: متعلق به دو دوره برادوستین و زرازین و حاوی اطلاعات قابل‌توجهی درباره زندگی انسان غارنشینِ 30هزار سال پیش است. یکی از صدف‌های کشف‌شده از این غار را می‌توانید در موزه ملی ایران تماشا کنید. 

چرا غارهای دره خرم آباد برای ما مهم‌اند؟

دره خرم آباد، به‌دلیل تراکم بالای سایت‌های باستانی و وجود شواهدی از زندگی انسان‌های نئاندرتال و هوموساپینس، از مهم‌ترین مراکز تحقیقات پارینه‌سنگی جهان به‌شمار می‌رود. به بیان دیگر، آن‌چه دره خرم آباد و غارهای پیشاتاریخی‌اش را ارزشمند می‌کند، اطلاعاتی است که درباره زندگی انسان در دوره‌هایی بسیار دور به ما می‌دهد. 

دانشمندان حالا به‌لطف یافته‌های کشف‌شده شامل ابزارهای سنگی، بقایای فسیلی و زیورآلات، می‌توانند تصویر روشن‌تری از انسان دوره پارینه‌سنگی قدیم تا عصر آهن به‌دست بدهند. و از آن‌جایی‌که زندگی انسانی در پیوستاری تاریخی قرار می‌گیرد، یافته‌های تازه، انسان امروزی را هم بهتر می‌شناسانند. 

سخن آخر

غارهای دره خرم آباد، هفت سکونتگاه بازمانده از دوره پارینه سنگی هستند که تیرماه 1404 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند. زیورآلات، بقایای شکار و قصابی حیوانات و شواهدی از دوخت‌ودوز در این غارها کشف شده‌است که اطلاعات مهمی درباره پیشینیان غارنشینمان به ما می‌دهد. جزئیات غارهای پارینه سنگی دره خرم آباد را در مقاله حاضر، توضیح داده‌ایم. 

سوالات متداول