مسجد نصیرالملک شیراز
- ...
- ...
- تعداد کلمات
مسجد نصیرالملک شیراز، معروف به مسجد صورتی، یکی از زیباترین مساجد دنیاست که به دلیل نقشهای فراوان گل سرخ در کاشیکاریهایش، صورتیرنگ دیده میشود. این مسجد ایوانی به نام طاق مروارید دارد که مقرنسهایش شاهکار معماریاند. اما گردشگران از سرتاسر دنیا برای چیز دیگری به این مسجد میآیند؛ تجربهای که احتمالا شما را به خواندن این صفحه یا به دیدار مسجد نصیرالملک کشانده است...
مسجد نصیرالملک شیراز یکی از شاخصترین جاهای دیدنی شیراز در جهان است. این مسجد که با نام مسجد صورتی هم شناخته میشود، به دستور حاکم وقت فارس، حاج حسنعلی نصیرالملک ساخته شد تا امروز به یکی از دیدنیترین و سحرآمیزترین مکانهای گردشگری دنیا تبدیل شود.
پنجرههای رنگی شبستان مسجد، معروفترین مشخصه آن هستند و هر سال گردشگران زیادی را به شیراز میکشانند. اما خوب است بدانید که پنجرههای رنگی تنها بخش هیجانانگیز مسجد نصیرالملک نیستند. در این مقاله از مجله گردشگری یوتراوز، راجع به معماری بخشهای مختلف مسجد و داستان ساخت آن صحبت کردهایم. پس اگر میخواهید با نصیرالملک و مسجد صورتی او آشنا شوید، در این مقاله همراه ما باشید.
آنچه در مقاله مسجد نصیرالملک میخوانید:
- مسجد نصیرالملک شیراز کجاست؟
- ساعت و راهنمای بازدید مسجد نصیر الملک
- معماری مسجد نصیرالملک شیراز
- نصیرالملک که بود؟
- داستان ساخت مسجد صورتی شیراز
مسجد نصیرالملک شیراز کجاست؟
مسجد صورتی شیراز را میتوانید در جنوب خیابان لطفعلیخان زند، در محلهای که به گود عربان معروف است، پیدا کنید. این مسجد تاریخی زیبا، در نزدیکی جاذبههای مهمی مثل شاهچراغ، مجموعه وکیل، نارنجستان قوام و خانه زینتالملک واقع شده است.
- آدرس دقیق مسجد نصیرالملک: استان فارس، شیراز، محله گود عربان، خیابان لطفعلیخان زند، انتهای کوچه لطفعلیخان 37 (کوچه نصیرالملک)
- آدرس دفتر موقوفه نصیرالملک: استان فارس، شیراز، میدان گلستان، بلوار هفتتنان، جنب بانک سینا، ساختمان مهر
دسترسی با مترو:
با خط 1 مترو شیراز خودتان را به ایستگاه ولیعصر یا وکیل برسانید. از ایستگاه ولیعصر با تاکسی حدودا 5 دقیقه و با پای پیاده 20 دقیقه راه است. مسجد نصیرالملک از ایستگاه وکیل نیز با تاکسی 6 دقیقه و با پای پیاده یک ربع فاصله دارد.
دسترسی با اتوبوس:
مسیر این دو خط از خیابان لطفعلیخان میگذرد:
- پایانه ولیعصر – پایانه نمازی
- پایانه شهید دستغیب – بلوار نارنجستان
میتوانید مسیر خطوط اتوبوس بینشهری شیراز را در این لینک مشاهده کنید.
ساعت و راهنمای بازدید مسجد نصیر الملک شیراز
ساعت بازدید مسجد نصیرالملک
- فصل بهار و تابستان: همهروزه از ساعت 8 صبح تا 7 عصر
- فصل پاییز و زمستان: همهروزه از ساعت 8 الی 5 عصر
تعطیلات سالیانه مسجد نصیرالملک
- تاسوعا و عاشورای حسینی
- شهادت امام جعفر صادق
- رحلت پیامبر اکرم (ص)
- شهادت امام حسن مجتبی
- شهادت امام علی (ع)
- رحلت امام خمینی (ره)
شماره تلفن مسجد نصیرالملک
- تلفن مسجد: 07132241661
- تلفن دفتر موقوفه: 07137301404
بهترین زمان بازدید از مسجد نصیر الملک
بهترین زمان برای تماشا و عکاسی از نورهای سحرآمیزِ پنجرههای مسجد، زمانی است که روز کوتاهتر و در نتیجه زاویه تابش نور کمتر باشد. بهترین زاویه نور در ساعات اولیه روز، بین 8 الی 11 صبح و در شش ماه دوم سال، در ماههای آذر، دی و بهمن است. انعکاس نور در این روزها و ساعات، علاوه بر زمین، بر روی دیوارهای شبستان هم رنگ میپاشد و فضا را از آنچه که هست شگفتانگیزتر و جادوییتر میکند.
بعد از مسجد نصیرالملک کجا برویم؟
- حرم شاهچراغ (7 دقیقه با خودرو)
- باغ نارنجستان قوام (2 دقیقه با خودرو)
- خانه زینتالملک قوامی (2 دقیقه با خودرو)
- حمام وکیل شیراز (5 دقیقه با خودرو)
- بازار وکیل شیراز (5 دقیقه با خودرو)
- مسجد وکیل شیراز (5 دقیقه با خودرو)
معماری مسجد نصیرالملک شیراز
مسجد نصیرالملک را با پنجرههای اُرُسی و شیشههایِ رنگیِ جادوییاش میشناسند. اما خوب است بدانید، میتوان یکی از زیباترین جلوههای هنر کاشیکاری و مُقَرنَس را در این مکان سحرآمیز پیدا کرد. دلیل دیگری که معماری مسجد نصیرالملک را از سایر مساجد متفاوت میکند، استفاده فراوان از نقش گل سرخ در کاشیکاریهای بناست که ظاهری صورتیرنگ به آن داده است. از همینرو این مسجد در دنیا به نام مسجد صورتی هم شناخته میشود.
مقرنس یا یا آهوپای از عناصر تزئینی معماری ایرانی است که بیشتر در مساجد مشاهده میشود. این هنر یک نوع هنر حجمی و تاقچهبندی آذینی است که معمولا در ایوان، محراب و گلدستههای مناره به کار برده میشود.
اگر از مسجد وکیل شیراز دیدن کرده باشید، شباهتهای زیادی بین این دو مسجد پیدا میکنید. در واقع معماری مسجد نصیرالملک، به خصوص سرستونها و کاشیکاریها، الهام گرفته شده از مسجد وکیل هستند. وسعت مسجد با 2730 مترمربع زیربنا، در مقایسه با مسجد وکیل و مسجد جامع نو، زیاد نیست. با اینحال کاشیهای صورتی، مقرنسهای ایوانها، سرستونها و بهخصوص شیشههای رنگی شبستان، این مسجد را به یکی از شاهکارهای معماری ایرانی-اسلامی تبدیل کردهاند.
معماران این بنای شگفتانگیز که به دستور حاج حسنعلی نصیرالملک در 12 سال ساخته شد، استاد محمدحسن معمار، استاد محمدرضا کاشیپز و استاد محمدحسینی نقاش شیرازی بودند. استاد محمدحسن معمار خالق عمارت باشکوه باغ ارم شیراز نیز است.
در ادامه نگاهی نزدیکتر به معماری بخشهای مختلف مسجد میاندازیم.
- ورودیهای مسجد
- هشتی
- دالان | راهرو
- صحن مسجد
- طاق مروارید مسجد نصیرالملک
- طاقنمای جنوبی
- شبستان شرقی مسجد نصیرالملک | موزه اوقاف
- گاو چاه
- شبستان غربی | تماشاییترین قسمت
- امامزاده زنجیری
ورودیهای مسجد
در انتهای کوچه لطفعلیخان 37، کاشیکاریهای ورودی مسجد مانند گوهری میان دیوارهای آجری ساده، نظر همه را به خود جلب میکند. سمت چپ ورودی اصلی، خانه حاج حسنعلی نصیرالملک (واقف مسجد) دیده میشود و در سمت راست نیز خانههای مسکونی قرار دارند.
ورودی اصلی مسجد نصیرالملک در شمال غربی بنا واقع شده و مزین به کاشیهای هفترنگ با نقشهای گل سرخ و زنبق است. این ورودی، یک در چوبی دولنگه دارد که سنگی یکپارچه با یک قوس پنج و هفت و تزئینات اسلیمی، آن را قاب گرفته است. بالای این قاب، بر روی کتیبهای کوچک و مرمرین، شعری از شوریده شیرازی در رسای نصیرالملک و مسجد زیبای او به همراه تاریخ ساخت بنا دیده میشود. در بالای در چوبی و قاب سنگی آن، به یک طاقنمای مقرنسکاریشده برمیخوریم که با یک کاربندی 11 قطار پرکار و کاشیهای هفترنگ جلوهگری میکند. در بالای همه اینها، بر پیشانی سردر ورودی، کتیبهای با خط ثلث بر روی کاشیهای لاجوردی، قاب زیبای ورودی را تکمیل کرده است.
مسجد نصیرالملک به غیر از ورودی اصلی، یک ورودی دیگر هم دارد که در کوچه جنوبی مسجد قرار دارد و به درون صحن امامزاده زنجیری و از آنجا به داخل مسجد باز میشود. ورودی امامزاده یک در چوبی کوچک و کاشیکاریهای زیبایی دارد که به دستور نصیرالملک ساخته شدهاند.
هشتی
ورودی را که پشت سر بگذاریم، مانند هر بنای سنتی ایرانی، وارد هشتی میشویم. در معماری ایرانی، هشتی فضایی است که بلافاصله پس از درگاه قرار میگیرد و اصلیترین کاربرد آن حفظ حریم شخصی ساکنان ساختمان است. اما کاربرد هشتی در بنایی مثل مسجد این است که بتوان فرصتی به دست آورد تا تمام حواس انسان متمرکز خالق یکتا شود.
هشتی مسجد نصیرالملک با آجر ساخته شده و به جز یک تابلوی کاشیکاریشده، تزیینات خاصی در آن به کار نرفته است. بر روی کاشی نام معماران و این شعر از سعدی دیده میشود:
غرض نقشی است کز ما باز ماند که هستی را نمیبینم بقایی
مگر صاحبدلی روزی به رحمت کند در حق استادان دعایی
معمار اقل محمدرضا کاشیپز
کمترین محمد حسن معمار
1305 (ه_ق)
سمت چپ هشتی به دالان مسجد و حیاط راه دارد. همچنین در گذشته دری در سمت راست وجود داشت که به آبریزگاه (توالت) مسجد باز میشد. در حال حاضر این در مسدود است.
دالان | راهرو
هشتی با یک چرخش 90 درجه در سمت چپ، به دالان مسجد میرسد. فلسفه وجود دالان در مسجد این است که فرد مستقیما وارد صحن مسجد نشود. بلکه ابتدا یک تصویر کلی از فضا پیدا کند و سپس از طریق دالانها به سمت آن هدایت شود. در معماری مساجد سعی میشود که یک رابطه تاثیر و تاثر بین انسان و فضا برقرار باشد. بهاینترتیب، اینگونه با ایجاد ابهام در ذهن ناظر، مواجه با صحن مسجد در ذهن مخاطب تاثیرگذارتر خواهد بود.
صحن مسجد
پس از گذر از دالان، وارد صحن چهارگوش مسجد میشویم. مسجد نصیرالملک از دو طاقنما (ایوان) و دو شبستان تشکیل شده و به مرقد امامزاده جلالالدین متصل است. در مرکز حیاط یک حوض شمالی_جنوبی (به طول 5/16 متر و عرض 5/4 متر) ساخته شده و شبستان شرقی (شبستان زمستانه) روبهروی دالان قرار میگیرد.
شبستان غربی که تماشاییترین قسمت مسجد برای بازدیدکنندگان است، در سمت راست راهرو قرار دارد. سمت چپ راهرو نیز به ایوان شمالی مسجد و طاق مرواریدش برمیخوریم که دو نیمهشت در دو طرف آن دیده میشود. ایوان جنوبی مسجد هم به قرینه ایوان شمالی، اما متفاوت از آن و سادهتر ساخته شده و دو مناره کوتاه نیز بر دوش آن جا گرفته است.
طاق مروارید مسجد نصیر الملک
نمونه یکی از شاهکارهای معماری و هنر مقرنس در جهان را میتوانید در طاقنما (ایوان) شمالی مسجد نصیرالملک شیراز پیدا کنید. ایوان شمالی که به طاق مروارید مشهور شده، در کنار پنجرههای رنگی شبستان غربی، از معرفههای مسجد به شمار میرود.
ایوان شمالی که به آن شاهنشین هم میگویند، ایوانی عریض با ارتفاع هشت متر و سقف پنجکاسهای است که مقرنسِ پرکارِ بینظیری در آن اجرا شده است. در کنار طاقنمای اصلی، دو طاقنمای کوچک و کمعمقتر به چشم میخورد که با درگاه کوچکی به ایوان اصلی میپیوندند. در کنار هرکدام از این طاقنماها، دو رواق وجود دارد که آنها نیز به ایوانها راه پیدا میکنند. در طبقه دوم، دو حجره در دو طرف ایوان به قرینه حجرههای پایین ساخته شده است. جالب است بدانید که برای افزایش استحکام این طاق، در لابهلای آجرهای آن قطعه چوبهایی کار گذاشته شده تا از لرزشهای احتمالی به دلیل زلزله کاسته شود.
طاقنمای شمالی در گذشته به «پنکاسه» معروف بود و بعدها طاق مروارید نام گرفت. پنکاسه به آن تو رفتگیهایی گفته میشود که صدف مروارید در آن جا میگیرد که در اینجا تورفتگیهای ایوان به تورفتگیهای صدف مروارید تشبیه شده است
طاقنمای جنوبی
ایوان جنوبیِ مسجد سادهتر و کمعمقتر از ایوان شمالی است و صرفا به منظور قرینهسازی بنا ساخته شده است. معمار مسجد، با در نظر گرفتن قناسی زمین، چاه آب و ارتباط بین مسجد و امامزاده، با ایجاد یک فرورفتگی کمعمق، ایوان جنوبی را به شکل یک محراب طراحی کرده است.
در سه طرف ایوان اصلی، سه طاقنمای کوچکتر دیده میشود که هر کدام با توجه به عمقشان، شاخصههای معماری متفاوتی دارند. علاوهبر همه اینها دو مناره کوتاه نیز بر سقف زیبای ایوان دیده میشود. جالب است بدانید که مسجد نصیرالملک در جهت قبله ساخته نشده است و معمار با بهکارگیری شاخصههای فراوان در بدنه جنوبی و ساختن آن به شکل محراب، سعی در توجه مخاطب به قبله داشته است.
دو در کوچک در طاقنماهای این ایوان دیده میشود که تقارن آن را بر هم زدهاند. یکی از این درها به داخل اتاق کوچکی باز میشود و دیگری به گلدستههای ایوان راه دارد.
شبستان شرقی مسجد نصیر الملک | موزه اوقاف
شبستان شرقی باتوجه به نحوه ساخت و نوع معماری یک شبستان تابستانه بوده که اکنون به موزه اوقاف تبدیل شده و در آن تصاویر خیرین شیراز به نمایش گذاشته شده است. در این شبستان خبری از پنجرههای سراسری، شیشههای رنگی و تزئینات باشکوه شبستان شرقی نیست. با این وجود معماری خیرهکنندهای دارد.
شبستان تابستانه به سمت قبله ساخته شده و با یک ایوان سراسری به صحن مسجد نصیرالملک متصل میشود. هشت درگاه کوچک و کمتر نورگیر (برای جلوگیری از ورود آفتاب در روزهای تابستان) به داخل شبستان باز میشوند و روزنههایی جهت تهویه هوا بر بالای هر در تعبیه شده است. در دیوار شرقی شبستان سکوهایی برای نشستن دیده میشود که برای مطالعه و بحث طلاب ایجاد شدهاند.
سقف و ستونهای این شبستان هم برخلاف شبستان غربی، بسیار ساده و بدون تزئینات خاصی است. طرح مارپیچ ستونهای شبستان غربی، در اینجا دیده نمیشود و ستونها صاف و یکپارچهاند. یک کاربندی 16 در همه گنبدها تکرار شده و تزئیناتی مرکب از آجر و کاشی با نقشهای صابونکی (نوعی نقش کاشی) در آنها دیده میشود.
کاربندی به مجموعهی طاقهای باریک و مُوَربی که همدیگر را قطع میکنند، گفته میشود.
گاوچاه
پشت شبستان شرقی دری وجود دارد که به چاه مسجد باز میشود. از آنجایی که در گذشته برای کشیدن آب از چاه از گاو یا دیگر حیوانات استفاده میشد، به این مسیر گاوچاه یا گاورو میگفتند. همچنین این محل جایی بود که از حیوان آبکش نگهداری میکردند.
شبستان غربی | فستیوال نور و رنگ با طعم عرفان
بدون شک دیدنیترین و جادوییترین قسمت مسجد نصیرالملک شبستان غربی آن است. تابش نور از میان شیشههای رنگی بر روی کاشیها و ستونهای باشکوه این شبستان، آنچنان حسوحال عرفانی و سحرانگیزی به آدم میدهد که دلکندن از آنها سختترین کار دنیا بشود.
7 پنجره بزرگ با چهارچوبهای چوبی و شیشههای رنگی، این فضای آسمانی را به وجود آوردهاند. نمای شبستان، آجری و کفپوش آن از جنس کاشیهای فیروزهای درخشانی است که تلالو نور را روی امواج دریا تداعی میکنند. تمام طاقها و دیوار محراب با کاشیکاریهایی با طرحهای مختلف اما در عین حال هماهنگ تزئین شدهاند.
ستونهای شبستان نیز از جذابیتهای دیگر آن بهشمارمیروند. طرح بدنه این ستونها به شکل مارپیچ است و تعداد آنها به 12 عدد (دو ردیف 6تایی) میرسد که نمادی از 12 امام معصوم هستند. در دیوار جنوبی شبستان به محراب باشکوه آن برمیخوریم که تماما کاشیکاریشده و کف آن را با سنگ مرمر پوشاندهاند. کاشیکاری بدنه محراب نقوشی از گل، به ویژه گل سرخ که شاخصه مسجد نصیرالملک است و این آیات از قرآن است:
«بسم الله الرحمن الرحیم لاحول و لا قوه الا بالله و قال سبحان الله تعالی - انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و رسوله - نصر من الله و فتح قریب».
امامزاده زنجیری
مرقد امامزاده سید جلالالدین از نوادگان امام سجاد (ع) که به امامزاده زنجیری معروف است، در مجاورت مسجد نصیرالملک قرار گرفته و به مسجد راه دارد. بنای آرامگاه را در دوران صفوی ساختهاند اما تزیینات آن مربوط به عهد زندیه و قاجاریه (توسط نصیرالملک) است.
دلیل نامگذاری این امامزاده به امامزاده زنجیری، وجود یک زنجیر در بالای ورودی شمالی است. طبق روایتها افراد در گذشته به این زنجیر متوسل میشدند. بعضی از آنها هم برای در امان ماندن از شر حکام و اشرار به این زنجیر پناه می آوردند.
از طریق در کوچکی که در رواق شرقی ایوان شمالی قرار دارد میتوانید به زیارت امامزاده بروید. همچنین میتوانید از طریق دو دری که از کوچه جنوبی مسجد به درون صحن امامزاده باز میشوند، به حیاط امامزاده و سپس به مسجد دسترسی داشته باشید.
نصیرالملک که بود؟
میرزا حسنعلی شیرازی ملقب به نصیرالملک، از بزرگان سلسله قاجار و یکی از اعضای خانواده مشهور قوام شیرازی بود. نصیرالملک فرزند سوم ميرزا علياكبرخان قوام (قوام الملك اول) بود و در سال 1200 خورشیدی در شیراز متولد شد. او در زمان سلطنت ناصرالدینشاه حاکمیت فارس را برعهده داشت و به عنوان حاکمی عادل و نیکوکار شناخته میشد. علاوه بر این در طول حیات 72 ساله خود، مناصب دولتی بسیار زیادی به او محول گشت که استعداد و توان بالای او را در امور دیوانی نشان میدهد. از جمله این مناصب میتوان به حاکمیت شهرهای بهبهان، بوشهر، دشتي، دشتستان، خشت، كمارج، كازرون، ممسني، فسا، داراب، لارستان، بندر لنگه و بندرعباس اشاره کرد.
نصیرالملک در آن زمان صاحب املاک و مستغلات بسیار زیادی بود. از جمله قسمت عمدهی شهرک سعدی، چندین روستا در شهرستان بیضا، و چند روستا در اطراف فسا و سروستان، همگی از املاک شخصی او محسوب میشدند که او درآمد حاصل از آنها را صرف امور خیریه و فقرا میکرد. حاج حسنعلی نصیرالملک در اثر بیماری پرنوشی (استسقا) در شیراز از دنیا میرود و از آنجایی که فرزند پسری نداشت، لقب نصیرالملکی او به دامادش، ابوالقاسمخان که خواهرزادهاش هم بود، میرسد.
در کنار مسجد نصیرالملک، عمارت باشکوه باغ ارم شیراز نیز با هزینه شخصی و به دستور حاج نصیرالملک ساخته شده است.
داستان ساخت مسجد صورتی شیراز
سال 1255 شمسی بود که نصیرالملک، حاکم وقت فارس، تصمیم به ساخت مسجدی که امروز آن را به اسم مسجد صورتی میشناسیم، گرفت. مثل هر انسانی، او نیز علاقه داشت تا اثری باشکوه از خود بهجای بگذارد تا نامش را زنده نگه دارد. بدینترتیب ساخت مسجد با طراحی دو معمار سرشناس آن زمان یعنی حاج محمدحسن معمار و میرزا رضا کاشیگر آغاز شد. پس از آن، 12 سال طول کشید تا ساخت شاهکاری که امروز میبینیم، به پایان برسد. مسجد در ابتدا مجموعه بزرگی شامل خانه، گرمابه و آبانبار بود. اما بخش بزرگی از آن شامل اندرونی خانه، گرمابه، آبانبار و فضای بین خانه و مسجد در جریان ساخت خیابان لطفعلیخان تخریب شد و از بین رفت.
در و پنجرههای رنگین شبستان نیز اثر استادان نجار بزرگ، استاد محمدجعفر و استاد محمد رحیم هستند که در زمان احداث بنا ساخته شدند. پنجرههای رنگی شبستان در سال 1348 خورشیدی توسط میرزا آیت مورد بازسازی قرار گرفتند.
مسجد نصیرالملک مانند اکثر املاک حسنعلیخان، وقف شده است. هماکنون مسجد موقوفه نصیرالملک یکی از بزرگترین موقوفات استان فارس محسوب میشود. تولیت بنا در دست آقای محمود قوام قرار دارد و درآمد حاصل از آن صرف نگهداری و مرمت مسجد، اطعام فقرا و برگزاری مجالس مذهبی میشود.
بازسازیهای بنا
مسجد نصیرالملک در دو دوره مرمت شده است. یک دوره مربوط به 70 سال قبل میشود که فقط پوشش کف شبستان غربی با کاشیهای فیروزهای جایگزین شد. دوره دوم نیز به سالهای 1370 تا 1385 برمیگردد.
امروزه نیز تعمیراتی با رعایت اصول فنی و استانداردهای مرمت بر روی این مسجد باشکوه در حال انجام است و هزینه آن از درآمد موقوفات نصیرالملک تامین میشود.
جانکلام
مسجد نصیرالملک بیشک یکی از شگفتانگیزترین جاذبههای دیدنی شیراز و ایران است. این مکان عرفانی جاییست که معماری اصیل ایرانی در آن به اوج خود میرسد و از مرزهای جغرافیایی خود هم فراتر میرود. به طوری که هر بینندهای را از هر جای دنیا تحتتاثیر قرار میدهد.
اگر قصد دیدن شیراز کرده باشید، همه اردیبهشتماه را برای بازدید از این شهر بینهایت زیبا به شما پیشنهاد میکنند. چراکه زیبایی باغهای تاریخی باشکوه آن در بهار به اوج خود میرسد. اما اگر در زمستان سراغتان به شیراز افتاد، بدانید و آگاه باشید که بهترین زمان ممکن برای دیدن نورهای شگفتانگیز شبستان، ماههای آذر و دی و بهمن است. اگر تاکنون به دیدن این بنای زیبای تاریخی رفتهاید، حسوحال خود را با ما به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
چرا به مسجد نصیر الملک مسجد صورتی میگویند؟
شیشههای رنگی بهکار رفته در نمای بیرونی مسجد نصیرالملک باعث این نامگذاری شدهاست.