باغ نارنجستان قوام شیراز

اگر شیراز را برای تاریخ‌گردی دوست دارید، اجازه بدهید تا در این مطلب، یکی از معروف‌ترین و باشکوه‌ترین جاهای دیدنی شیراز را به شما معرفی کنیم. باغ نارنجستان قوام شیراز، که به آن باغ قوام و خانه قوام‌السلطنه هم گفته می‌شود، عمارتِ موروثیِ خانواده‌ای‌ست که نسل‌درنسل حاکم و والی شیراز بودند. این برگ از مجله یومگ، به ماجرای این عمارت زیبا و صاحب‌خانه‌های مشهورش اختصاص دارد. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا با آدرس، اطلاعات بازدید، تاریخچه و گوشه‌گوشه این باغ و عمارت زیبا آشنا شویم.

در این مطلب از یومَگ می‌خوانید:

• باغ نارنجستان قوام شیراز کجاست؟
• آشنایی با باغ نارنجستان قوام شیراز
• ساعت و اطلاعات بازدید از نارنجستان
• تاریخچه باغ و عمارت نارنجستان قوام
• پلان باغ نارنجستان قوام شیراز
• معماری بخش‌های مختلف نارنجستان
• موزه نارنجستان قوام شیراز
• رستوران و سفره‌خانه نارنجستان قوام

باغ نارنجستان قوام شیراز کجاست؟

آدرس باغ قوام در شیراز: بلوار زینبیه، خیابان لطفعلی‌خان زند، محله گود عربان-درب شیخ

باغ نارنجستان قوام در یکی از توریستی‌ترین خیابان‌های شیراز واقع شده‌است. اگر از بلوار زینبه وارد خیابان معروف لطفعلی‌خان زند شوید، تقریبا 300 متر جلوتر به سردر باغ نارنجستان می‌رسید. از این باغ تا جاهای دیدنی و معروف شیراز مانند مسجد نصیرالملک و مدرسه خان، فاصله زیادی نیست و می‌توانید با 10 الی 15 دقیقه پیاده‌روی به آن‌ها برسید.

نارنجستان قوام به حرم شاهچراغ شیراز هم بسیار نزدیک است. بعد از بازدیدِ مسجد نصیرالملک، می‌توانید به زیارت حرم حضرت احمد بن موسی بروید. کافی‌ست از بعد از سه‌راه احمدی، وارد کوچه لطفعلی‌خان‌ زند 47 شوید و مسیر خود را تا پیداکردن باب السجاد ادامه دهید. از حرم شاهچراغ می‌توانید به دیدن مسجد تاریخی عتیق و خانه‌های تاریخی شیراز در اطراف حرم بروید.

مسیر دسترسی با اتوبوس و مترو

اتوبوس

با استفاده از خط 71، پایانه ولیعصر-پایانه نمازی و خط 97، پایانه شهید دستغیب-بلوار نارنجستان، می‌توانید به ایستگاه لطفعلی‌خان بروید و از این مجموعه زیبا دیدن کنید. برای پیداکردن خط اتوبوس موردنظر خود می‌توانید از لینک زیر استفاده کنید.

• مسیر و ایستگاه‌های خطوط اتوبوسرانی شیراز

مترو

ایستگاه ولیعصر، نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به باغ نارنجستان قوام است. با استفاده از خط 1 مترو می‌توانید خودتان را به این ایستگاه برسانید و در پایانه اتوبوس ولیعصر، سوار خط 71 شوید. یا این‌که با 10 الی 15 دقیقه پیاده‌روی خودتان را به این جاذبه دیدنی برسانید.

آشنایی با باغ نارنجستان قوام شیراز

باغ نارنجستان قوام شیراز، مجموعه‌ای شامل باغ و عمارت است که برای سالیان‌ سال، محل زندگیِ خاندان دیوان‌سالارِ قوام‌ بود. قدمت ساخت این خانه، که با نام‌ باغ قوام و خانه قوام‌الملک هم شناخته می‌شود، به یک قرن پیش و به دوره حکومت قاجاریه برمی‌گردد. در آن زمان، «قوام‌الملک دوم» حاکم و والی فارس بود.

دیواربه‌دیوار باغ نارنجستان، عمارت دیگری وجود دارد که به خانه زینت‌الملک قوامی مشهور است. جالب است بدانید که این دو ساختمان، یک مجموعه مشترک هستند و عمارت باغ نارنجستان، عمارت «بیرونی» خانه و ساختمان کناری، عمارت «اندرونی» خانه است و این دو عمارت، از طریق زیرزمین به هم راه پیدا می‌کنند. در گذشته از عمارت بیرونی خانه برای رسیدگی به امور دیوانی و اداری و همچنین دیدار با میهمانان و برگزاری جلسات استفاده می‌شد و زنان، کودکان و خدمتکاران، در اندرونی حضور داشتند. علاوه‌بر خانه زینت‌الملک، حمام گچینه و سه خانه دیگر هم متعلق به باغ قوام بودند.

ساختمان بیرونی (در معماری سنتی و اشرافی آن زمان)، اولین عمارت خانه بود که مرد خانه در آن با مهمانان نشست‌وبرخاست داشت. این ساختمان با یک دررو در حیاط، به اندرونی راه داشت. ساختمان اندرونی نیز مخصوص زنان، فرزندان و خدمتکاران بود. معمولا دیوارهای بلندی بین این دو ساختمان وجود داشت تا اندورنی از دید به اصطلاح «نامحرم» دور باشد.

باغ قوام (در مرزبندی قدیمی محلات شیراز)، در محله بالاکِفت (کتف)، در قسمت انتهایی و شرقی شهر قرار داشت؛ جایی که دروازه دولت، دروازه منذر و محله درب شیخ در آن واقع شده بودند. درحال‌حاضر، این باغ و عمارت باشکوهش در انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند واقع شده و به‌دلیل ردیف درختان سرسبز نارنجش با نام باغ نارنجستان قوام شیراز شناخته می‌شود.

با مرمت‌هایی که در سال‌های اخیر در زیرزمین عمارت نارنجستان صورت گرفت، درهای این بخش از خانه به‌ عنوان موزه‌ای از آثار تاریخی ایران، به روی عموم مردم باز شده است.

• فیلم باغ نارنجستان قوام شیراز را در آپارات ببینید.
• به صورت مجازی از خانه قوام بازدید کنید.

ساعت و اطلاعات بازدید از نارنجستان

• ساعت کاری نارنجستان: همه‌روزه از 8 صبح الی 9 شب
• روزهای تعطیل: باغ نارنجستان در روزهای سوگواری عمومی، مانند عاشورا و تاسوعا و وفات پیامبر تعطیل است.
• هزینه بلیط ورودی برای گردشگر ایرانی: 5 هزار تومان
• هزینه بلیط ورودی برای گردشگر خارجی: 100 هزار تومان
• شماره تلفن: 07132224381

تاریخچه باغ و عمارت نارنجستان قوام

احداث باغ قوام و مجموعه بناهای آن، توسط «علی‌محمد خان قوام‌الملک دوم» آغاز شد و به وسیله پسر او، «محمدرضا خان قوام‌الملک» در سال 1300 هجری قمری به اتمام رسید. حتما کنجکاوید بدانید که این خانواده مشهور و ثروتمند شیراز چه کسانی بودند. پس بیایید قبل از اینکه به سراغ تاریخچه باغ نارنجستان قوام شیراز برویم، سری به اسرار این خانواده جنجالی بزنیم.

ماجرای شکل‌گیری خاندان قوام‌

خاندان قوام شیرازی از خانواده‌های دیوان‌سالار دربار قاجار بودند و نسل‌درنسل بر فارس حکومت می‌کردند. اما چگونه شد که این خانواده به چنین نفوذ و قدرتی در ایران دست پیدا کرد؟

تاریخ را به قبل از قاجار و به زمان زندیه برمی‌گردانیم. زمانی که لطفعلی‌خان زند بر ایران حکومت داشت و «حاج ابراهیم خان کلانتر اعتمادالدوله شیرازی»، کلانتر فارس بود. حاج ابراهیم کلانتر با بستن دروازه‌های شیراز به روی لطفعلی‌خان و خیانت به او، باعث شد تا آغامحمدخان قاجار به سادگی بر جنوب ایران تسلط پیدا کند و در نهایت سلسله زندیه را کنار بگذارد. این اقدام مهم ابراهیم‌خان سبب شد تا قدرت و نفوذ بسیار زیادی در دربار قاجار کسب کند.

با به‌تخت‌نشستن آغامحمدخان، حاج ابراهیم به صدراعظمی منصوب می‌شود و در طی مدت کوتاهی، اقوام و بستگان خود را در ولایات فارس به پست‌های دولتی منصوب می‌کند. زمان تا به قدرت رسیدن فتحعلی‌شاه بر طبق مراد حاج ابراهیم پیش می‌رود، اما ناگهان ورق برمی‌گردد. اطرافیان فتحعلی‌شاه طی کودتایی، او را نسبت به حاج ابراهیم بدگمان می‌کنند و در نهایت، شاه دستور قتل او و تمام خویشانش را صادر می‌کند.

یکی از پسران حاج ابراهیم به نام علی‌اکبر، به‌ دلیل این‌که به سل مبتلا بود، از این کشتار جان سالم به‌در می‌برد. علی‌اکبر سال‌ها بعد، در سفر فتحعلی‌شاه به شیراز، پادشاه را ملاقات می‌کند و جریان قتل پدر و خانواده‌اش را به او یادآوری می‌کند. فتحعلی‌شاه برای جبران این تجربه تلخ، لقب قوام‌الملکی و ولایت بر فارس را به او اهدا می‌کند. بدین‌ترتیب، «علی‌اکبر خان قوام‌الملک اول»، حاکم و والی فارس می‌شود.

• درباره خاندان قوام‌الملک بیشتر بخوانید.

ساخت باغ نارنجستان قوام

داستان ساخت باغ نارنجستان قوام شیراز، پس از مرگ قوام‌الملک اول و با پسر او شروع می‌شود. «محمدعلی‌ خان قوام‌الملک دوم»، طرح ساخت خانه قوام‌الملک را می‌دهد، اما عمرش به ساخت خانه قد نمی‌دهد و قبل از شروع کار از دنیا می‌رود. پسر او، «محمدرضا خان قوام‌الملک سوم»، کار ساخت خانه را شروع می‌کند و به پایان می‌رساند.

همان‌طور که اشاره کردیم، این مجموعه از دو عمارت اندرونی و بیرونی، باغ نارنج، سه خانه و یک حمام تشکیل می‌شده و دو عمارت اندرونی و بیرونی آن با یک زیرزمین به هم راه داشته‌اند. درحال‌حاضر فقط باغ و عمارت بیرونی به عنوان باغ نارنجستان قوام شناخته می‌شود و حمام و خانه‌ها جدا شده‌اند. عمارت اندرونی خانه هم اکنون مجموعه‌ای جداست که به خانه زینت‌الملک* قوامی مشهور است.

*اندرونی خانه به دلیل سکونت خانم زینت‌الملک قوامی که دختر حبیب‌الله‌ خان و خواهر ابراهیم‌ خان بود، به این نام شناخته می‌شود. درحال‌حاضر در زیرزمین این عمارت، موزه‌ی مشاهیر فارس برپاست که مجموعه ارزشمندی از مجسمه‌های مومی افراد مشهور فارس در آن گردآوری شده است.

سرنوشت خانه قوام‌الملک

باغ نارنجستان قوام در شیراز، ملک شخصی «قوام‌الملک سوم» بود که بعد از مرگ او به پسرش، «حبیب‌الله خان قوام‌الملک چهارم» ارث رسید. پس از مرگ قوام‌الملک چهارم، اموال او بین فرزندانش تقسیم و مالکیت خانه قوام درنهایت به پسر او، «ابراهیم‌خان قوام‌الملک پنجم» منتقل می‌شود. (این موضوع با اوایل دوره پهلوی اول همراه بود و رضاخان تمامی القاب را از نام افراد برداشت و انتخاب نام فامیلی را اجباری کرد). ابراهیم قوام، تغییراتی در بنا ایجاد کرد و در سال 1345 آن را برای فعالیت‌های هنری و فرهنگی، در اختیار دانشگاه شیراز گذاشت.

بین سال‌های 1348 تا 1358، دانشگاه شیراز باغ نارنجستان را در اختیار موسسه آسیایی دانشگاه به سرپرستی آرتور آپهم پوپ*گذاشت. با کمک‌های این موسسه، بخش فرهنگی سازمان برنامه، شخص فرح پهلوی و منابع دیگر، این مجموعه ارزشمند مورد تعمیر و مرمت اساسی قرار گرفت. جالب است بدانید که گروه بزرگی از هنرمندان و صنعت‌گران از شیراز، تهران و اصفهان، در این بازسازی اساسی با یکدیگر همکاری داشتند.

باغ نارنجستان قوام شیراز، در طی همین سال‌ها، یعنی دقیقا در اردیبهشت ماهِ سال 1353، با شماره 1073، به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد.

*آرتور آپهم پوپ (Arthur Upham Pope)، ایران‌شناس آمریکایی و مورخ بزرگ آثار هنری ایران بود. او یکی از بنیان‌گذاران موسسه آسیایی دانشگاه پهلوی بود که به مدت 24 سال هدایت آن را برعهده داشت. از ایشان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پژوهشگرانی که فرهنگ و معماری ایران را به جهانیان معرفی کرد، یاد می‌شود.

متاسفانه باغ نارنجستان قوام شیراز در جریان انقلاب، صدماتی جدی دید و ایوان شرقی عمارت جنوبی آن با آتش سوخت و از بین رفت. این خانه، بعد از انقلاب و در هنگام وقوع جنگ تحمیلی نیز دستخوش آسیب‌های زیادی شد. چراکه به محلی برای سکونت خانواده‌های جنگ‌زده تبدیل شده بود.

پلان باغ نارنجستان قوام شیراز

در پاراگراف‌های بعدی به معماری بخش‌های مختلف این بنای باشکوه، می‌پردازیم. اما قبل از هر چیز، پلان خانه را از نظرتان بگذرانید.

معماری بخش‌های مختلف نارنجستان

باغ نارنجستان قوام شیراز، خانه‌ای با تمام عناصر معماری قاجاری‌ست که در طرح بنای آن از معماری زندیه نیز الگوهایی دیده می‌شود. این مجموعه در زمینی به مساحت 3500 مترمربع ساخته شده که 2560 متر آن به نارنجستان و 940 متر آن به عمارت آن اختصاص دارد. این مجموعه در ابتدای ساخت، شامل عمارت اندرونی و بیرونی، باغ نارنج، حمام، زنجیرخانه، اصطبل و مکتب‌خانه بود. اصطبل و زنجیرخانه در طی زمان به‌طور کامل از بین رفته‌اند و دیگر اثری از آن‌ها دیده نمی‌شود.

خانه قوام متعلق به قدرتمندترین خاندان شیراز بود؛ بنابراین دور از انتظار نیست که باشکوه‌ترین خانه شیراز بوده باشد. در معماری این بنای زیبا از هفت هنر ایرانی کمک گرفته شده؛ هنرهای گچ‌بری، نقاشی‌ سنتی، آینه‌کاری، آجرکاری، حجاری، معرق‌کاری و منبت‌کاری را در نقطه‌نقطه عمارت اندرونی و بیرونی خواهید دید. در ادامه، از نزدیک به معماری و جزئیات فراموش‌نشدنی خانه، نگاهی می‌اندازیم.

سردر باغ نارنجستان قوام شیراز

شنیده‌اید که نباید یک کتاب را از جلد آن قضاوت کرد؟ پیشنهاد می‌کنم خانه قوام‌ها را هم از سردر ورودی آن قضاوت نکنید. اگر از خیابان لطفعلی‌خان زند در حال گذر باشید، سردری طاقی شکل با آجرکاری و تزئینات مختصری می‌بینید که بر روی ازاره‌*های آن نقش سربازان قاجاری حجاری شده است.

*سنگ ازاره سنگی‌ست که در پایین دیوار نمای بیرونی خانه به‌کار می‌رفت تا دیوار را از رطوبت و صدمات احتمالی در امان نگه دارد. معادل ازاره در دیوارهای خالی، قرنیز است.

درست بالای در ورودی، کتیبه‌ای از جنس سنگ مرمر سرخ‌رنگ وجود دارد که بر روی آن آیاتی از قرآن کریم نقش بسته است. در دو طرف این آیات، به اشعار «آسوده»، شاعر شیرازی‌، درباره بانی خانه و تاریخ ساخت آن برمی‌خوریم. این عدد، تاریخ 1305 هجری-قمری (مصادف با حکومت ناصرالدین‌شاه) را نشان می‌دهد که به زمان اتمام ساخت خانه اشاره دارد.

در ورودی خانه از جنس چوب ساج ساخته شده و منبت‌کاری‌های بسیار زیبایی بر روی آن صورت گرفته است.

هشتی

هشتی در معماری خانه‌های سنتی، فضایی‌ست که حریم خانه را از محیط بیرون، حفظ می‌کند. در باغ نارنجستان قوام شیراز، بعد از عبور از در ورودی خانه، بلافاصله وارد هشتی می‌شویم. اگر تصور می‌کنید این فضای سرپوشیده، جذابیتی برایتان ندارد، کافی‌ست به سقف آن نگاهی بیندازید. سقف این هشتی با آجرکاری و مقرنس‌‌های گچی بسیار زیبایی پوشیده شده و کاشی‌های زرد و آبی کارشده در آن‌ها، خاطره آسمان آفتابی را در ذهن تداعی می‌کند. کاربرد دیگر هشتی در خانه‌های ایرانی، تقسیم‌بندی فضای ورودی بود. در این خانه هم، دو دالان در دو طرف، مهمانان را به باغ نارنج قوام هدایت می‌کنند.

باغ و ساختمان‌های آن

بلافاصله بعد از عبور از دالان‌های کوتاه خانه، وارد باغ باشکوه آن می‌شوید. از همان ابتدای ورود به باغ نارنجستان، می‌توانید عمارت باشکوه و ایوان آینه‌کاری‌اش را ببینید. درختان نخل و نارنج، با تقارن زیبایی در دو طرف این باغ قرار گرفته‌اند و در فضای میانی آن‌ها، یک باغچه‌ی گل‌کاری‌شده وجود دارد که آب‌نمایی سراسری از میان آن عبور می‌کند. آب این آب‌نما، از استخر بزرگی که مقابل عمارت اصلی قرار گرفته، منشا می‌گیرد. دورتادور باغچه و درختان باغ، حصارهایی آهنی وجود دارد. جالب است بدانید که این حصارها برای دور نگه‌داشتن گردشگران نیستند و در زمان ساخت خانه ایجادشده و تا امروز به‌همان‌شکل حفظ شده‌اند.

باغ نارنجستان قوام شیراز، در مجموع از سه ساختمان؛ در سه ضلع شمالی، جنوب‌شرقی و جنوب‌غربی باغ تشکیل شده است. عمارت اصلی در ضلع شمالی قرار گرفته و شاه‌نشین و ایوان باشکوهش، درست در راستای باغچه واقع شده است. اگر از عمارت شمالی به انتهای حیاط نگاه کنید، می‌توانید دیوار هشتی را در راستای باغ مشاهده کنید. این دیوار یکی از زیباترین بخش‌های باغ است که کاشی‌های آن، نقش خدمتکاران زَندی را به نمایش گذاشته‌اند. ساختمان‌های جنوبی پشت انبوه درختان نارنج پنهان شده‌اند و چشم‌انداز آن‌ها از عمارت اصلی قابل دیدن نیست.

عمارت اصلی

عمارت خانه قوام در شمالی‌ترین قسمت باغ، در دو طبقه و با 20 اتاق ساخته شده است. تمام اتاق‌های عمارت اصلی (به جز اتاق‌های سمت چپ عمارت)، تودرتو هستند و به هم راه دارند. به‌نحوی‌که می‌توان بدون خروج از ساختمان، از اتاق‌های مرکزی به آخرین اتاق در شرق ساختمان رفت. از زیرزمین خانه نیز به‌عنوان اسلحه‌خانه و انبار مواد غذایی استفاده می‌شد.

به نظر من، باشکوه‌ترین و جالب‌ترین قسمت باغ نارنجستان قوام شیراز، ایوان این عمارت است. تمام سقف و دیوارهای ایوان، به طرز هنرمندانه‌ای آینه‌کاری شده و بازتاب نور، فضای بسیار خیال‌انگیزی را پدید آورده است. درست روبه‌روی این ایوان، حوض بزرگی وجود دارد که آب زلال آن به جوی درون باغچه می‌ریزد. ستون‌های سفید و برافراشته ایوان، از سنگ مرمر یک‌پارچه هستند و سرستون‌ها با مقرنس‌کاری‌های نفیسی تزئین شده‌اند. پیشنهاد می‌کنم مبهوت زیبایی‌ دیوارها نمانید و نگاهی به سقف ایوان بیندازید تا جزئیات بسیار زیاد آن، هوش از سرتان ببرد. در پایین نمای ایوان نیز سنگ‌های ازاره‌ای به‌صورت قرینه می‌بینید، که به شکل‌ سربازان هخامنشی، شیر و صحنه مبارزه با هلاهل (موجودی افسانه‌ای) حجاری شده‌اند.

تالار آینه و دیگر اتاق‌های عمارت اصلی

با گذر از یک در چوبی با سه طاق ظریف، که سردر هلالی‌اش مزین به شیشه‌های رنگی است، وارد اتاق شاه‌نشین عمارت یا تالار آینه می‌شوید. این اتاق هم دقیقا مشابه ایوان از سقف تا کف با آینه و آینه‌کاری پوشانده شده و بسیار دیدنی‌ست. در انتهای اتاق، یک شومینه از جنس مرمر به چشم می‌خورد. روی این شومینه نقشی شبیه کتیبه‌های تخت جمشید شیراز به چشم می‌خورد و در دو طرف آن، تصویر قوام‌الملک سوم حکاکی شده است.

در دو طرف ایوان، دو در بزرگ منبت‌کاری‌شده وجود دارد که هر یک به راهرویی‌ منتهی می‌شوند. این راهرو‌ها به اتاق‌های کناری، اتاق‌های طبقه بالا، و تالار آینه راه دارند و با یک پلکان به حیاط خانه متصل می‌شوند. تمامی اتاق‌های عمارت اصلی، با گچ‌بری و نقاشی‌های بی‌نظیری تزئین شده و سقف‌های چوبی خانه هم، با نقوش بسیار ظریف و زیبایی نقاشی و رنگ‌آمیزی شده‌اند.

نقاشی‌های سقف که در زبان محلی به آن‌ها مرجوک گفته می‌شود، سبک و سیاق نقاشی‌های دوران زندیه را دارند. نمونه این نقاشی‌ها در اکثر خانه‌های اشرافی شیراز که متعلق به دوره زند و قاجار هستند، دیده می‌شود. در حاشیه سقف‌ها، هرجا کاغذ دیواری و عکس‌های کاغذی‌ای دیدید که با هنر ایرانی تطابقی ندارند، بدانید که همه آن‌ها سوغاتی از اروپا هستند.

نقاشی‌های ظریف و منحصربه‌فردی که روی سقف اتاق‌ها مشاهده می‌کنید، اثری از لطفعلی‌خان صورتگر، نقاش و مینیاتوریست مشهور شیرازی در دوران قاجارند.

جالب است بدانید که تمام درهای خانه از چوب گردوی محلی هستند و با سبک هندی منبت‌کاری شده‌اند. صدف‌های به کاررفته در این درها نیز، همگی متعلق به سواحل خلیج فارس ایران هستند.

ساختمان‌های ضلع جنوبی

در دو طرف ضلع جنوبی باغ نارنجستان قوام شیراز، دو ساختمان با ایوان‌های سراسری ساخته شده است. این ایوان‌ها 4 ستون و 2 نیم‌ستون چوبی دارند که به زیبایی‌ هرچه‌تمام‌تر منبت‌کاری شده‌اند. کف ایوان‌ها با کاشی‌های آبی و سفید پوشانده شده و دیوارها نیز گچ‌بری‌های ظریف و چشم‌نوازی دارد. عمارت جنوبی در مجموع 6 اتاق دارد که در گذشته از آن‌ها به عنوان دفتر کار (دیوان‌خانه حکومت) و برای رسیدگی به امور مردم استفاده می‌شده است. ایوان‌ها نیز به‌نوعی سالم انتظار بودند.

باهم خواندیم که قسمتی از خانه قوام در جریان انقلاب دچار آتش‌سوزی شده بود. بخشی که با آتش از میان رفته، ایوان شرقی عمارت جنوبی‌ست. این ایوان تنها سقفی‌ست که برای تزئین آن، همزمان از هنر آینه‌کاری روی چوب و نقاشی روی چوب استفاده شده؛ اما متاسفانه به دلیل صدمات واردشده، قابل مرمت نیست.

دیوار ضلع جنوبی

بین دو ساختمان جنوبی باغ، دیوار بزرگی وجود دارد که تمام آن را با کاشی‌های هفت‌رنگ پوشانده‌اند. این دیوار از 1 طاق‌نمای بزرگ و 2 طاق‌نمای کوچک تشکیل شده و طرح کاشی‌های آن را از تصاویر دوران زندیه الهام گرفته‌اند. در طاق‌نمای بزرگ، سه خدمتکار زندی با لباس‌های بلند مخصوص آن دوران دیده می‌شود. خدمتکار اول، کاسه‌ای در دست دارد، خدمتکار دوم جام و سومی نیز ظرفی از میوه را بلند کرده است. 

در بالا و حاشیه این طاق‌نما (لچکی‌ها)، مناظر طبیعی و داستان‌هایی از «رستم و دیو سفید» را به تصویر کشیده‌اند. اگر به حاشیه مناظر نگاهی بیندازید، تصویری از شکارگاه، صحنه حمام‌گرفتن شیرین در چشمه و تصاویر مینیاتوری دیگری را بین اشکال و جزئیات زیاد این دیوار می‌بینید.

حمام گچینه

یکی دیگر از بخش‌های مجموعه بزرگ خانه قوام، حمام آن است. حمام گچینه که یکی از قدیمی‌ترین حمام‌های شیراز است، از طریق یک تونل به باغ نارنجستان قوام راه داشت. این حمام از دو بخش عمومی و خصوصی (برای استفاده شخصی خاندان قوام) تشکیل شده که به هم راه دارند. حمام گچینه در سال 1371 توسط سازمان میراث فرهنگی، از شخصی به نام همدم خریداری شده است؛ اما درحال‌حاضر امکان بازدید از آن، برای عموم مردم فراهم نیست.

مکتب‌خانه | خانه عَرَقی‌ها

در قسمت شرقی باغ نارنجستان قوام شیراز، دری وجود دارد که به «عمارت مکتب‌خانه قوام» منتهی می‌شود. در گذشته‌های دور، از قسمت جنوبی این ساختمان به‌عنوان «مطبخ‌خانه»، و از قسمت‌های شمالی و غربی آن به‌عنوان «مکتب‌خانه» استفاده می‌شد. معماری این بنا مانند تمامی بنا‌های قاجاری، درونگراست و از هشتی، حیاط مرکزی، اتاق‌ها در دورتادور حیاط و زیرزمین تشکیل شده است. تزئینات مکتب‌خانه به‌اندازه عمارت اصلی مفصل نیست اما می‌توان نمونه‌های زیبایی از آینه‌کاری، آجرکاری، نقاشی‌های دیواری و کاشی‌کاری را در این قسمت از خانه قوام پیدا کرد.

با گذشت زمان، عمارت مکتب‌خانه به محل زندگی چند خانواده تبدیل شد که به‌کار عرق‌گیری مشغول بودند. به‌همین دلیل این عمارت به نام خانه عرقی‌ها مشهور شده است. درحال‌حاضر عمارت مکتب‌خانه به یکی از بهترین رستوران‌های سنتی و سفره‌خانه‌های شیراز تبدیل شده و میزبان شایسته‌ای برای پذیرایی از مهمانان عمارت جناب قوام است. در خطوط بعد بیشتر درباره این رستوران می‌خوانید.

موزه نارنجستان قوام شیراز

به خاطر دارید که بین سال‌های 1348 تا 1358، دانشگاه شیراز، باغ نارنجستان قوام را در اختیار موسسه آسیایی دانشگاه قرار داد و این موسسه کار مرمت اساسی بنا را برعهده گرفت. یکی از بنیان‌گذران موسسه آسیایی دانشگاه شیراز، پروفسور آرتور پوپ (ایران‌شناس آمریکایی) بود. او، اشیا و آثاری که در سفرهای خود به نقاط مختلف ایران جمع‌آوری می‌کرد، در خانه قوام جمع‌آوری می‌کرد و در معرض نمایش می‌گذاشت؛ این کار، سرآغازی برای برپایی موزه نارنجستان قوام شیراز بود.

در سال‌های اخیر، با مرمت زیرزمین عمارت اصلی باغ نارنجستان، این بخش از خانه قوام رسما به عنوان موزه‌ای از اشیا تاریخیِ اهدایی دکتر پوپ، در دسترس بازدید عموم قرار دارد. این موزه، وابسته به دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز است و آثار باستانی و تاریخی زیر در آن نگه‌داری می‌شود:

• ظروف
• سکه
• تابلو
• کاشی‌
• عکس‌ها و متعلقات خانواده قوام
• مجموعه کتاب‌های اهدایی پروفسور پوپ

رستوران و سفره‌خانه نارنجستان قوام

در سمت راست باغ نارنجستان قوام شیراز، دری وجود دارد که به خانه کوچک و باصفایی باز می‌شود. با هم خواندیم که این بنا، در گذشته مکتب‌خانه قوام بود و بعدها به خانه‌ی عَرَقی‌ها مشهور شد. اما درحال‌حاضر این ساختمان کوچک دلنشین، به عنوان رستوران سنتی و سفره‌خانه، پذیرای بازدیدکنندگان است. اگر سمت ظهر یا بعدازظهر، به دیدن این باغ باشکوه رفتید، پیشنهاد می‌کنم زمانی را هم، به نشستن در این خانه تاریخی و صرف غذا اختصاص دهید.

برای صرف غذا در این رستوران سه گزینه دارید؛ نشستن روی تخت‌های حیاط در کنار حوض آبی خانه، استفاده از میز و صندلی‌ها در اتاق‌های خانه و استفاده از سالن زیرزمین. اگر هم فکر می‌کنید، زیرزمین گزینه جالبی برای وقت گذراندن و صرف غذا نیست، کافی‌ست سری به آن بزنید تا از معماری و فضای جالب آن متعجب شوید.

برای دیدن عکس‌های بیشتر از این رستوران، می‌توانید به صفحه اینستاگرام رستوران نارنجستان قوام سری بزنید.

• شماره تلفن رستوران: 07132245830 / 09177043149
• ساعت کاری رستوران: از 12:30 الی 21:30

سوالات متداول

نارنجستان قوام کجای شیراز است؟

نارنجستان قوام (خانه قوام)، در خیابان لطفعلی‌خان زند، محله گود عربان قرار گرفته است. برای اطلاعات دقیق‌تر به ابتدای مقاله مراجعه کنید.

محله نارنجستان قوام شیراز چه نام دارد؟

باغ نارنجستان قوام شیراز در محله درب شیخ (نام قدیمی) – محله گودعربان (نام جدید) قرار گرفته است.

نارنجستان قوام شیراز در کدام خیابان قرار دارد؟

باغ نارنجستان قوام شیراز، در ابتدای خیابان لطفعلی‌خان زند از سمت بلوار زینبیه، قرار دارد.

ساعت کاری نارنجستان قوام شیراز چگونه است؟

همه روزه از 8 صبح الی 9 شب، می‌توانید از این مجموعه باشکوه دیدن کنید.

اسم هتل روبه‌روی نارنجستان قوام شیراز چیست؟

هتل لطفعلی خان در روبه‌روی نارنجستان قوام شیراز واقع شده است. این هتل موقتا تعطیل شده و امکان رزرو اتاق‌های آن وجود ندارد.