مدرسه دارالفنون؛ آغاز تحولی بزرگ در ایران

حتما تا به حال نام بزرگ‌مردی همچون میرزا تقی‌خان امیر کبیر به گوشتان خورده است. مدرسه دارالفنون جزء یادگاری‌های ارزشمند امیر کبیر صدر اعظم ایران در دوران قاجار است. دارالفنون اکنون یکی از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود  و هرساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی زیادی است. مدرسه دارالفنون به دست میرزا تقی‌خان امیر کبیر در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار برای آموزش علوم و فنون جدید در تهران ساخته شد. در حال حاضر ساختمان دارالفنون به عنوان یک موزه تاریخی در خیابان ناصرخسرو تهران و در مرکز شهر فعالیت می‌کند. در این مقاله یومگ قصد دارد به معرفی مدرسه دارالفنون بپردازد پس با ما همراه باشید و با نخستین مدرسه ایرانی آشنا شوید.

مدرسه دارالفنون تهران کجاست؟

دارالفنون را در ایران به عنوان اولین مدرسه تاریخی می‌شناسند که فعالیت خود را از دوران قاجار آغاز کرده است. هدف از ساخت مدرسه دارالفنون افزایش علم و آگاهی مردم کشورمان بود که در این مسیر پیشرفت‌های سودمندی هم صورت گرفت. در زمان تاسیس و پیشنهاد ساخت این مدرسه مخالفت‌های زیادی شکل گرفت، اما سرانجام این مدرسه در دوران قاجار شروع به فعالیت کرد. اکنون بنای اصلی دارالفنون در طی بازسازی‌های متعدد در خیابان ناصر خسرو و در مرکز شهر تهران قرار دارد و امکان بازدید برای همگان فراهم است. مدرسه دارالفنون تاریخچه دور و درازی دارد که در ادامه یومگ همه چیز را درباره‌ تاریخچه دارالفنون برایتان بازگو می‌کند.

امیرکبیر و رویای بزرگ دارالفنون

در دوران کوتاه صدارت سه‌ساله‌اش، میرزا تقی‌خان امیرکبیر گام‌های بلندی برای پیشرفت ایران برداشت؛ یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تأسیس مدرسه دارالفنون بود. او پس از سفر به روسیه و بازدید از مدارس آن کشور، دریافت که دلیل اصلی عقب‌ماندگی ایران، ناآگاهی و کمبود دانش است.

با همین دیدگاه، تصمیم به ساخت مدرسه‌ای برای آموزش علوم نو گرفت. دارالفنون، سیزده روز پیش از قتل امیرکبیر و در غیاب او، با حضور ناصرالدین‌شاه و گروهی از معلمان ایرانی و اروپایی، به‌طور رسمی افتتاح شد. در ابتدا هفت معلم اتریشی، سی دانش‌آموز از خانواده‌های بانفوذ را آموزش می‌دادند. اداره مدرسه هم ابتدا به میرزا محمدعلی‌خان شیرازی و سپس عزیزخان آجودان‌باشی سپرده شد. عملیات ساخت مدرسه تا یک سال بعد ادامه داشت.

دارالفنون؛ آغاز تحول در فرهنگ و آموزش ایران

مدرسه دارالفنون به تدریج رشد کرد و جنبه‌های تازه‌ای به خود گرفت. در سال ۱۳۰۴ هجری قمری، نیرالملوک، وزیر علوم آن زمان، تالاری برای اجرای نمایش در مدرسه ساخت تا زمینه‌ای برای رشد هنر نمایش نیز فراهم شود. از آن زمان، درِ اصلی مدرسه در خیابان همایون بسته و دری دیگر از خیابان ناصریه سابق (ناصرخسرو فعلی) به روی عموم گشوده شد.

در ابتدای فعالیت مدرسه، حضور معلمان اتریشی با اعتراض سفیر انگلستان روبه‌رو شد. برای کاهش حساسیت‌های سیاسی، معلمانی از ملیت‌های دیگر مانند ایتالیا، فرانسه و آلمان نیز به کادر آموزشی پیوستند. در ادامه، چند استاد ایرانی در رشته‌های طب، عربی و جغرافیا و یک استاد فرانسوی مقیم ایران نیز به تیم آموزش دارالفنون اضافه شدند.

نام‌گذاری مدرسه دارالفنون

آنچه در مورد نام مدرسه می‌دانیم و از نامه‌های به جامانده و مندرجات روزنامه وقایع اتفاقیه و اسناد دیگر به نظر می‌رسد، این است که در آغاز نام خاصی را برای این مدرسه در نظر نداشتند. از این بنا هنگام ساخت با عناوینی همچون «مدرسه، مدرسه جدید، مکتبخانه پادشاهی، تعلیم خانه، معلم خانه و مدرسه نظامیه» یاد شده است. اما در آخرین نامه امیر کبیر به سفیر ایران در روسیه برای پیگیری جذب استادان اروپایی به این مرکز آموزشی، از این بنا به عنوان مدرسه نظامیه نام برده شده است.

اساتید پیشگام دارالفنون؛ نخبگان جهان در قلب تهران

پیش از آن‌که دیوارهای دارالفنون کامل بالا بروند، امیرکبیر دست به کار شد و از اتریش گروهی از استادان برجسته را به ایران دعوت کرد. اما فقط به خارجی‌ها بسنده نکرد؛ او با هوشمندی از مترجمان دولتی، ایرانیان تحصیل‌کرده در خارج، و حتی خارجی‌های مقیم ایران که در خدمت دولت بودند، برای تکمیل تیم آموزشی بهره گرفت.

چهره‌هایی چون موسیو نمیرو، دکتر یاکوب پولاک، موسیو گومنز، کرزیر، زتی، و کوکاتی از جمله استادان برجسته‌ای بودند که با هماهنگی موسیو جان داوود و به فرمان امیرکبیر به دارالفنون آمدند. هر یک در زمینه خود چهره‌ای درخشان بودند و با علم و تجربه‌شان، نسل تازه‌ای از دانش‌پژوهان ایرانی را پرورش دادند.

دانش‌آموختگان نامدار؛ از کلاس‌های دارالفنون تا سکان‌ سیاست و قلم

دارالفنون فقط یک مدرسه نبود؛ مبدأیی بود برای حرکت نخبگان به سوی آینده‌ای متفاوت. بسیاری از فارغ‌التحصیلان آن، بعدها ستون‌های اصلی سیاست، علم، فرهنگ و رسانه در ایران شدند.

از میان آن‌ها می‌توان به محمدحسن‌خان صنیع‌الدوله، وزیر انطباعات و رییس دارالترجمه همایونی اشاره کرد؛ یا میرزا کاظم محلاتی، پدر شیمی نوین ایران. همچنین میرزا جهانگیرخان، مدیر روزنامه پیشرو «صوراسرافیل» و احتشام‌السلطنه، رئیس دو دوره نخست مجلس شورای ملی، همه از پرورش‌یافتگان این نهاد پیشگام بودند.

رشته‌های تحصیلی مدرسه دارالفنون

از رشته‌های تحصیلی مدرسه دارالفنون می‌توان به پیاده‌نظام، سواره‌نظام، توپ‌خانه، مهندسی، پزشکی و جراحی، داروسازی و کانی‌شناسی اشاره کرد. دروس مشترک برای همه رشته‌ها در دارالفنون شامل زبان فرانسه، علوم طبیعی، ریاضی، تاریخ و جغرافیا بود. همچنین بعدها دروسی همچون انگلیسی، روسی، نقاشی و موسیقی نیز اضافه شد.

معماری ساختمان دارالفنون

محل اصلی ساختمان دارالفنون را شخص میرزا تقی‌خان امیر کبیر، در مجاورت با کاخ‌های سلطنتی و در مکانی که سربازان آموزش می‌دیدند، با موافقت ناصرالدین شاه انتخاب کرد. سپس، دستور تهیه نقشه‌ این ساختمان به میرزا رضاخان مهندس تبریزی (یکی از پنج محصل اعزامی به لندن در زمان عباس میرزا) داده شد. نقشه ساختمان مدرسه با استفاده از طرح عمارت سربازخانه ولیچ انگلستان در اواخر سال 1229 آماده شد. محمدتقی معمارباشی کار ساخت‌وساز را آغاز کرد و سرانجام قسمت شرقی بنای مدرسه در سال 1230 به اتمام رسید.

هشتاد سال پس از فعالیت این مدرسه، یعنی در سال 1308، ساختمان مدرسه به دستور اعتمادالدوله (وزیر وقت معارف) تخریب و سپس ساختمان فعلی دارالفنون با نقشه مهندس روسی ساخته شد.

ساختمان مدرسه چگونه است؟

ساختمان مدرسه دارالفنون در مجموع دارای پنجاه اتاق مربع‌شکل چهار در چهار است که این اتاق‌ها با کنده‌کاری و گچ‌بری‌های زیبایی تزئین شده‌اند. اتاق‌ها از لحاظ اندازه دقیقا شبیه هم هستند و فضای آرام و دل‌انگیزی دارند و مانند مدارس امروزی در هر یک از کلاس‌ها یک نوع درس به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شد. جلوی هر کدام از این اتاق‌ها ایوان و سایبانی ساخته شده بود. در دیوارهای اتاق‌ها و راهروهای دارالفنون می‌توان گچبری‌های بسیار زیبا و تزئینات چشم‌نوازی را دید.

حیاط دارالفنون

حیاط مدرسه جزو بخش‌های زیبا و تماشایی دارالفنون است. در وسط حیاط حوض بزرگی قرار دارد و اطراف آن باغچه‌هایی برای کاشت درخت و ایجاد فضای سبز و گلکاری ایجاد شده است. امروز هم در بیشتر اوقات، درون حوض آب زلالی وجود دارد. جالب است بدانید حد فاصل باغچه‌ها را خیابان‌کشی کرده‌اند و با آجرهای بزرگی معروف به قزاقی فرش کرده‌اند. در پشت کلاس‌های مدرسه تعدادی کلاس و چندین مغازه ساخته بودند که وزارت علوم و معارف در بالای آن‌ها مستقر بود.

همچنین، مدرسه دارالفنون مجهز به آزمایشگاه فیزیک، شیمی و داروسازی، چایخانه، کتابخانه و سفره‌خانه یا غذاخوری هم بود. در یکی از اتاق‌ها دو اسکلت برای آموزش دانشجویان پزشکی نگهداری می‌شد.

اطلاعات بازدید از مدرسه دارالفنون + دسترسی

• آدرس مدرسه دارالفنون: تهران، میدان امام خمینی (توپخانه)، خیابان ناصر خسرو، شماره 266
• تلفن تماس مدرسه دارالفنون تهران: ۳۳۱۱۳۷۸۲ – ۳۳۹۳۲۲۲۳
• روزهای فعالیت: شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ صبح الی ۱۶
• هزینه بازدید: رایگان

جاذبه‌های گردشگری اطراف مدرسه دارالفنون

از جاذبه‌های گردشگری اطراف مدرسه دارالفنون می‌توان به موزه پست، سردر باغ ملی، بازار بزرگ تهران، کاخ گلستان، شمس‌العماره، موزه جواهرات و کاخ دادگستری اشاره کرد که یومگ توصیه می‌کند حتما از این بناهای تاریخی هم بازدید کنید.

سخن آخر

اگر تجربه بازدید از مدرسه دارالفنون را در سفر به تهران دارید حتما با سایر خوانندگان یومگ به اشتراک بگذارید و ما منتظر نظرات شنیدنی شما هستیم. سپاس‌گزاریم که ما را تا پایان مقاله همراهی کردید.

سوالات متداول