کاخ آپادانا در تخت جمشید

هنگامی که به محوطه تخت جمشید شیراز قدم بگذارید، ستون‌های استوار و افراشته کاخ آپادانا یکی از اولین بناهایی است که می‌بینید. به گفته‌ی آقای اریک فردریش اشمیت (حفار تخت جمشید)، آپادانا وسیع‌ترین، عالی‌ترین و باشکوه‌ترین کاخ تخت جمشید است. این کاخ را که کاخ اندرونی داریوش بود، با نام کاخ بار، کاخ داریوش بزرگ و کاخ خشایارشا نیز می‌شناسند. 

کار ساخت کاخ آپادانا را داریوش اول آغاز کرد، اما چنانچه در سنگ‌نوشته‌های به‌جا مانده می‌خوانیم، خشایارشا آن را به پایان رساند. مدت ساخت این کاخ مجلل که گنجایش پذیرایی از ده هزار نفر را داشت، به تعبیری 30 سال طول کشید. 

جالب است بدانید یک کاخ دیگر مشابه این کاخ و به همین نام توسط داریوش شاه در شوش هم ساخته شده بود. آپادانا تا 188 سال پس از ساخت پابرجا بود. اما بخش عظیمی از آن پس از حمله اسکندر و به آتش کشیدن تخت جمشید از بین رفته است. در حال حاضر 14 ستون از این بنای شگفت‌انگیز برای ما به‌جا مانده که به هیچ عنوان رقم کوچیکی برای درک شکوه و جلال آن نیست.

تخت جمشید برای بسیاری از گردشگران و علاقه‌مندان، در رتبه اول لیست جاهای دیدنی شیراز قرار دارد. اگر شما هم به دنبال ماجراجویی هستید، با یوتراوز فقط چند کلیک بین شما و این مقصد هیجان‌انگیز فاصله است.

آنچه در مقاله کاخ آپادانا می‌خوانید:

• کاخ آپادانا کجاست؟
• تاریخچه کاخ آپادانا
• بخش‌های مختلف کاخ
• کتیبه‌های پی‌بنا کاخ آپادانا
• راهنمای بازدید از کاخ آپادانا

کاخ آپادانا کجاست؟ (آدرس، تلفن و نقشه)

• آدرس: استان فارس، 10 کیلومتری شهرستان مرودشت، مجموعه تخت جمشید
• شماره تماس: 07143341556

کاخ آپادانا در جایی که امروزه آن را با نام تخت جمشید می‌شناسیم، در 70 کیلومتری شیراز قرار دارد. ورودی تخت جمشید بنایی است که کاخ دروازه ملل یا کاخ انتظار نام دارد. اگر از درگاه جنوبی دروازه ملل خارج شویم، پلکان شمالی کاخ آپادانا روبه‌رویمان قرار می‌گیرد. پلکان شرقی کاخ آپادانا روبه‌روی کاخ صدستون قرار گرفته‌ و قسمت جنوبی آن به سمت کاخ‌های تَچَر، کاخ شورا (سه‌دری) و کاخ ج است.

جالب است بدانید دو کاخ به این نام در ایران وجود دارد که هر دو آن‌ها در دوران هخامنشیان و به دستور داریوش اول ساخته شده‌اند. یک کاخ در شهر شوش استان خوزستان و یک کاخ در تخت جمشید استان فارس واقع شده است. متاسفانه بقایای زیادی از کاخ آپادانای شوش برای ما به‌جا نمانده، اما آثار کمی، از کاخ آپادانایی که در این مقاله راجع به آن می‌خوانید، هنوز هم پس از گذشت 2500 سال پابرجاست.

آپادانا وسیع‌ترین کاخ تخت جمشید است پس نگران گم کردن آن بین بناهای دیگر نباشید. به علاوه ستون‌های آن به ارتفاع 20 متر راهنمای شما خواهند بود.

چطور به کاخ آپادانا برویم؟

تخت جمشید در 57 کیلومتری شیراز (10 کیلومتری مرودشت)، بزرگراه مرودشت-سعادت‌شهر واقع شده است. اگر با خودرو شخصی یا تور به شیراز نرفته‌اید، می‌توانید در ایستگاه شهید کاراندیش شیراز سوار اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و تاکسی‌های بین‌شهری شوید. برای بازگشت به ایستگاه پارک و سوار مرودشت بروید.

تاریخچه کاخ آپادانا

515 سال پیش از میلاد، داریوش اول که امپراطوری‌اش تمام جهان متمدن آن روزگار را در بر می‌گرفت، به فکر ساخت کاخی مجلل برای پذیرایی از مهمانان خود افتاد. تکمیل این کاخ 30 سال طول کشید و کار ساخت آن را جانشین او، خشایارشا به اتمام رساند.

آپادانا از اولین بناهایی است که در تخت جمشید ساخته شد و ملیت‌های مختلفی از سراسر امپراطوری در ساخت آن مشارکت داشتند. جالب است بدانید داریوش شاه که ساخت این کاخ را کاری سترگ و پراهمیت می‌دانست، دستور داد نام و نشان خود و امپراطوری‌اش را در هشت کتیبه (4 کتیبه زرین و 4 کتیبه سیمین) حک کنند. سپس این لوح‌ها را در پی‌بنای کاخ در چهار گوشه آن دفن کرد. می توانید داستان کشف این کتیبه‌ها را در قسمت کتیبه‌های پی‌بنای کاخ آپادانا بخوانید.

بخش‌های مختلف کاخ

احتمالا این را شنیده‌اید که کاخ آپادانا اولین بنای ایرانی با سنگ بناست. آپادانا را با یک تالار مرکزی، سه ایوان (در شمال، شرق و غرب)، چهار برج در چهار گوشه، دو پلکان ورودی و تعدادی اتاق در جنوب آن ساخته بودند. جالب اینجاست که تمام این محوطه وسیع فقط بر 72 ستون استوار بوده است. وزن هر کدام از این ستون‌ها نیز به 20 تن می‌رسیده و سرستون‌های آن 1 و نیم تنی بوده‌اند.

سطح این کاخ را نیز در حدود 3 متر بالاتر از کف تخت جمشید و دروازه ملل ساخته‌اند که در بیشتر قسمت‌ها متکی به سنگ کوه است. در مجموع ویژگی‌های زیادی وجود دارد که این کاخ وسیع را به یکی از نمونه‌های برجسته معماری در تمام دوران‌ها تبدیل کرده است که در ادامه به تفصیل به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

تالار مرکزی

بنای کاخ مربع شکل و به ضلع 5/60 مترمربع است. تالار مرکزی 6 ردیف 6 تایی، در مجموع 36 ستون داشته که ارتفاع آن‌ها به 20 متر می‌رسد. ستون‌ها و سرستون‌های تالار مرکزی مشابه ستون‌های ایوان شمالی، استوانه‌ای شکل با سرستون‌های گاو دو سر هستند. سقف تالار از جنس چوب سدر یا سرو بوده‌ است. برای اینکه آب باران سقف را خراب نکند، درون دیوارهای کاخ با ملاط قیر آب‌راه‌هایی ایجاد کرده بودند که به کانال‌های آب زیرزمینی می‌رسیده است.

دیوارهای تالار به پهنای 32/5 متر با خشت خام ساخته شده بودند و ورودی اصلی در دیوار شمالی که به سمت دروازه ملل باز می‌شود، قرار داشته است. دو درگاه دیگر هم در دیوارهای غربی و شرقی و دو درگاه در قسمت جنوبی کاخ، قرینه درگاه‌های شمالی وجود داشته‌ است. درهای کاخ به ارتفاع 15 متر بوده‌اند و احتمال می‌دهند که بصورت دو لنگه و با درهای کوچک‌تری که در آن‌ها تعبیه شده بود ساخته شده‌ باشند. جنس این در‌ها نیز از چوب سرو یا سدر بوده که رویش را با روکشی از طلا تزئین کرده بودند. در سال 1320 نمونه‌ای از این روکش‌ها را با طرح سه گاو بالدار در اتاق‌های جنوبی کاخ کشف کرده‌اند.

6 عدد دریچه در دیوارهای شرقی و غربی و پنج عدد دریچه در دیوار شمالی، نور تالار را تامین می‌کردند.

ایوان و پلکان شرقی کاخ آپادانا

یکی از شکوهمندترین جلوه‌های آپادانا و تخت جمشید، ایوان شرقی آن و پلکان‌ قرینه‌اش است. کف ایوان همانطور که هنوز هم بقایای آن بجا مانده، به رنگ سبز خاکستری بوده است. ایوان شرقی مانند ایوان‌های شمالی وغربی 12 ستون (دو ردیف 6 تایی) و 20 متر عرض داشته است که 6 ستون آن هنوز پابرجاست. سرستون‌های به کار رفته در این ایوان به شکل شیر دوسر و متفاوت از سایر سرستون‌های به کار رفته در تخت جمشید است. دلیل آن هم می‌تواند موقعیت ایوان شرقی باشد که رو به طلوع آفتاب است. در ایران باستان شیر را نمادی از قدرت و خورشید را ایزد مهر می‌دانستند و بین آن‌ها ارتباط وجود داشته است.

دو جفت پله قرینه، یک جفت با طول 81 متر و یک جفت دیگر روبه‌روی قبلی و به طول 27 متر از حیاط به ایوان راهبر است. طرح این پلکان همانطور که در تصاویر مشاهده می‌کنید به صورت ذوزنقه متساوی‌الساقین بوده و سنگ‌نگاره‌های بسیار زیبایی روی آن‌ها به چشم می‌خورد. دو جفت پله، دقیقا مشابه و قرینه این پلکان در ایوان شمالی هم ساخته شده است. پلکان شرقی به دلیل مدفون شدن زیر خاک، سالم تر از پلکان شمالی هستند.

سنگ‌نگاره‌های پلکان شرقی

سنگ‌نگاره‌هایی که در پلکان جلویی مشاهده می‌کنید متعلق به سربازان پارسی و مادی است. در پشت هر کدام از این چهار سرباز نقش یک شیر و گاو در حال نبرد دیده می‌شود که به نقش شیر گاوشکن معروف است. تفسیرهای مختلفی تاکنون از این نقش ارائه شده، اما تعبیری که بیش از همه قابل قبول است، تفسیر نجومی این نگاره است. می‌دانیم که این نگاره قسمتی از کل صحنه محسوب می‌شود و کل صحنه هم یک مراسم سالانه را نشان می‌دهد. پس کل سنگ‌نگاره نماینده روز خاصی از سال است.

از قدیم‌الایام شیر به‌عنوان یکی از صور فلکی (برج اسد) با خورشید مرتبط و حتی یکی بوده است. گاو هم مانند شیر از صور فلکی (برج ثور) و با ماه مرتبط است. نزدیک‌شدن برج شیر به گاو در زمان اعتدال بهاری (نوروز در تقویم کنونی) بود. بنابراین این سنگ‌نگاره را نمادی از نوروز می‌دانند. گاهی مهرگان و اعتدال پاییزی را نیز مورد بحث این سنگ‌نگاره می‌دانند.

در پلکان عقبی سربازان نیزه به دست پارسی را به‌همراه صف طویل پیشکش‌آوران شاه (که به نمایندگی از ملیت خود به نزد شاه می‌روند) مشاهده می‌کنید. سنگ‌نگاره‌های نمایندگان 23 ساتراپی یکی از شاهکارهای هنری تمام دوران است. هر هیات 3 یا 9 نفره از این نمایندگان را یک سرباز مادی یا پارسی همراهی می‌کند. هر هیات با درخت سرو که درخت مقدس زرتشتیان بود از هیات دیگر جدا می‌شود. این نمونه از سنگ‌نگاره در کاخ تَچَر و کاخ هدیش نیز تکرار شده است.

محوطه جنوبی کاخ

در قسمت جنوبی تالار اتاق‌های باریک و درازی وجود داشت که از آن‌ها به‌عنوان انبار و سربازخانه استفاده می‌کردند. درگاه‌های جنوبی به دو دالان بزرگ باز می‌شدند. هر یک از این دالان‌ها به یک حیاط رواق‌دار با 13 ستون متصل می‌شدند. سطح این حیاط‌ها 84 سانتی‌متر بالاتر از کف آپادانا ساخته شده بود و آن‌ها را ایوان شاهان می‌خواندند. زیرا از سمت شمال به کاخ آپادانا، از سمت جنوب به کاج (ج)، از غرب به کاخ تَچَر و از شرق به حیاط کاخ هدیش و کاخ د می‌پیوست. پادشاه می‌توانست از طریق این رواق به تمام کاخ‌ها دسترسی داشته باشد.

کتیبه‌های پی‌بنا کاخ آپادانا

داستان از این قرار است که داریوش شاه که ساختمان این کاخ را کاری بسیار بزرگ و ماندنی می‌دانست، دستور داد نام‌ونشان خود و امپراطوری‌اش را به سه زبان بر 4 لوح زرین و 4 لوح سیمین حک کنند. به همراه این کتیبه‌ها 4 صندوق سنگی نیز ساخته شد. درون هر یک از این صندوق‌ها یک لوح زرین، یک لوح سیمین، به همراه چند سکه رایج آن زمان (از نوع سکه‌های ایونیه و لودیه و یونان) قرار دادند. این چهار صندوق به دستور داریوش بزرگ در چهارگوش آپادانا، زیر پِی دیوار دفن شدند.

ترجمه کتیبه‌ها

متن مشترکی به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی به خط میخی بر روی این کتیبه‌ها حک شده که ترجمه‌شان چنین است:

داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر ویشتاسپه، از ریشه هخامنشی، داریوش شاه گوید: این است کشوری که من دارم. از جایگاه سکاهایی که آن سوی سُغدند تا برسد به حبشه، از هندوستان تا برسد به لودیه، که آن را اهورامزدا، بزرگترین خدایان، به من بخشیده‌است. اهورامزدا مرا و این خاندان شاهی‌ام را نگه دارد.

سرانجام کتیبه‌ها | خیانت نصرت‌ الله معتمدی

در کاوش‌های اریک کرفتر در سال 1313، جای خالی یکی از صندوق‌ها در شمال غربی کاخ نظر او را به خود جلب کرد. با تحقیقات بیشتر کرفتر نتیجه گرفت که باید نمونه آن در گوشه‌های دیگر کاخ نیز یافت شود. کاوش‌گران موفق شدند دو جفت از این کتیبه‌های اسرارآمیز را در گوشه‌های شرقی کاخ کشف کنند. این کتیبه‌ها را پس از کشف به تهران ارسال کردند.

متاسفانه دو جفت از این کتیبه‌های گرانب‌ها در طی دوران به غارت رسیده بودند. یک کتیبه زرین دیگر نیز پس از انقلاب اسلامی توسط مدیریت وقت، نصرت الله معتمدی، ذوب و به فروش می‌رسد. در حال حاضر یک جفت از این کتیبه‌ها در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.

راهنمای بازدید از کاخ آپادانا

در همه‌ی روزهای سال به جز تعطیلات رسمی می‌توانید از این مکان تاریخی و باشکوه دیدن کنید. در روزهایی که بازدیدکننده بیشتر است، مانند نوروز، در هنگام غروب برنامه‌ی ویژه‌ای به نام برنامه نور و صدا برگزار می‌شود. می‌توانید برای اطلاع از برگزاری آن با مجموعه تماس بگیرید. اگر به همین زودی برنامه سفر به شیراز را ندارید، می‌توانید از طریق لینک زیر، از تالار اصلی آپادانا به صورت مجازی دیدن کنید.

• بازدید مجازی از کاخ آپادانای تخت جمشید

ساعات بازدید و هزینه بلیط

• ساعت بازدید: 8 صبح تا 6 بعد از ظهر
• بلیط ورودی برای گردشگران ایرانی: 5 هزار تومان
• بلیط ورودی برای گردشگران خارجی: 50 هزار تومان

سفر به تاریخ تمدن

در این مقاله به کشف رموز کاخ آپادانای تخت جمشید، که یکی از شکوهمندترین جلوه‌های تاریخ ایران است، پرداختیم. اگر تابه‌حال به شیراز سفر نکردید و آپادانای داریوش را از نزدیک ندیده‌اید، با حس رویارویی با این تمدن هزارساله ناآشنا هستید. حس ناشناخته‌ای که با تماشای گذشته‌ای به درازای تاریخ تمدن انسان سراغمان می‌آید و قابل توضیح نیست. 

ممنون که در این سفر مجازی همراه یومگ بودید. اگر با خواندن این مطلب، هوس شیرازگردی به سرتان زده، سری به سایت یوتراوز بزنید و تا دیر نشده بلیط هواپیما مورد نظر خود را خریداری کنید. سفر به سلامت!

سوالات متداول

بنای کاخ آپادانا در زمان کدام شاه تکمیل شد؟

ساخت بنای کاخ آپادانای تخت جمشید در زمان خشایارشا، فرزند داریوش به پایان رسید.