عمارت کلاه فرنگی تهران؛ یادگار دوران قاجار

فرمان ساخت عمارت کلاه فرنگی تهران پس‌از اولین سفر ناصرالدین‌شاه قاجار به اروپا صادر شد. معمارباشی علی‌محمد صانعی این عمارت را در چهار طبقه و با معماری ایرانی و تزیینات زیبا  در باغ وسیع عشرت‌آباد طراحی و بنا کرد.

آدرس عمارت کلاه فرنگی تهران در شرق تهران، میدان عشرت‌آباد، محوطه پادگان عشرت‌آباد (پادگان ولیعصر) قرار دارد. امروزه این اثر ملی به‌دلیل قرار‌گرفتن در محوطه‌ی نظامی، امکان بازدید عمومی ندارد. در مطلب حاضر، عمارت کلاه فرنگی تهران را به طور کامل معرفی می‌کنیم. اگر به آثار تاریخی علاقه‌مندید، ادامه مقاله را از دست ندهید.

تاریخچه عمارت کلاه فرنگی تهران

کاخ کلاه فرنگی بنایی با‌شکوه از دوران قاجار است که سال ۱۲۹۱ قمری (۱۸۷۴) به فرمان ناصرالدین‌شاه در باغ وسیعی به نام «عشرت‌آباد» بنا شد. امروزه، این عمارت در شرق تهران کنونی، میان میدان سپاه (عشرت‌آباد) و پادگان ولیعصر قرار دارد. پس‌از سرنگونی قاجار، عمارت و باغ اطراف آن به‌عنوان پادگان شهربانی یا عشرت‌آباد استفاده و حتی بخشی از آن به زندانی تبدیل شد که امام‌خمینی (ره) پس‌از واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به‌مدت یک ماه و هفت روز در آن بازداشت بود.

در بحبوحه انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، این پادگان ازجمله نقاط تسخیر‌شده مهم‌ انقلابی‌ها بود و بنا در این جریان آسیب دید که هنوز آثاری از گلوله‌ها بر دیوارهای آن دیده می‌شود. پس‌از انقلاب، عمارت در اختیار سپاه پاسداران و سپس نیروی هوایی سپاه قرار گرفت و امروزه در محوطه پادگان ولیعصر قرار دارد؛ بنابراین، بازدید عمومی از آن امکان‌پذیر نیست. این کاخ در ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ با شماره ثبت ۶۴۸ به‌عنوان اثر ملی ایران ثبت شده است.

معماری عمارت کلاه فرنگی تهران

عمارت کلاه فرنگی تهران عشرت آباد، یکی از آثار برجسته معماری دوره قاجار، در چهار طبقه با نقشه هشت‌ضلعی ساخته شده است. نمای بیرونی آن ترکیبی از آجرکاری و کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری است که جلوه‌ای خاص به بنا بخشیده است. در طبقه سوم، شاه‌نشینی با تزیینات آینه‌کاری و مقرنس‌های زیبا قرار دارد. طبقه چهارم با پوشش سقف شیروانی و ستون‌های بلند، ارتفاعی شکوهمند به عمارت افزوده است.

فضای داخلی عمارت با استفاده از نقوش اسلیمی و گل‌مرغی و طرح‌های لانه زنبوری تزیین شده است. در گذشته، این عمارت به‌عنوان اقامتگاهی برای انیس‌الدوله، یکی از زنان ناصرالدین‌شاه، استفاده می‌شد. با وجود تغییرات متعدد، عمارت کلاه فرنگی تهران همچنان نمایانگر شکوه و زیبایی معماری دوره قاجار است. برای اقامت در نزدیک‌ترین هتل، پیشنهاد ما رزرو هتل ساسان تهران است که تنها ۶۴۸ متر با عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد فاصله دارد.

بخش‌های مختلف عمارت کلاه فرنگی 

عمارت کلاه‌فرنگی تهران ی در گذشته مجموعه‌ای وسیع و باشکوه را شامل می‌شد که امروزه، تنها بخش‌هایی از آن باقی مانده است. در ادامه، به بخش‌های مختلف این عمارت را معرفی می‌کنیم.

۱. ساختمان اصلی (کاخ چهارطبقه)

ساختمان اصلی عمارت کلاه‌فرنگی به‌صورت هشت‌ضلعی طراحی شده است و چهار طبقه دارد. طبقه سوم آن شاه‌نشینی با آینه‌کاری و مقرنس‌کاری‌های زیبا دارد. طبقه چهارم با پوشش سقف شیروانی و ستون‌های بلند، ارتفاعی شکوهمند به عمارت افزوده است. برای رزرو هتل تهران در نزدیکی مکان‌های دیدنی، به اپلیکیشن یا وبسایت یوتراوز مراجعه کنید.

۲. باغ و محوطه اطراف

در گذشته باغ عشرت‌آباد با درخت‌کاری‌های منظم و تزیین‌شده، فضای سبز و دل‌انگیزی را برای ساکنان عمارت فراهم می‌کرد. در اطراف حوض این باغ خانه‌های کوچک دو‌اتاقه به‌صورت نیم‌دایره ساخته شده بودند. این خانه‌ها در و پنجره‌های چوبی داشتند که به‌سوی مرکز حوض باز می‌شد و در هر‌یک از آن‌ها یکی از زنان شاه زندگی می‌کردند. 

۳. حوض و فواره‌ها

در مرکز باغ، حوضی بزرگ و دایره‌ای‌شکل قرار داشت که در اطراف آن فواره‌هایی متعدد جریان داشتند. آب این حوض از قنات تأمین می‌شد و نقش مهمی در زیبایی و آرامش‌بخشی به محیط ایفا می‌کرد.

۴. خانه‌های کوچک دواتاقه

در اطراف حوض، نزدیک به سی باب خانه کوچک دواتاقه به‌صورت نیم‌دایره ساخته شده بودند. این خانه‌ها در و پنجره‌های چوبی داشتند که به‌سوی مرکز حوض باز می‌شدند و در هریک از آن‌ها یکی از زنان شاه زندگی می‌کردند.

امروزه از این مجموعه، تنها ساختمان اصلی باقی مانده است و دیگر بخش‌ها تغییر کاربری داده‌اند یا تخریب شده‌اند. با‌این‌حال، عمارت کلاه‌فرنگی همچنان نمایانگر شکوه و زیبایی معماری دوران قاجار است. با رزرو هتل بهار تهران که در نزدیکی عمارت کلاه فرنگی قرار دارد، می‌توانید اوقاتی خوشی را در هتلی سه‌ستاره بگذرانید.

جاذبه‌های گردشگری نزدیک عمارت کلاه فرنگی

در نزدیکی عمارت کلاه‌فرنگی عشرت‌آباد، چندین جاذبه گردشگری و فرهنگی وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها بازدید کنید.

۱. باغ‌موزه قصر

این مجموعه تاریخی در انتهای خیابان شهیدمطهری، خیابان شهدای ناجا و میدان پلیس قرار دارد که در ابتدا به‌عنوان قصر سلطنتی در دوران قاجار ساخته و بعدها به زندان تبدیل شد. امروزه، باغ موزه قصر به‌عنوان موزه‌ای از تاریخ زندان‌ها، اسناد و تصاویر تاریخی، مجسمه‌های زندانیان و آثار هنری مختلف برای بازدید عموم در دسترس قرار دارد.

۲. باغ‌موزه نگارستان

باغ موزه نگارستان در شمال میدان بهارستان، خیابان دانشسرا و خیابان شریعت‌مدار رفیع واقع شده است که در سال ۱۲۲۲ قمری (۱۸۰۷) به دستور فتحعلی‌شاه قاجار به‌عنوان اقامتگاه تابستانی ساخته شد. این باغ با معماری زیبا و تالارهای تاریخی و فضای سبز دل‌انگیز، یکی از جاذبه‌های مهم تهران به شمار می‌رود.

۳. عمارت فخرالدوله

این عمارت تاریخی با معماری قاجاری در فاصله‌ ۸۰۰ متری از عمارت کلاه فرنگی واقع شده و نمونه‌ای از هنر معماری آن دوره را به نمایش می‌گذارد.

بهترین زمان بازدید از عمارت کلاه فرنگی تهران

در‌حال‌حاضر، عمارت کلاه‌فرنگی عشرت‌آباد در اختیار نیروی هوایی سپاه پاسداران قرار دارد و امکان بازدید عمومی از آن وجود ندارد. با‌این‌حال، اگر در آینده شرایطی برای بازدید فراهم شود، بهترین زمان برای حضور در این منطقه، فصول بهار و اوایل پاییز خواهد بود. در این ایام، آب‌وهوای تهران معتدل و دل‌پذیر است و باغ اطراف عمارت سرسبز و پرگل می‌شود که می‌تواند تجربه‌ای لذت‌بخش از فضای تاریخی و طبیعی این مکان به ارمغان آورد.

سخن آخر

در این مقاله، به تاریخچه و معماری و بخش‌های مختلف عمارت کلاه فرنگی تهران اشاره کردیم. اگرچه درحال‌حاضر امکان بازدید عمومی از این عمارت وجود ندارد، از نمای بیرونی آن در میدان عشرت‌آباد می‌توانید دیدن کنید. امیدواریم در آینده‌ای نزدیک، شرایطی فراهم شود تا عمارت کلاه فرنگی به‌روی عموم باز شود و علاقه‌مندان بتوانند از نزدیک از زیبایی‌های آن بهره‌مند شوند.

سوالات متداول