عجایب مجسمه ابوالهول
- ...
- ...
- تعداد کلمات
علی‌رغم پیشرفت علم و تکنولوژي، شگفتی‌هایی در دنیا وجود دارد که دست دانش بشری از پی‌بردن به راز آنها کوتاه مانده است. مجسمه دلهره‌آور ابوالهول هم از همین دسته است! با اینکه سال‌ها از ساخت این مجسمه می‌گذرد، زوایای پنهان آن، هم‌چنان باستان‌شناسان را سردرگم کرده است.
مجسمه ابوالهول (Great Sphinx of Giza) یک مجسمه عظیم‌الجثه سنگ آهکی است که با ابهت خاصی که دارد، هر بیننده‌ای را میخکوب عظمت خود می‌کند. سه سوال اساسی و مهم درباره مجسمه ابوالهول سال‌های دراز است که بی‌پاسخ مانده؛ چه کسی؟ در چه زمانی؟ و چرا مجسمه ابوالهول را ساخته است؟ نظریه‌های زیادی در تلاش برای پاسخ به این سوالات مطرح شده است که هیچ کدام به روشنی و درستی پاسخ این سوالات نیستند. در این مقاله به معرفی مجسمه ابوالهول، که یکی از مشهورترین جاذبه‌های گردشگری مصر است، می‌پردازیم. با یومگ همراه باشید تا علاوه بر شناختن این سازه حیرت‌آور، با ابهاماتی که درباره آن وجود دارد آشنا شوید.
آنچه درباره مجسمه ابوالهول در این نوشته می‌خوانید:
- ظاهر مجسمه ابوالهول مصر نشانگر چیست؟
- ابوالهول بزرگ جیزه
- ابعاد مجسمه ابوالهول چقدر است؟
- مجسمه ابوالهول در چه دوره‌ای از تاریخ ساخته شده است؟
- مجسمه ابوالهول مصر و بیرون کشیدنش از بین تلی از شن
- چه عواملی موجب تغییر شکل مجسمه ابوالهول در طول تاریخ شدهاند؟
- زیر گوش مجسمه ابوالهول چیست؟
- بازدید از مجسمه ابوالهول
ظاهر مجسمه ابوالهول نشانگر چیست؟
مجسمه ابوالهول یا پدر ترس، یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین تندیس‌های جهان است که بر روی تخته سنگی پهن و وسیع بنا شده است. نمای کلی آن نشان‌دهنده یک شیر نشسته، با سر انسانی شبیه به پادشاهان مصری است. البته به دلیل ناشناخته بودن سازنده و هدفی که از ساخت این مجسمه بزرگ داشته، نمی‌توان به‌طور قاطع درباره اجزای مجسمه حرف زد!
عده‌ای از مورخان و باستان‌شناسان بر این باورند که سر مجسمه ابوالهول نشان‌دهنده یک زن سیاه‌پوست است و اصلا نمایانگر چهره‌ای مردانه نیست! چیزی که مشخص شده، این است که پژوهش‌گران و دانشمندان با بررسی رنگ‌دانه‌هایی که روی مجسمه ابوالهول به‌جای مانده، دریافته‌اند که مجسمه غول‌آسای ابوالهول نقاشی‌شده بوده است.
باتوجه به روش ساخت مجسمه، انتظار می‌رود که این مجسمه نتیجه تراشیدن سنگی بزرگ است که در محل امروزی مجسمه قرار داشته است. از مجسمه ابوالهول با نام «نگهبان اهرام» نیز یاد می‌شود.
در مصر باستان بنا به باور عموم، شیر نماد قوی‌بودن و زیبایی بوده، بنابراین سازه‌هایی با سر انسان و بدن شیر به منظور نگهبان و محافظ ساخته شدهاند که پیام قدرت را به بینندگان منتقل کنند. آیا می‌توان گفت که با توجه به نزدیکی مجسمه ابوالهول به اهرام ثلاثه مصر، آن را برای محافظت از اهرام و مقابر و معابد جیزه ساخته‌اند؟ بعضی از محققان و دانشمندان بر همین باورند. اینجاست که مساله‌ای شک برانگیز مطرح می‌شود:
برخی مطالعات حاکی از این است که قدمت ابوالهول از تمام مقابر و معبد‌های اطرافش بیشتر است! پس هدف از ساخت این تندیس چه بوده است؟ سوالی که هم‌چنان پاسخ روشنی برای آن وجود ندارد. بنابراین اگر این گمانه‌زنی‌ها درست باشد و قدمت ابوالهول از سایر سازه‌های اطرافش بیشتر باشد، ارتباط بین اهرام مصر و مجسمه ابوالهول زیر سوال می‌رود.
ابوالهول بزرگ جیزه
مجسمه ابوالهول در صحرای مصر، فلات جیزه (Giza Plateau)، کرانه غربی رود نیل، ۸ کیلومتری قاهره، با فاصله‌ای ۴۰۰ متری از اهرام سه‌گانه مصر قرار گرفته است. برای همین است که به آن ابوالهول بزرگ جیزه هم می‌گویند. این مجسمه رو به طلوع آفتاب و در جهت مشرق واقع شده و از این‌رو به آن «خدای خورشید» هم گفته می‌شود.
فلات جیزه با آن چیزی که امروزه می‌بینیم (صحرایی بی‌آب و علف) کاملا متفاوت بوده است. شواهد به‌جای مانده از فسیل‌های گیاهی و جانوری کشف‌شده، نشان می‌دهد که این منطقه روزگارانی (در حدود ۸۰۰۰ سال پیش) بسیار حاصلخیز و سرسبز و خوش آب‌و‌هوا بوده است.
ابعاد مجسمه ابوالهول چقدر است؟
یکی از عجایب در مورد مجسمه ابوالهول، اندازه بسیار بزرگ آن است. طول مجسمه ابوالهول از پنجه تا دم حدودا، ۷۳ متر (۲۴۰ فوت) و ارتفاع آن، از پایه تا بالای سر نزدیک به ۲۲ متر (۶۶.۳۱ فوت) است. ساخت این غول افسانه‌ای حدودا به ۲۵۳۵ الی ۲۵۵۸ سال قبل از میلاد برمی‌گردد. به علت هیبت حیرت‌آور مجسمه ابوالهول، تخمین زده می‌شود که حداقل چیزی بالغ بر ۱۰۰ کارگر مجهز به چکش‌های سنگی باید حدود ۳ سال کار کنند تا چنین تندیسی را بسازند.
مجسمه ابوالهول در چه دوره‌ای از تاریخ ساخته شده است؟
اکثر محققان بر این باورند که، تاریخ این مجسمه به زمان سلسه چهارم حکومتی مصر بر می‌گردد و متعلق به خفرع (یکی از پادشاهان مصر که دومین هرم از اهرام سه‌گانه مصر با نام او شناخته می‌شود) است. بعضی هم معتقدند که این بنا توسط برادر بزرگ خفرع برای بزرگداشت پدرشان خوفو (یکی از پادشاهان مصری که بزرگترین هرم، از اهرام ثلاثه مصر با نام او شناخته می‌شود)، ساخته شده است. آنها معتقدند چهره ابوالهول به خوفو بیشتر از خفرع شباهت دارد. این باعث گمانه‌زنی‌هایی شده مبنی بر اینکه خود خفرع مجسمه را ساخته است.
می‌توان گفت چیزی که دانشمندان، مورخان و مصرشناسان پذیرفته‌اند این است که مجسمه ابوالهول در زمان سلطنت خفرع ساخته شده است. گقته می‌شود سنگ آهک به‌کار رفته در ساخت مجسمه ابوالهول، همان است که در ساخت هرم خفرع نیز به‌کار رفته است. اما اینکه هدف از ساخت این مجسمه چه بوده هنوز مورد بحث و گفت‌وگو است.
مجسمه ابوالهول مصر و بیرون کشیدنش از بین تلی از شن
مجسمه ابوالهول در دوره‌ای از تاریخ در اثر فرسایش و دیگر پدیده‌های طبیعی، تا قسمت شانه زیر شن دفن‌بوده و بعد‌ها با دستور پادشاهان آن زمان و با تلاش فراوان از خاک بیرون آورده شده است. یک روایت جالب و خواندنی درباره نحوه بیرون کشیدن مجسمه ابوالهول از بین تلی از شن وجود دارد که در ادامه می‌خوانیم:
ماجرا از این قرار است که، پسر آمن‌هوتب دوم، شاهزاده توتموز، شبی در نزدیکی ابوالهول به‌خواب می‌رود و رویایی می‌بیند که در آن مجسمه ابوالهول به حرف آمده و درباره فشاری که شن‌ها روی او ایجاد کرده‌اند با شاهزاده سخن می‌گوید و از شاهزاده توتموز می‌خواهد که فکری برایش بکند.
ابوالهول در مقابل به او پیشنهادی داد که شاهزاده نتوانست آن را رد کند. ابوالهول در خواب به شاهزاده گفت که اگر برای بازیابی مجسمه و بیرون‌کشیدن آن از بین خروارها شن کاری بکند، پادشاه بعدی مصر خواهد شد. شاهزاده جوان معامله را قبول کرد و کار جستجو و بیرون آوردن مجسمه را انجام داد. این‌کار با توجه به امکانات آن زمان و عظمت مجسمه ابوالهول بدون‌شک، کاری مشقت‌بار و سخت بود. اما سرانجام با دستور شاهزاده انجام شد و مجسمه به‌طور کامل از زیر خاک بیرون کشیده شد.
بعد از اتمام کار، در پایین مجسمه تخته‌سنگ‌های بزرگی که به (Dream stele) مشهورند را مستقر کرد، تا داستان به سلطنت رسیدن فرعون جدید مصر را یادآور شود. همین موضوع سبب شد تا مردم به پیشگویی ابوالهول ایمان بیاورند و او را به‌عنوان خدا پرستش کنند.
چه عواملی موجب تغییر شکل مجسمه ابوالهول در طول تاریخ شده است؟
علی‌رغم تلاش‌های زیادی که در دوره سلطنت توتموز چهارم برای بازسازی و حفاظت از مجسمه ابوالهول به عمل آمد، این مجسمه در طی سالیان دراز، متوجه آسیب‌های جدی شد. صورت مجسمه به‌طرز چشم‌گیری آسیب دیده و قسمت بینی آن تقریبا از بین رفته است. بنا بر روایتی در زمان حکومت ترک‌ها، سربازان برای سنجش مهارت خود درتمرینات نظامی، بینی ابوالهول را نشانه می‌گرفتند!
همانطور که اشاره شد مجسمه ابوالهول از تقدس خاصی برای مصریان باستان برخوردار بوده و عده‌ای او را با نام «خدای خورشید» ستایش می‌کردند. همین موضوع موجب برانگیختن خشم یکی از صوفیان قرن هشتم می‌شود. او ابوالهول را بتی می‌دانست که نشانه اهانت به مقدسات است. بنابراین اقداماتی در جهت تخریب این مجسمه، انجام داد!
برخی جناح‌های افراطی اسلام و روحانیون وابسته به طالبان نیز به همین دلیل، خواستار تخریب کلی و از بین‌بردن این مجسمه هستند. باتوجه به گذشت سالیان دراز، مجسمه ابوالهول در معرض فرسایش و تخریب طبیعی قرار گرفته و قسمت‌هایی از بدنه آن هم، به دلیل فرسایش از بین رفته است.
زیر گوش مجسمه ابوالهول چیست؟
عجیب‌ترین و کشف نشده‌ترین قسمت مجسمه ابوالهول بخش درونی آن است. با وجود سال‌ها بررسی و تحقیق دانشمندان خبره و کاربلد، هنوز هم هیچ‌کس از راز درون مجسمه خبر ندارد.
یکی دیگر از مسائل قابل‌تامل در مورد مجسمه ابوالهول این است که باستان‌شناسان کتیبه‌ها، شواهد و مدارکی درباره زمان ساخت اهرام جیزه، نحوه اسکان کارگران، نحوه کارکردن و حتی این که چه می‌خورده‌اند را کشف کرده‌اند. اما در تمام این مدارک، حتی یک اشاره کوچک به بنای عظیم‌الجثه ابوالهول نشده است! آیا طبیعی است که هیچ‌گونه اشاره‌ای توسط هیچ‌کس به سازه‌ای درخور توجه، به این بزرگی و واضحی نشده باشد؟
به‌طور‌کلی سه تئوری (افسانه) در مورد رازهای پنهانی در درون ابوالهول وجود دارد:
1- متون مصر باستان حاکی از این است که اطلاعات سر به‌مهر و مهم درون مجسمه ابوالهول نگه‌داری می‌شود و به‌خاطر محافظت در برابر بربرها در آنجا قرار گرفته است!
2- بوریسکا کیپریانوویچ (Boriska Kipriyanovich) پسری که ادعا می‌کند در زندگی قبلی‌اش ساکن مریخ بوده است و برای ماموریت‌هایی به زمین (در محل مصر باستان) آمده، از یک سیستم بازگشایی خاص – اهرم یا مکانیزمی این چنینی در زیر گوش مجسمه ابوالهول- در این مجسمه می‌گوید، که تا حد زیادی احتمال درست‌بودن این ادعا وجود دارد.
او می‌گوید بعد از فشار دادن این اهرم و بازشدن قفل مجسمه ابوالهول، انقلاب بزرگی پدیدار می‌شود که سرنوشت جهان را تغییر خواهد کرد! اگر ادعای او درست نباشد پس به چه منظوری سوراخ زیر گوش راست ابوالهول با تخته‌سنگی بزرگ پوشانده شده است؟
ناگفته نماند که بوریسکا از راستی آزمایی در مورد ادعاهایی که درباره مریخ، کهکشان، ستاره‌شناسی و... داشته سربلند بیرون آمده است!
3- تئوری سوم این است که مجسمه ابوالهول به صورت عامدانه مخزن اطلاعاتی برای آیندگان است. نشانه‌های عجیب‌وغریبی در این سازه وجود دارد که این فرضیه را به واقعیت نزدیک می‌کند. یکی از نشانه‌ها انطباق صورت فلکی لئو (یکی از صور فلکی که به شکل شیر و برای مصریان باستان مقدس و متبرک است) با پنجه‌های مجسمه ابوالهول بوده است!
کدام یک از این تئوری‌ها به واقعیت نزدیک‌تر است؟ درون مجسمه ابوالهول چه خبر است؟ راز سوراخ گوش مجسمه ابوالهول چیست؟ چرا در هیچ‌کدام از دیوارنویسی‌ها و کتیبه‌های مصر باستان، مشخصا به هدف ساخت این مجسمه عظیم‌الجثه اشاره‌ای نشده است؟ سنگ پشت گوش ابوالهول از چه چیزی محافظت می‌کند؟ دالان‌ها و راه‌رو‌های کشف‌شده در نزدیکی این مجسمه به کجا راه دارند؟ این سوالات و هزاران سوال دیگر تنها با رازگشایی مجسمه ابوالهول به پاسخ خواهند رسید!
بازدید از مجسمه ابوالهول
همانطور که اشاره مجسمه ابوالهول از مشهورترین جاذبه‌های گردشگری مصر است. اگر می‌خواهید از این سازه مرموز و شگفت‌آور دیدن‌کنید، این نکته را در نظر داشته باشید که معمولا ساعات اولیه روز، ازدحام جمعیت کم‌تر است.
در صحرا (شهر) جیزه برای بازدید از اهرام جیزه و مجسمه ابوالهول به راحتی با پای پیاده هم می‌توانید خود را به نزدیکی این سازه‌های ارزشمند برسانید. برای رفاه حال بازدیدکنندگان تاکسی‌هایی هم به همین منظور در نظر گرفته شدهاند که در صورت تمایل می‌توانید از آنها استفاده کنید. هم‌چنین می‌توانید اسب‌سواری یا شترسواری را برای بازدید از اهرام جیزه و مجسمه ابوالهول تجربه کنید.
متاسفانه در حال حاضر امکان سفر و دریافت ویزای توریستی مصر برای ایرانی‌ها وجود ندارد.
حرف آخر
مجسمه عظیم‌الجثه سنگ‌آهکی ابوالهول، با وجود تخریب‌ها و فرسایشی که باعث از بین رفتن بخش‌هایی از آن شده، باز هم در کمال ابهت و عظمت در صحرای قاهره خودنمایی می‌کند. بدون‌شک ایستادن در مقابل چنین سازه ای عظیم و پر رمزو‌راز، از شگفت‌آورترین و ناب‌ترین تجربه‌های زندگی هر آدمی خواهد شد که امیدواریم به زودی تجربه کنید.
همان‌گونه که گفته شد، فرضیه‌های زیادی درباره مجسمه ابوالهول وجود دارد. ما در این نوشته سعی‌کردیم به مهم‌ترین آنها بپردازیم تا خوانندگان یومگ را با دلایل اسرارآمیز بودن این مجسمه غول‌آسا و بی‌نظیر آشنا کنیم.
