میدان امیرچخماق یزد؛ تجربه سفر در زمان

میدان امیرچخماق، یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی یزد است؛ مجموعه‌ای دل‌فریب که قدم زدن در آن، یک تیر و چند نشان است؛ در این میدان، از بازاری قدیمی و باصفا دیدن می‌کنید. به مسجدی سر می‌زنید که معماری خاصش هوش از سرتان می‌برد. با بازدید از چند آب‌انبار، زیرکی ساکنان این سرزمین گرم‌ و خشک را در تأمین آب، تحسین می‌کنید و به موزه‌ای در یک خانه تاریخی سر می‌زنید.

در این مقاله از مجله گردشگری یوتراوز، گشتی مجازی در میدان امیرچخماق می‌زنیم. اگر تا حالا به یزد سفر نکرده‌باشید، بعید است که در پایان مطلب، دل‌تان هوای این شهر را نکند و وسوسه نشوید که در اولین فرصت، بلیط هواپیما بخرید و سفر به یزد را به لیست ماجراجویی‌هایتان اضافه کنید.

آن‌چه در این مقاله از میدان امیرچخماق می‌خوانید:

• درباره میدان امیرچخماق یزد
• آدرس میدان امیرچخماق یزد
• هتل های نزدیک به میدان امیرچخماق یزد
• تاریخچه میدان امیرچخماق یزد
• نخل میدان امیرچخماق یزد
• بازار امیرچخماق یزد
• مسجد امیرچخماق یزد
• آب انبارهای میدان امیرچخماق
• موزه آب میدان امیرچخماق یزد
• آبنمای میدان امیرچخماق یزد

درباره میدان امیرچخماق یزد

میدان امیرچخماق را یزدی‌ها میرچخماق یا میرچماق، صدا می‌زنند و حسابی هم برایش ارج و قرب قائل‌اند. هرچه نباشد، پنج قرنی از عمرش می‌گذرد اما تنها دلیل اهمیت این میدان، قدمتش نیست. امیرچخماق، از گذشته‌های دور، میعادگاه مردم یزد بوده‌است؛ جایی برای برگزاری مراسمات مهمی مثل بزرگداشت مناسبت‌های مذهبی و دورهمی‌‌های اجتماعی.

اسم یکی از مشهورترین مراسمات این میدان، یعنی نخل‌گردانی را حتما شنیده‌اید؛ آیینی عاشورایی که در بسیاری از شهرهای کشور، مخصوصا مناطق کویری، مرسوم است. در این مراسم، پیکر امام حسین (ع) به‌طور نمادین تشییع می‌شود. رسم نخل‌گردایی میدان امیرچخماق، هرسال در ماه محرم، مسافران بسیاری را به یزد می‌کشاند.

مجموعه میدان امیرچخماق، همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، گنجینه‌ای از بخش‌های مختلف است؛ مسجد، تکیه، بازار، آب‌انبار و موزه که در ادامه، به تک‌تک‌شان سر می‌زنیم. خوش‌بختانه این مجموعه بی‌نظیر، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌‌ و محبوبیتش درطول سالیان در دل اهالی شهر، حفظ و جاگیر شده‌است. مسافران هم به‌محض قدم گذاشتن در میدان، مبهوت معماری متقارن و باشکوهش می‌شوند.

پس اگر راهی یزد شدید، خودتان را برای چند ساعت پیاده‌روی در میدان امیرچخماق آماده کنید. نگران گرسنگی و تشنگی هم نباشید؛ در میدان هم شیرینی‌فروشی و فالوده پیدا می‌کنید، هم می‌توانید در کافه و رستوران دلی از عزا دربیاورید. فروشگاه‌های صنایع دستی هم خیلی به میدان امیرچخماق نزدیک‌اند و لازم نیست دنبال جایی برای خریدن سوغاتی بگردید. مساحت میدان امیرچخماق یزد به این بخش حیاتی شهر اجازه داده‌است که ترکیبی از آثار و بناهای تاریخی را در دل خود جا بدهد.

آدرس میدان امیر چخماق یزد

اگر در گذشته بخت آن‌قدری یارتان بوده که به یزد سفر کنید، حتما در آینده یک برنامه تجدید دیدار با این شهر ترتیب می‌دهید. اما اگر تا امروز چنین فرصتی دست نداده‌است، حالا می‌توانید خودتان را برای تجربه‌ای خاطره‌انگیز آماده کنید.

آدرس میدان امیرچخماق: اگر با خودروی شخصی سفر می‌کنید، خودتان را به «سلمان فارسی» برسانید. در امتداد این خیابان، وارد خیابان امام‌خمینی (ره) شوید. میدان امیرچخماق، درست همین‌جاست.

اگر هم قرار است با قطار، هواپیما یا اتوبوس به یزد بروید، هیچ جای نگرانی ندارد. مسیر دسترسی به این میدان، خیلی سرراست است و وسایل حمل‌ونقل عمومی به‌راحتی شما را به مقصد می‌رسانند. برای استفاده از اتوبوس، می‌توانید سوار یکی از این دو خط شوید؛ پایانه دروازه قرآن-پایانه شهدای محراب و چهارراه بعثت-راه‌آهن.

بد نیست نگاهی هم به نقشه بیندازید تا چشم‌تان با مسیر آشنا شود.

هتل های نزدیک به میدان امیر چخماق یزد

یزد، از معدود شهرهایی است که هتل‌هایش هم جاذبه گردشگری به‌شمار می‌روند؛ عمارت‌های قدیمی بازسازی‌شده که به هتل تغییر کاربری داده‌اند، بوتیک‌هتل‌های شیک و خانه‌های بوم‌گردی دنج و کوچک در این شهر، به‌وفور یافت می‌شود. از آن‌جایی‌که یزد مقصد گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است، می‌توان گفت تقریبا برای هر قشری از مسافران، امکان یک اقامت خوب را فراهم کرده‌است.

بهترین هتل های یزد از نظر امکانات و دسترسی به نقاط دیدنی شهر اغلب چیزی کم ندارند اما بعضی از این هتل‌ها بنا به‌ ماهیت قدیمی و تاریخی‌شان ممکن است عامدانه تعدادی از خدمات مثل تلویزیون و اینترنت را ارائه ندهند. بنابراین بهتر است قبل از رزرو، امکانات اقامتگاه موردنظرتان را تلفنی یا ازطریق سایت مجموعه چک کنید. ما لیستی از هتل‌های نزدیک به میدان امیر چخماق یزد را برایتان آماده کرده‌ایم تا کارتان راحت شود. برای اقامت نزدیک به میدان امیرچخماق، گزینه‌های زیادی دارید:

📢 رزرو هتل های یزد 👈 تماس با شماره 1548📞  

تاریخچه میدان امیرچخماق یزد

خب حالا که خیال‌تان از بابت دسترسی راحت به مسیر و اقامتگاه راحت شد، برویم سراغ تاریخچه میدان امیرچخماق تا بدانیم قصه‌اش از کجا شروع شده و طی سالیان چه فرازوفرودهایی را پشت‌‎سر گذاشته‌است. قدمت امیرچخماق یزد به دوران تیموریان برمی‌‌گردد؛ یعنی حوالی قرن نهم هجری قمری.

ماجرا از این قرار است که حاکم وقت یزد، امیر جلال‌الدین چخماق با مشورت همسرش «فاطمه‌خاتون»، تصمیم می‌گیرد برای آبادانی و رونق شهر دست به‌ ساخت‌وساز بزند. البته کل این مجموعه، به‌صورت یک‌جا ساخته نشد. ابتدا مسجد جامع، یک تکیه و دو آب‌انبار احداث شد؛ بعدتر حمام، کاروانسرا، بازار و بخش‌های دیگر. به این‌ترتیب میدان کم‌کم به‌شکل یک مجموعه کامل از فضاهایی درآمد که انواع نیازهای روزمره ساکنان شهر را فراهم می‌کرد.

میدان امیرچخماق یزد، مثل هر میراث دیگری در دوره‌های تاریخی مختلف، درمعرض حب و بغض‌های فراوان قرار داشت. صفویان که روی کار آمدند، میدان بازسازی و به‌دستور شاه عباس، چهارسوقی به آن اضافه شد. در زمان قاجار، وقتی فتحعلی‌شاه روی کار آمد، مسجد جامع مرمت و بخش جدیدی هم به آن اضافه شد. در اوایل دوره پهلوی، میدان امیرچخماق، روزهای تیره‌‌وتاری را تجربه کرد. با دفن اموات در این منطقه، نزدیک بود که امیرچخماق به قبرستان تبدیل شود اما حکومت وقت، دستور داد قبرها را تخریب کنند و میدان، کاربری پیشینش را بازیافت.

امیرچخماق، حاکم وقت یزد در زمان شاهرخ تیموری، با مشورت همسرش فاطمه‌خاتون دست به‌کار ساخت مجموعه‌ای شد که رونق و آبادانی را به شهر یزد آورد. این مجموعه در دوره‌های بعدی، تغییراتی کرد و با نام «میدان امیرچخماق» در تاریخ ماندگار شد.

داستان امیرچخماق یزد

حالا این امیرچخماق کیست که چنین میراث ماندگاری از خود به‌جا گذاشته‌است؟ جناب امیرچخماق، از سرداران شاهرخ تیموری بود و ازسوی او به‌عنوان حکمران یزد انتخاب شد؛ انتخابی انصافا به‌جا و شایسته. چرا؟ خب یک‌ تک‌پا تشریف ببرید یزد تا با چشم خودتان مجموعه امیرچخماق را ببینید. تازه، یادگار والی دلسوز یزد فقط به میدان هم ختم نمی‌شود. امیرچخماق در مدت حکمرانی‌اش در یزد، هر کاری که برای آبادانی شهر ازدستش برمی‌آمد، انجام داد. چاه آب حفر کرد. گرمابه ساخت. باغ لارستان را احیا کرد.

نخل میدان امیرچخماق یزد

از آنجا که عزاداری محرم در شهرهای ایران آداب و رسوم ویژه‌ای دارد؛ اگر در این ماه گذارتان به یزد بیفتد، این فرصت ویژه را دارید که در مراسمات سوگواری منحصربه‌فرد یزدی‌ها شرکت کنید. بالاتر به آیین نخل‌گردانی اشاره مختصری کردیم. نخلی که در این مراسم، گردانده می‌شود، یک تابوت بزرگ به‌شکل درخت سرو است. سرو که در فرهنگ ایرانی، سمبل آزادگی تلقی است، به‌عنوان نمادی از پیکر امام‌حسین (ع) در این مراسم تشییع می‌شود.

در یزد، نخل‌های زیادی وجود دارد اما این نخلی که موضوع مطلب ماست، عمر بسیار زیادی دارد و قرن‌ها سوگواری را به چشم خود دیده‌؛ به‌همین دلیل به نخل حیدری معروف شده‌است. نخل حیدری که از دوره صفوی به‌جا مانده، در کنار میدان امیرچخماق قرار دارد و یکی دیگر از جاذبه‌های این مجموعه به‌شمار می‌رود.

برای تماشای این تابوت سرو شکل که سرد و گرم روزگار چشیده‌است، باید به قسمت شرق میدان امیرچخماق بروید. آن‌جا با نخلی 8.5متری مواجه می‌شوید که لابه‌لای گره‌ها، خطوط و حفره‌هایش، قصه‌ها و غصه‌های زیادی پنهان کرده‌است. نخل، در ماه محرم، با آیینه و پارچه تزیین و روی دوش سوگواران، حمل می‌شود.

بازار امیر چخماق یزد

طی گشت‌وگذار در مجموعه امیرچخماق، در همان بخش شرقی میدان، سر از بازار «حاجی‌ قنبر» درمی‌آورید که هم فال است و هم تماشا. هم می‌توانید از دیدن کاشی‌کاری‌های هنرمندانه‌اش حظ ببرید و به روان معماران پنجه‌طلایش درود بفرستید. هم می‌توانید از دکان‌هایش برای خودتان و عزیزان‌تان یادگاری بخرید؛ پارچه، صنایع دستی و ترمه معروف یزد.

بازار حاجی قنبر به طلاجات و فرش‌هایش معروف است. اما اگر قصد خرید سوغات‌های گران‌قیمت نداشته‌باشید هم دست‌خالی از آن بیرون نمی‌روید. قطاب، باقلوا و بقیه شیرینی‌های هوس‌برانگیز در بازار امیر چخماق یزد، بهتان چشمک می‌زنند. در فهرست بلندبالای بهترین مجموعه بازارهای سنتی و مدرن یزد، بازار حاجی قنبر که قدمتش به دوران پهلوی برمی‌گردد، از محبوب‌ترین‌هاست. در این بازار، علاوه‌بر فروشگاه‌های جورواجور، کارگاه‌های سنتی مس‌گری و رنگرزی هم مشغول‌به‌کارند.

مسجد امیرچخماق یزد

در ضلع غربی میدان، به مسجد امیر چخماق می‌رسید که قبلا به‌اسم مسجد «دهوک» شناخته می‌شد. این مسجد، مثل تمام ابنیه هم‌عصر خودش، متناسب با شرایط اقلیمی ساخته شده‌است؛ بی‌نیاز از کمک وسایل سرمایشی و گرمایشی. شبستان تابستانی مسجد، مجهز به بادگیر است که هوای خنک را وارد محیط می‌کرده‌است. شبستان زمستانی هم از سنگ مرمر پوشیده شده که با بازتاب نور، به گرم کردن فضای مسجد کمک می‌کرده‌است. حالا با این اطلاعات، وقتی دارید از تماشای کاشی‌کاری‌ها، کتیبه‌ها و تزیینات معرق بنا لذت می‌برید، نمی‌توانید دست از تحسین معماران قدیمی بردارید.
معماری مسجد امیر چخماق یزد، غیر از زیبایی، یک ویژگی انحصاری هم دارد؛ نبود مناره! درباره مناره نداشتن این مسجد، دو روایت وجود دارد؛ یکی، زن بودن بانیان مسجد و دومی تلاش برای برقراری وحدت بین شیعیان و سنی‌ها. گفته می‌شود مسجدهایی که توسط زنان ساخته می‌شده‌اند، مناره نداشته‌اند. درباره روایت دوم هم قضیه از این قرار است که مسجدهای شیعیان، دو مناره داشته‌اند و در مسجدهای سنی‌ها تنها یک مناره وجود داشته. بنابراین، برای این‌که اختلاف نظری بین مسلمانان شیعه و سنی ایجاد نشود، تصمیم به حذف مناره گرفته شده‌است. البته هیچ‌کدام از این دو نظریه، قطعیت ندارد.

مسجد امیرچخماق، یکی از مسجدهای بدون مناره ایران است که درباره معماری خاصش، حدس‌وگمان‌های مختلفی وجود دارد؛ بانی این مسجد زنان بوده‌اند یا با هدف ایجاد وحدت بین شیعه و سنی ساخته شده‌است؟

کنار مسجد، تکیه امیر چخماق را می‌بینید؛ یک بنای آجری سه‌طبقه که محلی بوده‌است برای تماشای آیین‌های سوگواری. غرفه‌های بالایی یا شاه‌نشین تکیه، همان‌طور که از اسمش برمی‌آید، درانحصار شاهان و نزدیکان بلندمرتبه‌شان بوده‌است. مردم عادی و زنان، فقط اجازه داشتند در غرفه‌های کناری بنشینند.

آب انبارهای میدان امیر چخماق

در سیر و سیاحت‌تان در میدان، به دو آب‌انبار برمی‌خورید که تا حدود نیم‌قرن پیش هم‌چنان استفاده می‌شدند. حالا به‌لطف لوله‌کشی شهری نیازی به آن‌ها نیست اما اهمیت تاریخی‌شان به قوت خود باقی‌ست.

آب‌انبار تکیه امیر چخماق

آب‌انبار تکیه امیر چخماق، درواقع بخشی از موزه آب یزد است که بعدتر سری به آن می‌زنیم. این آب‌انبار، با 50 پله به زیر زمین می‌‎رسد. نفس کشیدن در چنین عمقی، نباید کار ساده‌ای باشد، مگر نه؟ خب معماران فکر همه‌جا را کرده‌اند. یک گنبد تهویه هوا که نوک تیز آن در سطح زمین قرار گرفته‌، کار کردن و نفس کشیدن در دل زمین را آسان می‌کرده‌است. آب‌انبار تکیه امیرچخماق، به چهار بادگیر چهاروجهی هم مجهز بوده‌است.

آب‌انبار ستی فاطمه

آب‌انبار ستی‌فاطمه [ستی به‌معنی زن والامقام] به‌دستور همسر جناب والی، بی‌بی‌ فاطمه‌خاتون، ساخته شده‌است. ویژگی منحصربه‌فرد این آب‌انبار، وجود پنج بادگیر هشت‌وجهی در آن است که سازه‌ای مانند آن به‌ندرت پیدا می‌شود. حالا البته یادگار فاطمه‌خاتون به زورخانه تغییر کاربری داده‌است. اگر ورزش‌های باستانی و آیین پهلوانی برای‌تان جالب است، از فرصت استفاده کنید و چند دقیقه‌ای را در فضای خنک آب‌انبار به تماشای چرخ زدن و کباده کشیدن باستانی‌کارها بگذرانید.

موزه آب میدان امیرچخماق یزد

خب بالاتر قول دادیم که نیم‌نگاهی هم به موزه آب یزد بیندازیم. این موزه که در شمال میدان امیر چخماق واقع شده، بخشی از خانه تاریخی کلاهدوزها و نمایشی جذاب از تلاش برای تأمین و تهیه آب است؛ کاری شاق برای مردمان ساکن کویر. در موزه آب، مجموعه‌ای از ظروف شیشه‌ای و سفالی نگه‌داری و حمل آب به نمایش گذاشته شده‌است.

هم‌چنین سندهای جالبی وجود دارد که نشان می‌دهد روزگاری، سهم آب درحکم یک دارایی قابل انتقال دادن به دیگری و وقف کردن بوده‌است. شاید از بزرگ‌ترهای فامیل، چیزهایی درباره کاربرد آب به‌عنوان مهریه و جهیزیه در گذشته شنیده‌باشید. در این موزه، به مدارکی برمی‌خورید که ثابت می‌کند چنین رسمی وجود داشته و آب، در گذشته، بسیار بیشتر از امروز مورد احترام بوده‌است. اما فکر نکنید که موزه آب یزد، به مواردی که گفتیم، محدود می‌شود. باید خودتان بروید و در هرکدام از پنج طبقه‌اش حسابی بگردید تا دست‌تان بیاید درباره چه‌جور جایی حرف می‌زنیم.

آبنمای میدان امیرچخماق یزد

میدان امیرچخماق یزد، درکنار یادگارهای تاریخی‌اش، در بازه‌ای با آبنمایش هم توجهات را به خود جلب کرد؛ توجهات مثبت و منفی. ماجرا به اسفندماه سال 1392 برمی‌گردد که سازمان پارک‌ها و فضای سبز یزد، به‌عنوان کارفرما پروژه‌ آبنما را در میدان امیرچخماق اجرایی کرد. هدف از ساخت این آبنما که چندین فواره با اشکال مختلف چرخشی، گل و... داشت، افزایش زیبایی میدان اعلام شد. گروهی از مردم از این پروژه استقبال کردند.

اما منتقدانی هم بودند که اعتقاد داشتند آبنمای هارمونیک نه‌تنها تأثیری در جذب مسافر و توریست به شهر نداشته‌ که اتفاقا به زیبایی و اصالت میدان امیرچخماق هم صدمه زده‌است و از نظر بصری هیچ هماهنگی‌ و سنخیتی با آن ندارد.

سخن آخر

میدان امیرچخماق یزد، چیزی بیشتر از یک میدان با تعریف امروزی ما از این واژه است؛ مجموعه‌ای بی‌نظیر که چندین بنای تاریخی ازجمله یک بازار سرپوشیده، دو آب‌انبار، یک تکیه، یک مسجد، یک موزه و قرن‌ها خاطره و قصه را در دل خود جا داده‌است. برای ملاقات با این یادگار عصر تیموری، نیاز به سفر در زمان نیست. کافی‌ست روی بلیط هواپیما یزد کلیک و نزدیک‌ترین پرواز به این شهر را رزرو کنید. اگر هم سفر کردن با قطار را ترجیح می‌دهید، گزینه بلیط قطار یزد، دراختیار شماست.

سوالات متداول

میدان امیر چخماق کجاست؟

میدان امیر چخماق، در خیابان امام خمینی (ره) شهر یزد قرار دارد.

علت نامگذاری میدان امیر چخماق چیست؟

بنای اولیه میدان امیر چخماق به‌دستور حاکم وقت یزد، امیر جلال‌الدین چخماق، احداث و به نام او اسم‌گذاری شد.

قدمت میدان امیر چخماق یزد چقدر است؟

قدمت میدان امیر چخماق یزد به قرن نهم هجری قمری می‌رسد.