آرامگاه فردوسی در مشهد

بنای آرامگاه فردوسی جزو جاذبه‌های گردشگری مشهور ایران و یکی از جاهای دیدنی تاریخی مشهد است. این آرامگاه بزرگ و باشکوه محل دفن یکی از شعرای بزرگ کشورمان، ابوالقاسم فردوسی است فردوسی جزء شاعران بلند آوازه ایرانی است که در حفظ زبان پارسی نقش مهم و تائیرگذاری ایفا کرد. آرامگاه فردوسی در میان ایرانیان از محبوبیت خاصی برخوردار است زیرا مقبره خسرو آواز ایران استان محمد رضا شجریان و شاعر بزرگ و نامدار ایرانی اخوان ثالث هم در باغ بزرگ و چشم‌نواز این آرامگاه قرار دارد. در بازدید از آرامگاه فردوسی فرصت خوبی هم برای گشت‌وگذار لذت بخش در اختیار شما قرار می‌گیرد که امکانات رفاهی مناسبی به بازدید کنندگان ارائه می‌دهند. با یومگ همراه باشید و تا بیشتر با آرامگاه فردوسی آشنا شوید.

آرامگاه فردوسی کجاست؟

این آرامگاه بزرگ (Ferdowsi Tomb) محل دفن شاعر بلند آوازه و نامدار ایرانی حکیم ابوالقاسم فردوسی است. این شاعر بزرگ و گران‌قدر با تلاش‌های بی وقفه خود قدم‌های مهم و باارزشی در حفظ زبان پارسی برداشته است. باغ بزرگ آرامگاه فردوسی در توس و فاصله 25 کیلومتری شمال غربی مشهد واقع شده است و زادگاه این شاعر مشهور ایرانی در روستای پاژ واقع است که در فاصله 28 کیلومتری غرب آرامگاه قرار دارد. آرامگاه فردوسی در تاریخ 18 آذرماه سال 1354 با شماره ثبت 1176 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. آرامگاه فردوسی را در آپارات تماشا کنید.

زندگی‌نامه فردوسی

در این مقاله باید ابتدا در مورد شاعر بلند آوازه کشورمان بیشتر بدانید تا حقایق جالب آرامگاه فردوسی برای شما جذاب‌تر شود. ابوالقاسم فردوسی طوسی شاعر حماسه‌سرای ایرانی در سال 329 هجری قمری در توس خراسان چشم به جهان گشود و در سال 416 هجری قمری در گذشت. به عقیده بسیاری از ایرانیان، فردوسی بزرگ‌ترین سراینده پارسی‌گو است که تلاش فروانی برای حفظ زبان پارسی کرده است.

فردوسی دارای القاب معروف دیگر همچون حکیم سخن، حکیم توس و استاد سخن است که با این القاب در سراسر جهان از محبوبیت خاصی برخوردار شده است. اما مهمترین دلیل شهرت و موفقیت فردوسی در زندگی، سرایش شاهنامه است که چنین کار بزرگ و با ارزشی را به نحو احسن انجام داده است.

جالب است بدانید فردوسی دهقان و دهقان‌زاده بود اما در زمانی‌که زبان عربی بر ادبیات ایران چیره شده بود، فردوسی جانی دوباره به فرهنگ ایران و زبان پارسی بخشید.

شاهنامه پرآوازه‌ترین و مشهورترین سروده فردوسی است که به عنوان نوشته‌های ادبیات کهن پارسی در ایران شناخته می‌شود. شاهنامه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین سروده‌های حماسی ایران، در برگیرنده نزدیک به 50 هزار بیت تا 61 هزار بیت است. در واقع شاهنامه دست‌آورد نزدیک به 30 سال از رنج و تلاش فردوسی است.

شاهنامه فردوسی که برای ایرانیان شاهکاری ادبی بزرگ و بی‌نظیری به شمار می‌آید، دارای بخش‌های اسطوره‌ها، افسانه‌ها و تاریخ کشور عزیزمان ایران از آغاز حمله اعراب در سده هفتم است و داستان‌های آن چهار دوره پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان را روایت می‌کند.

تاریخچه پرفراز و نشیب آرامگاه فردوسی توس

تاریخچه آرامگاه فردوسی توس فراز و نشیب زیادی به خود دیده است، اما در عین حال برای شما شنیدنی خواهد بود که حقایق جالبی را درباه‌ی آرامگاه فردوسی و تاریخچه بدانید. به دلیل شیعه بودن، بعد از وفات اجازه دفن فردوسی را در هیچ قبرستانی ندادند، بنابراین دوستان و اطرافیان بناچار فردوسی را در باغ خودش در شهر تابران توس که نزدیک دروازه شرقی شهر رزان بود به خاک سپردند. با این وجود باز هم اهالی علم و دانش بر سر مزار فردوسی می‌رفتند و ارادت خود را نسبت این شاعر بزرگ و فرهیخته ابراز می‌کردند.

بر اساس مقدمه شاهنامه بایسنقری (تنها شاهنامه اصلی و باقی‌مانده در جهان)، برای نخستین‌بار ارسلان جاذب (Arsalan Jazeb) که یکی از سرداران سلطان مسعود غزنوی و از شیفتگان فردوسی بود، آرامگاهی بر روی قبر فردوسی ساخت. جالب است بدانید تا 100 سال بعد از مرگ فردوسی این بنا پابرجا بود و حتی در حمله غزنویان هم به این بنا آسیبی وارد نشد.

در زمان حکمرانی گرگوز اویغوری (یکی از چهار حکمران مغول) در سال‌های 638-641 هجری قمری، بنای آرامگاه فردوسی ویران شد و از مصالح آن برای بنای قلعه‌ای در توس استفاده شد. در زمان فرمانروایی غازان‌خان که یکی از حاکمان مشهور و مقتدر ایلخانی بود، شخصی به نام امیر ایسن قتلغ که ظاهرا مقام امیری داشت در محل دفن فردوسی خانقاهی (خانگاه) احداث کرد. پیش از آن‌که ساخت‌وساز این بنا تمام شود امیر ایسن قتلغ از دنیا رفت و بنای خانقاه نیمه‌کاره و تا حدود نیمه سده هشتم قمری به همان شکل باقی‌ماند.

عبیدالله‌خان ازبک که از حاکمان پادشاهی شیبانی در جریان حمله به خراسان بود، بنابر تعصبی که نسبت به شیعه داشت، دستور ویران‌کردن آرامگاه فردوسی را داد. سپس در سال 1236 هجری قمری فردی به نام فریزر که مامور کمپانی هند شرقی بود، آرامگاه فردوسی را مدفنی محقر با گنبدی کوچکی توصیف کرد. بر اساس گزارش لرد کرزن انگلیسی (سیاستمدار قرن 20 و ایران‌شناس) نیز، آرامگاه فردوسی به همان شکلی که توسط فریزر توصیف‌شده بود، محقر توصیف شد. گویا تا سال 1292 هجری قمری این آرامگاه همچنان محقر بوده، اما بعد از آن محل دفن را با گندمزار پوشاندند.

در دوره قاجار عبدالوهاب آصف‌الدوله (والی خراسان) به دستور ناصرالدین‌شاه مامور جست‌وجوی آرامگاه فردوسی شد که همراه با راهنمایی تعدادی از فرانسوی‌ها که از توس بازدید کرده بودند محل دفن را پیدا کردند. آصف‌الدوله به صورت موقت دو اتاق در محل آرامگاه ساخت تا بعدها بنایی شایسته برای آرامگاه فردوسی احداث شود.

در سال 1318 محمدتقی بهار از آرامگاه بازدید کرد سپس محل آرامگاه زمینه‌ای برای احداث بنای جدید توصیف کرد. محمدتقی بهار با حس وطن‌پرستی از رضاشاه خواست که این بنا مورد بازسازی و مرمت قرار گیرد و آرامگاهی شایسته برای شاعر بلندآوازه ایرانی ساخته شود. کم‌کم بعد از جنگ جهانی اول حس میهن‌پرستی در میان ایرانیان جانی دوباره گرفت و در مطبوعات احداث بنای شایسته برای آرامگاه فردوسی مطرح شد.

هدف مهم برای احداث آرامگاه فردوسی این بود که با هزینه‌های مردم و بدون‌استفاده از بودجه دولت احداث بنای جدید برای آرامگاه انجام شود. تیمورتاش (دولتمرد ایرانی در عصر قاجار و پهلوی) در مجلس پیشنهاد بازسازی آرامگاه فردوسی را داد سرانجام در اردیبهشت ماه سال 1305 کیخسرو شاهرخ (نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی) ماموریت یافت که همراه با گروهی از انجمن آثار ملی برای پیداکردن محل دقیق خاکسپاری فردوسی به توس بروند.

بازسازی آرامگاه فردوسی توس مشهد

همان‌طورکه گفتیم آرامگاه فردوسی بارها ساخته و دوباره ویران شد. برای طراحی و ساخت آرامگاه فردوسی رایزنی‌های بسیار زیادی صورت گرفت. ابتدا «ارنست امیل هرتسفلد» (باستان‌شناس آلمانی) و کریم طاهرزاده بهزاد جزو اولین کسانی بودند که پیشنهاد طراحی مقبره را رد کردند. اما سرانجام طراحی بنای آرامگاه فردوسی به مسابقه گذاشته شد و جالب این است که هرتسفلد و طاهرزاده هم در این مسابقه شرکت کردند و دیگر شرکت‌کنندگان این مسابقه افرادی مانند آندره گدار (معمار معروف فرانسوی) و نیکلای مارکف بودند.

در سال 1307 در نهایت طرح طاهرزاده بهزاد تصویب شد که سبک معماری آن به سبک سرستون‌های هخامنشی بود. اما طرح طاهرزاده بهزاد در میانه کار متوقف شد و از آندر گدار خواستند طرحی را برای آرامگاه فردوسی ارائه دهد و او از فرانسه طرحی را فرستاد.

تیمورتاش با اصرار زیاد طرح آندره گدار را تغییر داد و به بنا سقفی هرمی افزود. انجمن آثار ملی ایران با طرح تیمورتاش مخالف کرد زیرا معتقد بودند سقف هرمی آرامگاه یادآور معماری مصر است. بنابراین با توجه به این موضوع برای دفعه دوم از طاهرزاده دعوت کردند تا طرحی جدید با توجه به طرح گدار ارائه دهد. طاهرزاده در طرح جدید خود سقف پلکانی را جایگزین سقف هرمی کرد. در نهایت نقشه و طرح جدید آرامگاه در سال 1312 به تصویب رسید و با نظارت حسین لرزاده در سال 1313 به پایان رسید. بعد از ساخت این بنا سال‌ها بعد دچار نشست شد که بازسازی و تعمیر دوباره آن را به هوشنگ سیحون واگذار کردند و کار بازسازی دوباره بنا در سال 1347 به پایان رسید.

آشنایی با بخش‌های مختلف آرامگاه فردوسی در توس خراسان

در مجموع مساحت باغی که آرامگاه فردوسی توس در آن واقع شده، 6 هکتار است که این باغ آرامگاه، استخر، ساختمان اداری، کتابخانه، موزه، آرامگاه استاد شجریان، آرامگاه مهدی اخوان ثالث و تندیس حکیم ابوالقاسم فردوسی را شامل می‌شود که در ادامه به معرفی هریک از بخش‌های مجموعه آرامگاه فردوسی توس می‌پردازیم.

بنای آرامگاه فردوسی چگونه است؟

ساختمان بنای آرامگاه در نگاه اول تصویر آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد را برای شما تداعی می‌کند. این ساختمان مساحتی برابر با 1043 مترمربع را در برگرفته است. ساختمان بنا به شکل مکعب است و ارتفاعی برابر با 18 متر دارد. فضای داخلی آرامگاه فردوسی همانند معماری دوره اشکانی است که 20 ستون مرمرین در پایین و 8 ستون در بخش بالا دارد. برای ساخت بنای آرامگاه فردوسی از مصالحی همچون بتن، سنگ و کاشی استفاده شده که 945 متر زیر بنا دارد و شامل سنگ قبر، تالار و محوطه پلکانی است.

سنگ قبر آرامگاه فردوسی توس

در بخش میانی آرامگاه سنگ قبری از جنس مرمر به ابعاد 1 در 1.5 متر و ارتفاع 0.5 متر در مرکز یک سکو در میانی‌ترین بخش آرامگاه قرار دارد. بر روی سنگ قبر یک حاشیه تزئینی حکاکی‌شده که در میان آن متن زیبایی با خط نستعلیق نگاشته شده است.

متن سنگ قبر حکیم ابوالقاسم فردوسی

«به نام خداوند جان و خرد. این مکان فرخنده، آرامگاه استاد گویندگان فارسی‌زبان و سراینده داستان‌های ملی ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی است که سخنان او زنده‌کننده‌ی کشور ایران و مزار او در دل مردم این سرزمین جاویدان است. تاریخ تولد: 329 ق- تاریخ وفات:411 ق- بنای آرامگاه: 1353 ق».

تالار آرامگاه فردوسی

هنگامی‌که در این تالار مربعی‌شکل راه می‌روید توجه شما را نقوش برجسته دیوار که شامل جنگ‌های رستم، نبرد رستم و سهراب و جنگ ایرانی‌ها و تورانی‌ها است، جلب می‌کند. در این تالار تزئینات داخلی کاشی و گچ‌بری منحصربه‌فرد و زیبایی به چشم می‌خورد. در بالای ضلع جنوبی اصلی تالار تصویر فروهر در برابر دیدگان شما قرار می‌گیرد که تداعی‌کننده ویژگی‌های معماری تخت جمشید است.

موزه فردوسی چگونه است؟

ابتدا در سال 1361 چایخانه و استراحت‌گاهی که در باغ فردوسی وجود داشت به موزه تغییر کاربری پیدا کرد. در این موزه آثاری با مضامین مختلف به نمایش درآمده است که اکنون جزو بخش‌های جذاب و دیدنی آرامگاه فردوسی به شمار می‌رود. در سال 1384 مرحوم دکتر بهروز احمدی با توجه به عدم تناسب فضا و محتوای موزه سعی کرد طرح دیگری را زیر نظر اداره کل موزه‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اجرا کند. اشیای مختلف این موزه که در لیست موزه‌های مشهد خوش می‌درخشد، شامل آثار سنگی پیش از تاریخ مکشوفه، اشیای حماسی و پهلوانی، اشیای عصر زندگانی فردوسی و اشیای اهدایی است.

کتابخانه فردوسی چگونه است؟

ابتدا کتابخانه فردوسی به صورت ساختاریافته امروزی وجود نداشت بلکه کتابخانه حکیم ابوالقاسم فردوسی بیشتر کاربرد تشریفاتی داشت. بعدها اتاق واقع در ضلع شرقی به تالار پذیرایی آرامگاه اختصاص پیدا کرد و الباقی تالار به کتابخانه تبدیل شد. سپس در بازسازی دوباره آرامگاه در سال 1346 به دلیل محدودیت فضای ساختمان به فضای کتابخانه دو طبقه افزوده شد.

طبقه بالا به عنوان سالن مطالعه و طبقه زیرین به عنوان مخزن کتاب مورد استفاده قرار گرفت. طی سال‌ها اشیای اهدایی زیادی به طبقه زیرین اضافه شد و کم‌کم کاربرد این ساختمان تغییر پیدا کرد. سرانجام در سال 1392 دکتر اسلامی ندوشن و خانم شیرین بیانی 2400 جلد کتاب و آقای نور نعمت‌الهی3751 جلد کتاب به این کتابخانه اهدا کردند تا شرایطی برای ایجاد کتابخانه‌ای برمبنای شخصیت حکیم ابوالقاسم فردوسی فراهم شود.

در نهایت طی زمان یک ماه تمامی اشیای تاریخی از مخزن به موزه بزرگ خراسان انتقال پیدا کرد و کتابخانه حکیم ابوالقاسم فردوسی هم‌زمان در تاریخ 25 اردبیهشت‌ماه (روز بزرگداشت فردوسی) سال 1393 افتتاح شد.

آرامگاه استاد محمدرضا شجریان کجاست؟

اما در تاریخ 19 مهرماه سال 1399 شمسی بخش دیگری از باغ آرامگاه فردوسی به خانه ابدی خسرو آواز ایران، استاد محمدرضا شجریان اختصاص پیدا کرد. در این تاریخ پیکر استاد شجریان به همراهی هزاران نفر از دوست‌دارانشان در جوار آرامگاه فردوسی و شاعر بزرگ ایرانی مهدی اخوان ثالت به خاک سپرده شد. با وجود پیکر استاد گران‍قدر موسیقی ایران، آرامگاه فردوسی بیشتر از همیشه نزد مردم محبوبیت پیدا کرده است. از آرامگاه استاد شجریان بیشتر بخوانید.

آرامگاه مهدی اخوان ثالث کجاست؟

بخشی دیگر از محوطه باغ آرامگاه فردوسی به خانه ابدی مهدی اخوان ثالث اختصاص پیدا کرده است. این شاعر بلندآوازه ایرانی در تاریخ 10 اسفند ماه سال 1307 در مشهد چشم به جهان گشود و در تاریخ 4 شهریور ماه سال 1369 در تهران از دنیا رفت. مهدی اخوان ثالث در نزد مردم از محبوبیت خاصی برخوردار است زیرا اشعار او در زمینه اجتماعی است و در شعرهای خود حوادث زندگی مردم را در آن روزگار به تصویر کشیده است. آرامگاه مهدی اخوان ثالث در ضلع جنوبی موزه قرار دارد که تندیس نیم‌تنه وی در کنار مزارش نصب شده است. درباره آرامگاه مهدی اخوان ثالث مقاله‌ای در یومگ نوشته‌ایم.

امکانات گردشگری آرامگاه فردوسی در شهر توس

در آرامگاه فردوسی امکاناتی را هم برای گردشگران تدارک دیده‌اند تا لحظات خاطره‌انگیزی در کنار مقبره فردوسی ثبت کنند. شما می‌توانید بعد از بازدید از مقبره فردوسی سری به کافه رستوران این مجموعه بزنید و همراه با عزیزان خود لحظات لذت‌بخشی را سپری کنید. اگر می‌خواهید برای عزیزان خود سوغاتی تهیه کنید پیشنهاد می‌کنیم سری هم به فروشگاه آرامگاه فردوسی بزنید. همچنین این مجموعه سرویس بهداشتی هم دارد.