کاخ صدستون تخت جمشید
- ...
- ...
- تعداد کلمات
کاخ صدستون که با نام تالار تخت نیز شناخته می‌شود، از مجموعه کاخ‌های باستانی تخت جمشید است. متاسفانه هیچکدام از آن صدستون دیگر وجود ندارند اما درگاه‌ها و سنگ‌نگاره‌های آن از آتش‌‌بازی اسکندر مقدونی، حوادث طبیعی و عوامل انسانی جان سالم به در برده‌اند. پس بیایید در این مقاله با این میراث زیبا و تاریخیِ به جا مانده از اجدادمان بیشتر آشنا شویم.
کاخ صدستون یا تالار تخت، در کوشک شاهی تخت جمشید، در شرق کاخ آپادانا واقع شده است. در حدود 470 سال پیش از میلاد، خشایارشا ساخت این کاخ بزرگ و باشکوه را آغاز کرد. اما آنقدر زنده نماند تا کار ساخت آن را به پایان برساند و جانشین او، اردشیر اول، آن را کامل کرد.
تالار اصلی کاخ بر 10 ردیف 10 تایی ستون پابرجا بوده است، برای همین آن را صدستون نامیده‌اند. اکنون هیچ‌یک از آن صدستون برافراشته را در تالار اصلی نمی‌بینیم و فقط پایه‌های سنگی‌شان برای ما به جا مانده‌اند. البته یک ستون از کاخ به تنهایی در ایوان شمالی کاخ خودنمایی می‌کند و دو سرستون باشکوه از آن‌ها نیز در موزه شیکاگو نگه‌داری می‌شوند.
بخش عمده این بنای شکوهمند در طول تاریخ از میان رفته اما هنوز هم قدم‌زدن در ویرانه‌های آن و تماشای نقوش زیبایش می‌تواند تجربهای فراموش‌نشدنی باشد. در لیست جاهای دیدنی شیراز بازدید از تخت جمشید از اوجب واجبات است. پس با یوتراوز همراه شوید تا این بنای 2500 ساله را بهتر و بیشتر بشناسیم.
فهرست مطالبی که در مقاله کاخ صدستون می‌خوانید:
آدرس، شماره تلفن و راهنمای بازدید
برای بازدید از این کاخ باستانی می‌توانید پس از گذر از پلکان ورودی، از شرق دروازه ملل خارج شوید و راه خود را در خیابان سپاهیان ادامه دهید تا به دروازه ناتمام برسید. کاخ صدستون را در روبه‌روی خود خواهید دید. از شرق کاخ آپادانا هم می‌توانید به این کاخ برسید.
- آدرس: استان فارس، 10 کیلومتری شهرستان مرودشت، مجموعه تخت جمشید
- شماره تلفن: 07143341556
راه‌های دسترسی به تخت جمشید
برای رفتن به تخت جمشید ابتدا باید به شیراز یا مرودشت در استان فارس بروید. مینی‌بوس، اتوبوس و تاکسی‌های بین‌شهری در ایستگاه شهید کاراندیش شیراز و ایستگاه پارک و سوار مرودشت در دسترس هستند.
ساعات بازدید و نرخ بلیط ورودی
مجموعه تاریخی تخت جمشید را می‌توانید در همه روزهای سال به جز تعطیلات رسمی، بازدید کنید.
- ساعت بازدید: 08:00 الی 18:00
- نرخ بلیط ورودی گردشگر ایرانی: 5 هزار تومان
- نرخ بلیط ورودی گردشگر خارجی: 50 هزار تومان
تاریخچه کاخ صدستون
صدستون را چه کسی ساخت؟
در جنوب شرقی کاخ سنگ‌نوشته‌ای به زبان بابلی وجود دارد که نشان می‌دهد خشایارشا کار ساخت آن را شروع کرده و اردشیر یکم به پایان رسانده است. ترجمه متن این کتیبه به شکل زیر است:
اردشیر شاه گوید: این خانه خشیارشا، پدر من، پی‌اش را ریخت. به تأیید اهورامزدا، من، اردشیر شاه، آن را برآوردم و تمامش کردم.
در ایوان شمالی کاخ، سرستون‌هایی را مشاهده می‌کنیم که به شکل سر انسان هستند. نمونه این سرستون‌ها در کاخ شورا هم دیده می‌شوند. این موضوع نشان‌دهنده این است که این دو بنا در یک بازه زمانی ساخته شده‌اند و متعلق به دوره اردشیر اول هستند. باستان‌شناسان احتمال می‌دهند که ساخت این کاخ در حدود 470 سال پیش از میلاد شروع و اتمام آن 20 سال طول کشیده باشد.
چرا آن را با نام صدستون می‌شناسیم؟
تالار اصلی کاخ صدستون روزگاری بر 100 ستون برافراشته پابرجا بوده است. البته باید بدانید که 16 ستون دیگر (دو ردیف هشت‌تایی) در ایوان هم وجود داشته است. اما به جهت آن که تالار اصلی 100 ستونه بوده است، از قدیم‌الایام آن را کاخ صدستون می‌نامیدند. اریک فردریش اشمیت، حفار تخت جمشید، به دلیل آن که بنایی با صدستون اما بسیار کوچک‌تر در خزانه وجود داشت، آن را تالار تخت نامیده است. با این وجود نام صدستون عمومیت بیشتری دارد.
شباهت با اودئونِ پرکلیس در آتن
جالب است بدانید ابعاد کاخ صدستون دقیقا مشابه اودئون (سازه رومی برای اجرای موسیقی و شعر) در آتن است که پرکلیس آن را ساخته بود. تعبیری که تاریخ‌نویسان از این موضوع دارند، به نبرد پلاته بازمی‌گردد که در سال 479 بین ایران و یونان در گرفت. در این جنگ سپاهیان ایرانی شکست خوردند.
پوسانیاس نویسنده و جغرافیدان یونانی نوشته است؛ اودئون پرکلیس یک کپی از چادر خشایارشاست که در جنگ پلاته توسط یونانیان تصرف شده بود. حتی سقف اودئون را نیز با الوارهای کشتی‌های ایرانی ساخته بودند.
کاربری کاخ چه بود؟
کاخ صدستون را تالار تختگاه یا بارعام خشایارشا می‌دانند. اما فرضیات دیگری هم در مورد کاربری این کاخ وجود دارد. یکی از فرض‌هایی که درباره کاربری کاخ وجود دارد این است که صدستون، تالار سلحشوران هخامنشی بوده است. این فرض را از موقعیت کاخ و بررسی سنگ‌نگاره‌هایی که بر درگاه‌های کاخ دیده می‌شود نتیجه گرفته‌اند. بر درگاه شمالی نقش یکصد سرباز حک شده است که می‌تواند نمادی از 100 فرمانده ارتش شاهی باشد. هر کدام از این فرماندهان 9 سرباز داشته‌اند. در مجموع یک هزار سرباز وجود داشته که تعدادشان دقیقا به اندازه ظرفیت خیابان سپاهیان است.
تغییر کاربری کاخ
به‌نظر می‌رسد در زمانی که برایمان مشخص نیست، کاربری این کاخ عوض شده و به خزانه تغییر کاربری داده است. چون خزانه دیگر نمی‌توانست پاسخگوی گنجینه‌های ذخیره‌شده در تخت جمشید باشد.
در شمال کاخ دروازه‌ی ناتمامی وجود دارد که به زمان اردشیر سوم برمی‌گردد. به همین دلیل ممکن است در این دوره هم کاربری کاخ تغییر کرده باشد و از آن به عنوان کاخ بارعام استفاده شده باشد.
بازسازی کاخ صدستون
در حال حاضر از آن صدستون باشکوهِ تالار اصلی، هیچکدام دیگر وجود ندارند. اما یکی از ستون‌های ایوان شمالی پس از بازسازی، پربا شده است. تعدادی از پایه‌های سنگی ستون‌ها نیز سالم مانده‌اند. در دو طرف ایوان، اتاق‌هایی برای نگهبانان وجود داشته که سر و گردن دو گاو بر جرز شمال غربی آن‌ها نصب بوده است. یکی از این مجسمه‌ها را در اواخر دهه پنجاه بازسازی و در جای خود نصب کرده‌اند.
در عکس‌هایی که از کاخ صدستون می‌بینیم، تصویر داربست‌های مرمتی نیز به چشم می‌خورند. در سال 1394 و پس از 15 سال مرمت، این داربست‌ها را از کاخ جدا کردند. طرح مرمت و بازسازی کاخ صدستون را مرمت‌گران پایگاه میراث جهانی تخت جمشید اجرا کرده بودند.
بخش‌های مختلف کاخ صدستون
کاخ صدستون، دومین کاخ بعد از آپادانا به لحاظ وسعت است. با این حال تالار اصلی آن با 4600 مترمربع مساحت، بزرگ‌تر از تالار اصلی کاخ آپادانا در تخت جمشید است. کاخ به لحاظ موقعیت مکانی در مجاورت حیاط شرقی آپادانا ساخته شده و سطح آن دو متر پایین‌تر از سطح کاخ آپادانا قرار دارد.
تالار اصلی
تالار اصلی بر 10 ردیف 10تایی، مجموعا 100 ستون 14 متری استوار بوده و یک ایوان با 16 ستون (دو ردیف 8تایی) نیز داشته است. پایه‌ی ستون‌ها همگی به شکل زنگوله‌ای بوته‌دار و ساقه آن‌ها به صورت استوانه‌های شیاردار، آراسته به گل و بوته‌هاي مركب، جلوه‌ای از درختان نخل بوده‌اند. سرستون‌های تالار اصلی شکل گاو دوسر را داشته‌اند.
در هر یک از دیوارهای این کاخ مربع شکل، 2 درگاه، 2 دریچه سنگی و 9 طاقچه تعبیه شده است. اما دیوار شمالی از این حیث مستثناست و 5 دریچه سنگی و 2 طاقچه دارد. درگاه‌های شمالی از نظر ارتفاع نیز بلندتر از سایر درگاه‌ها هستند. در نمای بیرونی دیوارها سنگ اِزاره‌ای (سنگی مشابه قرنیز برای حفاظت از دیوار) از جنس مرمر سیاه به ارتفاع 40 سانتی‌متر به کار رفته است.
چهار سنگ‌نگاره متفاوت بر درگاه‌های تالار نقش شده‌اند؛
- 1. صحنه بارعام (در هر دو طرف دو درگاه شمالی، چهار بار)
- 2. اورنگ‌بَران (در هر دو طرف دو درگاه جنوبي، چهار بار)
- 3. شاه شيركُش (درگاه‌های شمالی دیوارهای شرقی و غربی، دو بار)
- 4. پهلوان هيولاكش (درگاه‌های جنوبی دیوارهای شرقی و غربی، دو بار)
پیرامون کاخ
درگاه‌های شمالی به ایوان و یک حیاط بزرگ باز می‌شوند. در انتهای این حیاط دروازه ناتمامی وجود دارد که در زمان اردشیر سوم در دست احداث بوده است. در قسمت غربی حیاط یک دالان باریک و بلند قرار دارد که حیاط کاخ را از حیاط آپادانا جدا می‌کند. خیابان بزرگی به طول 90 متر و عرض 10 متر، از دروازه ملل تا دروازه ناتمام وجود دارد که به خیابان سپاهیان معروف است. تصور می‌شود که سربازان جاویدان رژه خود را در این خیابان انجام می‌دادند. در قسمت شرقی حیاط نیز ساختمانی وجود دارد که از تالار، انبار سربازي، راهروها و دالان‌هاي كوچكتر تشکیل شده است.
ایوان شمالی
اشاره کردیم که درگاه‌های شمالی به روی ایوان کاخ و حیاط آن گشوده می‌شوند. ایوان شمالی با 16 ستون، در دو ردیف 8تایی ساخته بودند. نکته قابل توجه این است که سرستون‌های ایوان برخلاف سرستون‌های تالار اصلی، به شکل سر انسان هستند. دقیقا مشابه سرستون‌هایی که در کاخ سه‌دری (شورا) کشف شده است. این موضوع نشان می‌دهد که ساخت این دو کاخ به یک دوره زمانی برمی‌گردد.
در دو طرف کاخ دو اتاق برای سربازان ساخته بودند. بر درگاه این دو اتاق، نقش سربازانی حک شده است که رویشان به سمت درون ایوان قرار گرفته است. بر روی گوشه شمال غربی این اتاق‌ها مجسمه سر و گردن گاو قرار داشته است. یکی از این مجسمه‌ها بازسازی و در سر جای خود نصب شده است.
در گذشته بقایای اشیا سوخته و خاکستر چوب سدر (متعلق به سقف) را در این ایوان کشف کرده‌اند که خود سندی از به آتش کشیده شدن تخت جمشید هستند.
درگاه‌هاي شمالي
درگاه‌های شمالی را بلندتر از سایر درگاه‌ها ساخته بودند. عرض این درگاه‌ها را به شش ردیف مساوی تقسیم و در بالاترین قاب آن‌ها، سنگ‌نگاره بارعام تراشیده شده است. در این سنگ‌نگاره تصویر اردشیر یکم را بر تخت فرمانروایی می‌بینیم که رویش به طرف بیرون قرار دارد. در برابر پای شاه دوعودسوز قرار داده‌اند. روبه‌روی پادشاه مردی در لباس مادی ایستاده است که کمی رو به جلو خم شده است. این مرد یک دستش را به دهان گذاشته و عصایی در دست دیگر دارد. پشت سر او یک مرد پارسی را می‌بینیم که یک شال به دور سرش پیچیده و یک عوددان به دست دارد.
سه نفر هم در پشت سر شاه ایستاده‌اند. نفر اول خواجه‌ی دربار است که در دستش مگس‌پران و حوله دیده می‌شود. نفر بعدی اسلحه‌دار پادشاه است که لباس مادی بر تن دارد. نفر سوم نیز سربازی پارسی است که نیزه به دست دیده می‌شود.
قاب با نقش گل دوازده‌پر (نیلوفر آبی) که گل مقدس زرتشتیان بود احاطه شده است. بالای تصویر بارعام سایه‌بان شاهی حک شده و بالای آن نیز فر ایرانی (حلقه بالدار) را در میان ردیفی از گاوان نر و دو شیر نر غران می‌بینیم. این تصویر شبیه صحنه بارعامی است که در خزانه کشف شده بود اما تفاوت‌هایی هم دارد. مثلا ولیعد را در کنار پادشاه نمی‌بینیم و تاج پادشاه مشابه نقش او در کاخ سه‌دری است.
در ردیف‌های پایین نقش فرمانده‌هان را می‌بینیم. به دلیل این که هنرمندان آن زمان درکی از ژرفنمایی (پرسپکتیو) نداشته‌اند، این سربازها را در زیر هم تراشیده‌اند. اما ما می‌دانیم که در حقیقت این صف در دو گروه مقابل هم و به سمت چپ ایستاده‌اند. هر صف 10 نفری را در یک قاب که اطراف آن به گل‌های نیلوفر آبی مزین شده‌اند، می‌بینیم. دو درگاه شمالی مجموعا یکصد سرباز را در 10 ردیف 10 نفری نشان می‌دهد که تعداد آن‌ها برابر با ستون‌های کاخ است.
درگاه‌های شرقی و غربی
درگاه‌های شرقی و غربی کوچک‌تر از درگاه‌های شمالی هستند و درگاه‌های شرقی به صندوق‌خانه و یا به یک دالان مرکب باز می‌شده‌اند. بر پهنای دو درگاه شمالی دیوارهای شرقی و غربی، در هر دو طرف آن‌ها، شاه را می‌بینیم که در حال نبرد با یک شیر است. شیر بر روی دو پایش بلند شده و شاه با یک دست موهای سر شیر را به چنگ گرفته و با دست دیگر خنجری را در شکمش فرو می‌برد.
بر پهنای درگاه‌های جنوبی دیوارهای شرقی و غربی نیز، شاه را در حال نبرد با هیولا می‌بینیم. این نقش‌ها در کاخ تَچَر (کاخ خصوصی داریوش) و کاخ ملکه (حرمسرای خشایارشا) نیز دیده می‌شوند.
درگاه‌های جنوبی
درگاه‌های جنوبی به یک دالان بلند باز می‌شدند. دالان در گوشه غربی کاخ به یک اتاقک می‌رسیده که با پله به قسمت شمالی حرمسرا و از آن‌جا به کاخ سه‌دری راه داشته است. جرز داخلی درگاه‌ها به 4 قسمت تقسیم شده و در بالاترین قسمت آن اردشیرشاه را می‌بینیم که توسط 14 تخت‌بَر حمل می‌شود. شاه را از زیر شادروان شاهی و در سایه فر کیانی (انسان بالدار) به درون تالار می‌برند. تمام این صحنه آراسته به رنگ‌های درخشان بوده است.
در سه قسمت پایینی نمایندگان ملل را در 2 گروه 14تایی می‌بینیم. در هر طرف دیوار 4 نفر در بالا، 5 نفر در وسط و 5 نفر در پایین به تصویر کشیده شده‌اند. روی هم رفته 28 نفر بر روی این درگاه‌ها نقش شده‌اند درست همانند نقوشی که در درگاه شرقی کاخ سه‌دری (شورا) وجود دارد.
در آخر
حقیقت این است که بخش زیادی از این کاخ باشکوه باستانی پس از به آتش کشیدن تخت جمشید توسط اسکندر مقدونی و طی سالیان دراز از بین رفته است. دو سرستون باعظمت آن را نیز پس از حفاری‌های نخستین به شیکاگو منتقل کرده‌اند.
با این وجود قدم‌زدن در میان بقایا و تماشای سنگ‌نگاره‌های زیبای آن تجربهای به یادماندنی است. با گردش در این کاخ و سایر بخش‌های تخت جمشید هم می‌توانید از هنر و معماری آن لذت ببرید و هم اطلاعات بسیار زیادی درباره تاریخ و فرهنگ غنی ایران کسب کنید. خوشحالیم که در این گردش تاریخی کوتاه همراه یوتراوز بودید. منتظر شنیدن تجربیات جالب شما هستیم.
