خانه فروغ‌ الملک | موزه هنر مشکین‌فام

خانه فروغ‌ الملک شیراز که با همت خانواده مشکین‌فام به موزه هنرهای تجسمی تبدیل شده، یکی از تماشایی‌ترین خانه‌ های تاریخی شیراز است. در گردش از این خانه می‌توانید تلفیقی از تاریخ، معماری و هنر اصیل ایرانی را از نزدیک ببینید و با ریشه‌های فرهنگ ایرانی آشنا شوید. اگر از قبل با این جاذبه آشنایی دارید، بی‌معطلی به سراغ اطلاعات مهم این خانه مثل موقعیت مکانی و اطلاعات بازدید از آن بروید. اما اگر روح کنجکاوتان به دنبال کشف‌وکاوش است، ادامه مطلب برای شماست!

در مقاله خانه فروغ‌الملک می‌خوانید:

• خانه فروغ‌ الملک کجاست؟
• اطلاعات و توصیه‌های بازدید
• فروغ‌ الملک قوامی کیست؟
• خانه فروغ‌ الملک در شیراز
• معماری خانه فروغ‌ الملک شیراز
• موزه هنر مشکین‌ فام شیراز
• بخش‌های مختلف موزه و آثار موجود در آن

خانه فروغ‌ الملک کجاست؟

• آدرس: استان فارس، شیراز، بلوار آیت‌الله دستغیب، محله سنگ سیاه، پشت بقعه امام‌زاده بی‌بی دختران، پلاک 27
  

خانه فروغ‌الملک در بافت قدیمی شهر، جایی که آن را با نام محله سنگ‌ سیاه می‌شناسند، واقع شده است. برای بازدید از این خانه تاریخی کافی‌ست خودتان را به بلوار آیت‌الله دستغیب برسانید و محله سنگ سیاه را که با سردری آجری مشخص شده، پیدا کنید. کمی جلوتر به یک فرعی در سمت راست برمی‌خورید که به طرف ورودی امام‌زاده بی‌بی دختران می‌رود. خانه فروغ‌الملک که اکنون به موزه هنر مشکین‌فام تغییر کاربری داده، درست پشت ساختمان امام‌زاده قرار دارد.

مسیرهای دسترسی با مترو و اتوبوس

1.مترو:

ایستگاه مترو زندیه در خیابان کریم‌خان زند، نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این خانه تاریخی‌ست. برای رسیدن به این ایستگاه از خط یک استفاده کنید.

2.اتوبوس:

ایستگاه احمدی نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به خانه فروغ‌الملک است. برای پیداکردن خط موردنظر خود می‌توانید به سایت خط واحد شیراز مراجعه کنید.

اطلاعات و توصیه‌های بازدید

برخلاف آن‌چه ممکن است تصور کنید، خانه فروغ‌الملک در محله‌های دورافتاده شهر نیست. بلکه برعکس، در نزدیکی جاهای دیدنی زیادی واقع شده است. خانه‌های تاریخی زیادی در کنار خانه فروغ‌الملک، در محله سنگ سیاه وجود دارند که به موزه تغییر کاربری داده‌اند و پذیرای گردشگران هستند. از جمله خانه سعادت شیراز که امروز، موزه‌ای از آثار خاتم و صنایع‌دستی اصیل ایرانی‌ست.

علاوه‌بر‌این‌ها، اگر از بلوار دستغیب به سمت خیابان لطفعلی‌خان زند بروید و خیابان را در سمت راست ادامه دهید، چند نمونه از معروف‌ترین جاذبه‌های شیراز را در مسیر خود می‌بینید. از جمله؛ مدرسه خان شیراز، مسجد نصیرالملک شیراز (مسجد معروفی که در همه عکس‌های گردشگران شیراز می‌بینید) و باغ نارنجستان قوام شیراز.

اما اگر بلوار دستغیب را به سمت خیابان پیروزی ادامه دهید، در میدان شهرداری به ارگ کریم‌ خان می‌رسید که یکی از دیدنی‌ترین جاهای شیراز است. موزه پارس، حمام و بازار وکیل شیراز، چند نمونه از معروف‌ترین جاذبه‌هایی هستند که در چندقدمی ارگ کریم‌خان قرار دارند.

• قیمت بلیط ورودی خانه فروغ‌الملک: 5 هزار تومان

ساعت کار خانه فروغ‌ الملک شیراز

• همه‌روزه به‌جز ایام عزاداری عمومی
• از ساعت 09:00 تا 12:00
• و از ساعت 16:00 تا 19:00

ارتباط با موزه هنر مشکین‌ فام

• شماره تماس: 07132226308
• آدرس صفحه اینستاگرام: https://www.instagram.com/meshkinfamartmuseum
• آدرس صفحه تلگرام: https://t.me/meshkinfamartmuseum

فروغ‌ الملک قوامی کیست؟

اگر تابه‌حال فکر می‌کردید فروغ‌الملک یکی از بانوان قاجار بوده است، باید بگویم کاملا در اشتباه بودید. تیمسار اسماعیل قوام، ملقب به فروغ الملک، رئیس شهربانی جنوب ایران در اواخر قاجار، همسر زینت‌الملک قوامی و داماد حبیب‌الله‌خان قوام (قوام‌الملک چهارم) بود. خاندان قوام‌الملک (از نسل ابراهیم‌خان کلانتر) از خانواده‌های دیوان‌سالار و بسیار قدرتمند شیراز بودند که نسل‌درنسل، عنوان کلانتر و والی فارس را بر دوش می‌کشیدند. باغ نارنجستان قوام شیراز و خانه زینت‌الملک قوامی از دیگر آثار تاریخی به‌جامانده از این خانواده در شیراز هستند. حالا که با آقای صاحب‌خانه آشنا شدیم، با ذهنی آسوده به سراغ جزئیات این خانه قاجاری برویم.

خانه تاریخی فروغ‌ الملک در شیراز

ردپای این خانه را می‌توانیم تا سال 1310، یعنی اواخر پادشاهی قاجار و اوایل دوره پهلوی دنبال کنیم. در این سال، تیمسار فروغ‌الملک تصمیم گرفت تا عمارتی سه طبقه در یکی از بهترین محله‌های آن زمان بنا کند. این خانه درواقع محل زندگی تمسار اسماعیل قوام و همسر دیگرش، «قمرالحاجیه» بود. خانه فروغ‌الملک شیراز تا سال 1327 در مالکیت خانواده قوام قرار داشت تا این‌که با تصمیم تیمسار، به سازمان آموزش و پرورش اهدا شد. این خانه تاریخی تا اواسط دهه 50 تحت عنوان مدرسه فروغ‌الملک مورد استفاده قرار می‌گرفت. کاشی‌کاری‌های آبی سردر خانه، هنوز هم نام «مدرسه فروغ‌الملک» را یدک می‌کشد. (فقط درس خواندن زیر نور پنجره‌های ارسی را تصور کنید.)

با وقوع انقلاب اسلامی، خانه به حال خود رها شد و تقریبا به صورت ویرانه درآمد. تا اینکه در 30 خرداد 1377، سازمان میراث فرهنگی خانه فروغ‌الملک را به ثبت ملی رساند و درنهایت در سال 1379 بازسازی این خانه زیبا با استانداردهای مرمت آغاز شد. بهسازی‌های انجام‌شده در خانه فروغ‌الملک به این ترتیب بودند:

• در ابتدا در و پنجره‌های چوبی عوض شدند.
• کاشی‌کاری‌ها، حوض‌ها و آجرکاری‌ها مورد بازسازی قرار گرفتند.
• سقف‌ها از جمله سقف حوض‌خانه تعویض و تقویت شدند.

بازسازی‌ها 2 سال بعد به پایان رسیدند و خانه به بخش خصوصی واگذار شد. در این واگذاری، خانه فروغ‌الملک را به آقای حسن مشکین‌فام (نقاش و عکاس هنرمند شیرازی) سپردند و او موزه هنرهای معاصر شیراز را در این امانت ملی ایجاد کرد که هنوز هم پابرجاست. از آن زمان خانه فروغ‌الملک شیراز با نام موزه هنر مشکین‌فام هم شناخته می‌شود.

معماری خانه فروغ‌ الملک شیراز

خانه فروغ‌الملک در شیراز، بنایی 3 طبقه است که از زیرزمین، همکف و طبقه اول تشکیل می‌شود. این خانه بخشی از مجموعه‌ای بزرگ بود که همگی به فروغ‌الملک تعلق داشت و شامل اصطبل، پاسدارخانه و دو باب منزل مسکونی می‌شد. درحال‌حاضر خانه سمت راست به اقامتگاه بسیار زیبایی به نام اقامتگاه سنتی فروغ مهر شیراز تبدیل شده است. 

خانه فروغ‌الملک به طور کلی شامل این قسمت‌هاست:

• اندرونی و حیاط
• بیرونی و حیاط
• عمارت شاه‌نشین
• مطبخ
• حمام و سرویس بهداشتی
• حوض‌خانه
• اتاق‌های پنج‌دری
• اتاق زمستان نشین

شاه‌نشین در ضلع شمال غربی قرار گرفته و مزین به پنجره‌های گره‌کاری است. این عمارت از طریق حوض‌خانه‌ای به اندرونی راه دارد. حوض‌خانه فضایی بزرگ و هشت‌ضلعی‌ست که سقفی گنبدی‌شکل دارد. جالب است بدانید که برای از بین‌بردن رطوبت هوا و بوی نامطبوع، سقف حوض‌خانه را به‌شکل گنبد ساخته‌اند.

حوض‌خانه چهار در دارد؛

• در سمت راست شمالی مشرف به شاه‌نشین است.
• در سمت راست جنوبی به دالان بیرونی راه دارد.
• در سمت چپ جنوبی نیز به حیاط اندرونی می‌رسد.

اندرونی خانه در سمت راست شاه‌نشین قرار گرفته و برای مهمانی‌های زنانه استفاده می‌شد. پشت شاه‌نشین اتاق دیگری وجود دارد که انباری مجزایی دارد. این اتاق با کوچه پشتی خانه ارتباط دارد و در پشت باغ ایلخانی واقع شده است.

اتاق‌های پنج‌دری در ضلع‌های شمالی و جنوبی بنا و زمستان‌نشین، جلوی حمام قرار گرفته‌ است. اتاق زمستان‌نشین را با دو شیوه گرمایش از کف و گرمایش از سقف، در فصول سرد سال گرم نگه می‌داشتند. گرمایش از کف از طریق خزینه حمام و تونل‌های گربه‌رو در کف اتاق صورت می‌گرفته است. به‌‌این‌شکل که آتش در زیر خزینه، آب را گرم و بخار آب، گرما را از طریق تونل‌ها به اتاق منتقل می‌کرده است. برای حفظ گرما، دو سقف برای اتاق درنظر گرفته شده که فاصله سقف اصلی با سقف دوم را با پوشال برنج پر می‌کردند.

در اسکلت ساختمان از سنگ استفاده شده و دیوارهای آن آجری‌اند. در سقف‌ها نیز از تیرهای چوبی با پوشش گل، خاک و کاه‌گل استفاده کرده‌اند.

تزئینات استفاده‌شده در خانه فروغ‌ الملک

• شیشه‌های رنگی
• پنجره‌های مشبک
• سقف‌های نقاشی‌شده
• سنگ های حجاری‌شده
• کاشی‌کاری‌ها
• مقرنس‌های گچی
• تزئینات چوبی

موزه هنر مشکین‌ فام شیراز

خواندیم که سازمان میراث فرهنگی خانه فروغ‌الملک را بعد از مرمت‌کردن به بخش خصوصی سپرد. مالکیت این خانه به یکی از هنرمندان به‌نام شیراز، آقای حسن مشکین‌فام واگذار و با تصمیم او، خانه سنتی فروغ به موزه هنرهای معاصر شیراز تبدیل شد. از آن زمان به بعد خانه فروغ‌الملک را با نام موزه هنر مشکین‌فام هم می‌شناسند. این موزه، آثار ارزشمندی از سه نسلِ خانواده مشکین‌فام و تعدادی از هنرمندان معاصر را در خود جای داده است. بسیاری از اشیا ارزشمند این موزه، به همت آقای مشکین‌فام و در طول بیش از نیم قرن گردآوری شده‌اند. تعدادی از آن‌ها را نیز افراد دیگر به موزه اهدا کرده‌اند.

بخش‌های مختلف موزه و آثار موجود در آن

آثار هنری موزه مشکین‌فام به‌طورکلی به دو بخش تقسیم می‌شوند؛ آثار هنری سه نسل از خانواده مشکین‌فام، آثار هنرمندان معاصر فارس. آثار تجسمی موزه شامل عکس، نقاشی، خوشنویسی، مجسمه‌، حجاری و نقش‌برجسته هستند که برحسب دوره آفرینش یا سبک و تکنیک دسته‌بندی شده‌اند. اتاق‌های متعدد خانه فروغ‌الملک، باعث شده تا تفکیک آثار به این شکل کار سختی نباشد. 

در ادامه به معرفی چند بخش از این موزه می‌پردازیم:

بخش حجاری و نقش‌برجسته

در این بخش، آثار استاد حاج حبیب مشکین‌فام بر روی سنگ‌های مختلف دیده می‌شود. نقش‌های به‌کاررفته عموما نقش گل، حیوان و آیات و متون قرآنی و اسلامی‌ست که طراحی، خوشنویسی و کنده‌کاری شده‌اند.

بخش خوشنویسی

این بخش سه قسمت به‌هم‌پیوسته دارد. آثار هر یک از بخش‌ها عبارتند از؛

• آثار استاد حبیب مشکین‌فام
• آثار محفل هنری استاد حبیب مشکین‌فام
• آثار اساتید برجسته فارس و ایران

بخش نقاشی و مجسمه

آثار 30 هنرمند که نماینده 3 نسل از نقاشان فارس هستند، در این بخش گردآوری شده است. هنرمندانی چون:

حسام ابریشمى، بیژن بهادرى کشکولى، على‌اصغر تجویدى، خلیل توللى، قاسم حقیقى، بهرام خائف، بهنام خاوران، بهرام دبیرى، عباس دریسى، مهدى رضاییان، کاظم رضاییان، قاسم روزخوش، حسن زارع، غلامحسین صابر، علیرضا ظریف، علیرضا عطروش، احمد علامه دهر، سعید غلامى، جمشید کریمى، شهرام کریمى، محمدرضا کشاورزى، امید مشکسار، حسن مشکینفام، منوچهر معتبر، حسین میرزایى، مهرزاد نژند، حمیدرضا هیربد و غلام یونسى.

مجسمه‌ها و آثار حجمی هدایت‌الله یوسفی نیز در این بخش به چشم می‌خورند.

• تور مجازی در بخش نقاشی خانه فروغ‌الملک

کتابخانه موزه

کتابخانه موزه مشکین‌فام شیراز یکی از جالب‌ترین و ارزنده‌ترین مجموعه‌ها را در خود جای داده است. این مجموعه شامل موارد زیر می‌شود؛

• صدها جلد کتاب و مجله تخصصی
• بریده جراید در زمینه فعالیت‌های هنری
• کارت، بروشور، پوستر و کاتالوگ با موضوع رویدادهای هنری
• آرشیو نوار، فیلم و سند شامل؛ مصاحبه با هنرمندان، گزارش نمایشگاه و رویدادهای هنری، نشست‌ها و جلسات هنری، زندگی‌نامه و آثار هنرمندان بزرگ جهان، فیلم موزه‌ها و مراکز مهم هنری در سراسر جهان

اتاق قدیمی

در این اتاق، اشیا قدیمی و خانوادگی خانواده مشکین‌فام نگهداری می‌شوند. اشیا جالبی مثل؛ مبل، میز، صندوقچه، ویترین، بشقاب‌های چینی، جعبه‌های منبت‌کاری، گلدان و غیره.

• تور مجازی در اتاق قدیمی خانه فروغ‌الملک شیراز

فروشگاه

تولیدات هنری در خانه فروغ‌الملک شیراز فقط برای تماشا نیست و بخشی از آثار ارزشمند هنری و محصولات فرهنگی برای فروش گذاشته شده‌اند. آثاری مثل؛ تابلو، کتاب، آلبوم، نوار، کارت پستال، پوستر، آثار حجمی و تالیفات دیگر.

پیشنهاد یومگ

خانه فروغ‌ الملک تنها خانه قاجاری شیراز نیست. بافت قدیمی شهر، به‌خصوص محله سنگ‌سیاه، تاریخ قاجار را در هر گوشه‌اش حفظ کرده است. بعضی از این خانه‌های بی‌نهایت زیبا، با حمایت سازمان‌ها و بخش‌ خصوصی، به موزه‌‌‌هایی دیدنی تبدیل شده‌اند. از جمله خانه زینت‌الملک قوامی که به موزه‌ای از مجسمه‌های مومی افراد مشهور فارس تبدیل شده و خانه سعادت شیراز که موزه خاتم و صنایع‌دستی در آن پابرجاست. تعداد زیادی از گردشگران دوست دارند از معروف‌ترین جاذبه‌های دیدنی یک شهر بازدید کنند. اما اگر شما هم مثل من عاشق کشف جاهای کمتردیده‌شده شهر هستید، بازدید از خانه‌های تاریخی شیراز را فراموش نکنید!