شب یلدا؛ لذت یک دقیقه بیشتر با هم بودن!

هر سال به آخرین روزهای پاییز که نزدیک می‌شویم، در جنب‌وجوش برگزاری شب یلدا هستیم. شبی که همه اعضای خانواده دور هم جمع می‌شوند، تا صبح بیدار می‌نشینند، انار و هندوانه می‌خورند و حافظ می‌خوانند. از اهمیت این شب همین بس که بسیاری از افرادی که دور از خانواده خود هستند، برای حضور در این شب بلیط هواپیما می‌گیرند یا به دل جاده می‌زنند تا یلدا را تا صبح کنار عزیزانشان بگذرانند. ما در این مطلب از مجله گردشگری یوتراوز، درباره شب یلدا و سفره رنگارنگ آن صحبت می‌کنیم. پس اگر می‌خواهید بدانید هدف از جشن‌گرفتن شب یلدا چیست یا یلدا یعنی چه، این مطلب را از دست ندهید!

آنچه در این مقاله درباره شب یلدا می‌خوانید:

• شب یلدا چه شبی است؟
• شب یلدا یا شب چله
• تاریخچه شب یلدا
• خوراکی‌‌های شب یلدا
• آداب و رسوم شب یلدا
• چیدن سفره شب یلدا
• شب یلدا در نقاط دیگر جهان
• شب یلدا و ثبت در یونسکو

شب یلدا چه شبی است؟

شب یلدا یکی از معروف‌ترین مراسم‌های سنتی ایران است که از 7 هزار سال پیش تا امروز، نسل‌به‌نسل منتقل و جشن گرفته می‌شود. شب یلدا از غروب 30 آذر شروع می‌شود و تا طلوع آفتاب در اول دی ادامه پیدا می‌کند. شب یلدا یک دقیقه از شب‌های دیگر سال طولانی‌تر است و همین باعث شده است تا بهانه‌ای برای جشن‌گرفتن باشد. در ادامه، دلایل دیگر جشن‌گرفتن این شب را نیز بیان می‌کنیم. شب یلدای امسال (1403) جمعه 30 آذر است.

شب یلدا یا شب چله

ابتدا بیایید معنای این دو واژه را بررسی کنیم. یلدا واژه‌ای سریانی‌ به معنای «تولد و زایش» است. کمتر کسی می‌داند این لغت چگونه وارد زبان فارسی شده و جای خود را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های باستانی در بین ایرانیان باز کرده است.

چله در واژه‌های باستانی به معنای «زمستان» است؛ ازاین‌رو، شب یلدا را «شب چله» هم می‌گویند. با شروع زمستان، چله بزرگ شروع می‌شود که زمان آن از اول دی تا دهم بهمن است. از دهم تا سی‌ام بهمن را هم چله کوچک می‌نامند.

تاریخچه شب یلدا

شب یلدا ریشه‌ای قدیمی در فرهنگ ما دارد. مراسمی که پس‌از گذشت هزاران سال هنوز هم در میان ایرانیان مراسمی خاص و دوست‌داشتنی‌ است. یلدا جشنی مربوط به «ایزد مهر» است. دو روایت برای یلدا بیان‌ شده است:

• روایت اول مربوط به پیروزی روشنایی بر تاریکی می‌شود. ایرانیان باستان تاریکی را نماد اهریمن و روشنایی را نمادی از خیر و نیکی می‌دانستند. آن‌ها معتقد بودند که در آخرین شب پاییز تاریکی طولانی‌تر است و روزهای بعد از سی‌ام آذر طولانی‌تر می‌شوند و این به معنای پیروزی خورشید و نور بر تاریکی و ظلمت است.
• روایت دوم مربوط به شب تولد مهر و میترا (خورشید) و آغاز خلقت است. شب یلدا در واژه سریانی به معنای «زایش مهر» است

خوراکی های شب یلدا

از هرچه بگذریم، سخن از خوراکی‌های شب یلدا خوش‌تر است. در ایران با توجه به تنوع فرهنگی موجود، مردم هر خطه به نوعی شب یلدا را جشن می‌گیرند. مازنی‌ها کدو پلو می‌خورند و خراسانی‌ها کف‌زنی می‌کنند! در ادامه، پای سفره رنگارنگ یلدا می‌نشینیم و شما را با خوراکی‌ و شام شب یلدا آشنا می‌کنیم.

غذاهای شب یلدا

جذاب‌ترین بخش شب یلدا غذاها و خوراکی‌ها و شام رنگارنگ آن است. همان‌طور‌که مراسم شب یلدا در هر جای ایران متفاوت برگزار می‌شود، خوردنی‌های آن نیز متفاوت است. با‌این‌حال، سبزی‌پلو‌ماهی، زرشک‌پلو، کلم‌پلو شیرازی، خورشت بادمجان با برنج و آش رشته از غذاهایی است که در این شب سرو می‌شوند.

برخی هم شام شب یلدا را با استفاده از خوراکی‌های معروف این شب درست می‌کنند تا هرچه بیشتر به سفره خود رنگ‌و‌بوی یلدا بدهند. خورشت کدو حلوایی، مرغ ناردونی، کوفته انار و گردو و آش انار تعدادی از این غذاها هستند.

میوه‌های شب یلدا

انار و هندوانه از میوه‌های همیشگی در سفره یلدا هستند؛ اما دلیل انتخاب این دو میوه چیست؟ ایرانیان باستان بر این باور بودند که این میوه‌ها به‌واسطه دانه‌های فراوان، نوعی جادو به‌همراه خود دارند که باعث باروری و برکت بیشتر می‌شوند.

برخی هم این دو میوه سرخ‌رنگ را نماینده خورشید در شب می‌دانند و اعتقاد دارند در شب یلدا که طولانی‌ترین شب سال است، این دو میوه باید در سفره باشند تا همه بدانند که شب رفتنی ا‌ست. همچنین، آنان بر این باور بودند که اگر زمستان خود را با میوه‌های تابستانی آغاز کنند، در فصل سرما مریض نخواهند شد. کدوحلوایی، چغندر، خرمالو و سیب از دیگر خوردنی‌های این شب هستند.

آجیل و میوه‌های خشک

در گذشته که آجیل کمتر در دسترس مردم بود، ایرانیان باستان بیشتر از میوه‌های خشک در این شب استفاده می‌کردند. آجیل شب یلدا هم شامل بادام، گردو، پسته و فندق است که هرکدام از آن‌ها نمادی از برکت، تندرستی، فراوانی و شادمانی هستند.

آداب و رسوم شب یلدا

شب یلدا نیز مانند سایر جشن‌های باستانی ما، آداب و رسوم خاص خودش را دارد. پیشنهاد می‌کنیم که مقاله آداب و رسوم شب یلدا در ایران را هم بخوانید تا با آداب برگزاری این شب باستانی در شهرهای مختلف ایران آشنا شوید.

روشن‌کردن آتش

در باور ایرانیان باستان، آتش نمادی از روشنایی و خورشید بوده است، برخی نیز آن را برای رفع نحسی اهریمنان روشن می‌کردند و اعتقاد داشتند که حرارت و شعله‌های آتش شیاطین را دور می‌کند. در خانواده‌هایی که هنوز به سنت‌ها و اجرای تمام‌و‌کمال آداب و رسوم شب یلدا پایبند هستند، می‌توان این رسم را دید.

مراسم شب یلدای عروس

در روزگاران قدیم، دو نامزد می‌توانستند در شب‌های خاصی یکدیگر را ملاقات کنند و شب یلدا یکی از آن شب‌های خاطره‌انگیز بوده است. ناگفته نماند که این رسم هنوز هم زنده است و خانواده داماد در این شب برای عروسشان کادو، میوه‌های تزیین‌شده و... هدیه می‌برند و دو خانواده این شب را در کنار یکدیگر سپری می‌کنند.

حافظ‌خوانی و قصه‌گویی

شب یلدا با شعر و ادبیات کهن ما هم گره خورده است. اعضای خانواده دور هم جمع می‌شوند و فال حافظ می‌گیرند. بعد‌از حافظ نوبت شاهنامه‌خوانی می‌رسد؛ زمانی برای گفتن از حماسه‌سرایی‌های پهلوانان غیور ایرانی. اگر شاهنامه با شیوه نقالی خوانده شود، جذابیتش صدچندان می‌شود.

متل‌‌گویی یکی دیگر از آیین‌های شب یلدا است که تا حدودی به دست فراموشی سپرده شده است. متل‌گویی نوعی شعرخوانی و داستان‌خوانی‌ است که در گذشته، بزرگ‌ترها انجام می‌دادند. شنیدن قصه‌های غیر‌واقعی همچون قصه پریان و دیوان برای کودکان بسیار سرگرم‌کننده و جذاب بوده و بخش دوست‌داشتنی شب یلدا محسوب می‌شده است. هر شهر با توجه به فرهنگ خود داستان‌های مخصوصی داشته که «قصه حسین کرد شبستری» در آذربایجان نمونه‌ای از آن‌هاست.

چیدن سفره شب یلدا

سفره‌آرایی شب یلدا یکی از دغدغه‌های خانواده‌ها، مخصوصاً تازه‌عروس‌هاست! برای چیدمان سفره یلدایی، کافی است که همه‌چیز را با سلیقه خودتان کنار هم بچینید. انار و هندوانه و سایر میوه‌ها را در ظرف‌های تدارک‌دیده‌‌شده سرو کنید. انار دانه‌شده و هندوانه برش‌خورده سفره شما را زیباتر می‌کند. اگر خرمالو و کدوحلوایی هم دارید، با رنگ نارنجی جذابیت بیشتری به سفره‌تان می‌بخشید. آجیل و شیرینی را نیز در ظرف مخصوصشان سرو کنید و سمت دیگر میوه‌ها قرار دهید. در نهایت، دیوان حافظ و شاهنامه را فراموش نکنید و آن‌ها را هم گوشه‌ای از سفره بگذارید. چیدن سفره شب یلدا کاملا سلیقه‌ای است و بر‌اساس آداب و رسوم هر شهر یا خانواده، می‌تواند متفاوت باشد. مطمئنیم که شما هم بهترین سفره را خواهید چید.

شب یلدا در سایر نقاط جهان

جالب است بدانید که علاوه‌بر ایران، شب یلدا در کشورهای دیگری هم جشن گرفته می‌شود. در ادامه، با آداب و رسوم یلدایی این کشورها آشنا می‌شویم:

• افغانستان: شب یلدا با خوراکی‌هایی مثل هندوانه و میوه خشک و مراسم شعرخوانی و داستان‌گویی جشن گرفته می‌شود.
• تاجیکستان: تاجیک‌ها با خوردن غذاهای سنتی و روایت افسانه‌های قدیمی در کنار خانواده جشن می‌گیرند.
• آذربایجان: مردم آذربایجان شب یلدا را با آتش‌بازی و خوردن غذاهای سنتی و جمع‌شدن دور یکدیگر جشن می‌گیرند.
• شرق آسیا: در کشورهای چین، ژاپن، کره و... مردم جشن شروع زمستان را با پختن نوعی کوفته‌برنجی و خوردن آن با چای مخصوص برگزار می‌کنند. 

گفتنی است که مراسم شب یلدا یا همان شب اول زمستان فراتر از مرزهای آسیا هم برگزار می‌شود و کشورهایی مثل اسکاتلند، بولیوی، پرو، اکوادور، روسیه و... زمستان را با جشن شروع می‌کنند.

شب یلدا و ثبت در یونسکو

در هفدهمین نشست کمیته پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس که در آذر 1401 برگزار شد، شب یلدای ایرانی به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس ایران و افغانستان به ثبت جهانی رسید. در توضیح شب یلدا در این مراسم آمده است:

یلدا شبی‌ است که به بهانه گرامی‌داشتن نور و خورشید و غلبه بر تاریکی خانواده‌ها را در اولین شب زمستان دور هم جمع می‌کند و نوید فزونی نور و گرما را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد.

سخن آخر

شب یلدا برای همه ایرانی‌ها نماد شادی، دورهم‌نشینی، مهرورزی و دوستی است. پس سنت‌های نیکوی ایرانی را برای نسل‌هایمان پاس بداریم. اگر شما هم از خانواده خود دور هستید و دلتان می‌خواهد شب یلدا را در کنار آن‌ها صبح کنید، نگران نباشید! ما تمام دغدغه‌هایتان را برطرف می‌کنیم و سفری فراموش‌نشدنی برایتان رقم می‌زنیم. در هر مرحله از سفر هم که سوالی برایتان پیش آمد، فقط کافی است با شماره 1548 تماس بگیرید و دغدغه‌هایتان را با تیم پشتیبانی یوتراوز مطرح کنید. امیدواریم کانون خانواده‌هایتان همیشه گرم باشد و شب یلدا حسابی خوش بگذرد!

سوالات متداول

شب یلدا 1403 چند شنبه است؟

شب یلدا 1403 جمعه 30 آذر است.

یلدا یعنی چه؟

یلدا به معنای زایش و تولد است.

هدف از شب یلدا چیست؟

ایرانیان باستان معتقد بودند که اهریمنان در آخرین روز پاییز بیشترین حضور را دارند؛ بنابراین، تا صبح بیدار می‌ماندند و با روشن‌کردن آتش، سعی می‌کردند تا شیاطین را دور کنند.

شب یلدا در چه کشورهایی جشن گرفته می‌شود؟

شب یلدا در بیشتر کشورهای فارسی‌زبان مثل ایران، افغانستان، تاجیکستان و آذربایجان جشن گرفته می‌شود.

شب یلدا چند ساعت است؟

شب یلدا 14 ساعت و 17 دقیقه است.