منشور کوروش؛ سفیر صلحی که از خاک برخاست

زمستان سال ۱۸۷۹، درحالی‌که بادهای سرد میان‌رودان خاک‌های کهن بابل را به آسمان می‌برد، مردی آشوری‌تبار به نام «هرمزد رسام» با چراغی در دست، ویرانه‌های معبد مردوک را کنار می‌زد که ناگهان انگشتش به جسمی سخت برخورد کرد: منشور کوروش؛ استوانه‌ای گلی پوشیده از خطوط مرموز. او نمی‌دانست این کشف نه شیئی ساده، بلکه «نخستین فریاد حقوق بشر» تاریخ است؛ فریادی که ۲۵۰۰ سال پیش از دهان پادشاهی دادگستر بیرون آمده بود.

داستان منشور کوروش و فتحی که جهان را شگفت‌زده کرد

سال ۵۳۹ پیش‌از میلاد، سپاه هخامنشیان همچون موجی خروشان به دروازه‌های بابل رسید تا مردم شهری را نجات دهد که از ستم نبونید، پادشاه بابل، به ستوه آمده بودند. کوروش پس‌از فتح برخلاف دیگر فاتحان، شمشیرش را غلاف کرد و فرمانی نوشت؛ فرمانی که بر استوانه‌ای گلی نقش بست و به مردمان وعده داد هیچ‌کس را به بردگی نمی‌گیرد و پرستشگاه‌ها را ویران و به خدایانشان توهین نمی‌کند. این آغاز داستان منشوری بود که تا‌به‌امروز جهان را به حیرت واداشته است.

رمزگشایی خطوط میخی: چه در دل این استوانه نهفته است؟

استوانه ۲۳ سانتی‌متری منشور کوروش ۴۵ سطر دارد و به زبان بابلی نو نوشته شده است. خطوط میخی‌اش مانند قصیده‌ای حماسی، از صلح می‌گویند. محتوای این استوانه از دو بخش تشکیل می‌شود: یک بخش از زبان رویدادنگاران بابلی و به خط میخی بابلی نو (اکدی) نوشته شده و بخش دیگر شامل فرمان‌های کوروش درباره نحوه برخورد با بابلیان است.

چگونه گِل‌‌نوشته به موزه بریتانیا رسید؟

هرمزد رسام، کاشف منشور که برای هنری لایارد کار می‌کرد، استوانه را به لندن فرستاد. سال‌ها بعد و پس‌از ترجمه منشور، معلوم شد این گِل‌نوشته سند انقلابی یکی از امپراتوران است. در سال ۱۳۷۵ هم قطعه گم‌شده منشور در دانشگاه ییل آمریکا پیدا و بدین‌ترتیب پازل تاریخ تکمیل شد.

نماد یا افسانه؟ چرا این استوانه جهانی شد؟

برخی می‌گویند لقب «نخستین منشور حقوق بشر» برای این اثر اغراق است؛ اما نمی‌توان انکار کرد که کوروش ده‌ها قرن پیش از مفاهیمی سخن گفت که امروز ستون دموکراسی‌اند: آزادی انتخاب دین و احترام به کرامت انسانی.

چرا منشور کوروش در لندن است؟

موزه بریتانیا ادعا می‌کند که منشور را حفظ کرده است؛ اما ایرانیان می‌پرسند: «چرا گنجینه ایران باید پشت ویترین‌ خارجی‌ها باشد؟» این نبرد فرهنگی ادامه دارد؛ اما بعید است موزه بریتانیا آن را به ایران بازگرداند.

ناگفته نماند که منشور کوروش یک‌ بار سال ۱۳۵۰ و در دوره پهلوی دوم به مناسبت جشن‌های ۲۵۰۰ ساله به ایران بازگشت و پس‌از 10 روز به بریتانیا بازگردانده شد.

در سال ۱۳۸۹ هم استوانه برای ۷ ماه به ایران آمد و هزاران ایرانی با چشمانی نمناک آن را دیدند. ممکن است در آینده دوباره این منشور به ایران قرض داده شود؛ اما تا آن موقع اگر می‌خواهید این منشور را ببینید، باید به لندن سفر کنید.

👈خرید بلیط هواپیما خارجی از یوتراوز✈

از خاک بابل تا ترجمه‌های جهانی

تا‌به‌امروز، زبان‌شناسان مختلفی منشور کوروش را ترجمه کرده‌اند. هنری راولینسون (Sir Henry Rawlinson) بریتانیایی اولین زبان‌شناسی بود که منشور را در سال ۱۸۸۰ به زبان انگلیسی ترجمه کرد. در ایران نیز، عبدالمجید ارفعی، مردی که زبان مرده‌ها را زنده می‌کرد، استوانه را به فارسی برگرداند. سازمان ملل نیز در ۱۹۷۱، ترجمه آن را به تمام زبان‌های زنده دنیا منتشر کرد.

سخن آخر

منشور کوروش فقط شیئی موزه‌ای نیست؛ بلکه آینه‌ای از آرزوهای دیرینه بشر برای صلحی پایدار است که هر روز دست‌نیافتنی‌تر می‌شود. وقتی دنیا به سیاق همیشه همچنان در آتش جنگ‌ و نابخردی می‌سوزد، بهتر است باردیگر خطوطی را بخوانیم که بر این استوانه نقش بسته است. شاید پاسخ صلح نه در فناوری‌های نو، بلککه در خرد برخاسته از گِل‌های کهن نهفته باشد.

سوالات متداول

منشور کوروش در کجا کشف شد؟
منشور در تپه‌ای موسوم به عمران کشف شد.

چه کسی منشور کوروش را کشف کرد؟
کاشف استوانه کوروش مردی آشوری‌تبار به نام هرمزد رسام بود.

منشور کوروش کجا نگهداری می‌شود؟
این منشور پس‌از کشف به انگلیس فرستاده شد و در موزه بریتانیا نگه‌داری می‌شود.