معنی فرهنگ بومی
- ...
- ...
- تعداد کلمات
شاید برایتان این سوال پیش بیاید که فرهنگ بومی به چه معناست؟ در واقع فرهنگ بومی به مجموعه‌ی اعتقادها، نهادها، زبان و گویش، سبک زندگی، آداب‌ورسوم و نحوه معیشت در یک محدوده جغرافیایی گفته می‌شود. اگر جزو آن دسته از گردشگران هستید که فرهنگ بومی یک ملت بر سبک‌وسیاق سفرهاشان تاثیر می‌گذارد، این مطلب را تا انتها بخوانید!
فرهنگ بومی یک شهر یعنی چه؟ چه دلیلی وجود دارد تا فرهنگ بومی، منطقه‌ای را به یک مقصد گردشگری تبدیل کند؟ چه عناصری فرهنگ بومی یک پهنه‌ی جغرافیایی را شکل می‌دهند؟ وقتی می‌گوییم فرهنگ بومی فلان شهر یا کشور، چه ویژگی‌هایی از آن شهر یا کشور برایمان اهمیت پیدا می‌کند؟ و بسیاری سوالات دیگر که گردشگران را در مسیر سفر به یک مقصد قرار می‌دهند و نقطه آغاز یک ماجراجویی می‌شوند. در ادامه با یوتراوز همراه شوید تا از فرهنگ بومی و محلی بیشتر برایتان بگوییم.
آنچه درباره فرهنگ بومی و محلی در این مقاله می‌خوانید:
- فرهنگ بومی چیست؟
- فرهنگ بومی و محلی از چه بخش‌های تشکیل می‌شود؟
- نقش فرهنگ بومی در جذب گردشگران به یک مقصد
فرهنگ بومی چیست؟
سالیان سال است که آدمی سفر می‌کند تا با ویژگی‌های فرهنگی غالب در یک مقصد آشنا شود. حتی برخی گردشگران به یک نقطه از جهان سفر می‌کنند تا با فرهنگ بومی سرزمین آباواجدادی‌شان که سال‌ها پیش آن را رها کرده‌اند، مأنوس شوند. اما این فرهنگ بومی به‌واقع چیست؟
فرهنگ بومی به آن بخشی از فرهنگ گفته می‌شود که در مرزهای جغرافیایی محدود می‌شود. ساکنان بومی یک منطقه از طریق فرهنگ بومی‌شان از مردم دیگر مناطق متمایز می‌شوند. این تمایز هویت اهالی بومی یک منطقه را شکل می‌دهد؛ همان دلیل مهمی که یک محدوده‌ی جغرافیایی را برای ساکنان مناطق دیگر جذاب می‌کند.
درواقع فرهنگ بومی غالب در یک منطقه، هویتی خاصی به آن منطقه و ساکنان آن می‌بخشد. و این هویت بومی در کنار تمایز آشکاری که بین ساکنان مناطق مختلف به‌وجود می‌آورد، غرور ملی را هم سبب می‌شود. اما اجزای تشکیل‌دهنده فرهنگ بومی چیست؟ در ادامه همراه یوتراوز باشید تا با عناصر اصلی فرهنگ بومی آشنا شوید.
برای مثال این فرهنگ بومی مازندران است که آن را از دیگر شهرهای ایران و حتی از شهرهای نوار شمالی کشورمان متمایز می‌کند.
فرهنگ بومی و محلی از چه بخش‌هایی تشکیل می‌شود؟
به‌طورکلی عناصر اصلی و اساسی در فرهنگ بومی به چند بخش مهم تقسیم می‌شوند که به‌طورمجزا به شرح هریک می‌پردازیم.
- زبان، گویش و لهجه بومی
- جشن‌ها و مراسم‌های بومی و محلی
- آیینهای مذهبی
- موسیقی و آوازهای محلی
- معماری غالب در یک منطقه
- غذاهای بومی و محلی
- لباسهای محلی و بومی
زبان، گویش و لهجه بومی
لهجه یا گویش بخشی از فرهنگ بومی یک منطقه به‌شمار می‌رود. این گویش و لهجه به‌عنوان میراث فرهنگی گذشتگان دارای ارزش بسیاری بالایی‌ست. دوری یا نزدیکی مناطق از یکدیگر می‌تواند علت تفاوت گویش‌ها و لهجه‌ها باشد. جامعه‌شناسان معتقدند که گویش و زبان مردم یک منطقه از آب‌وهوا و طبیعت نیز تأثیر می‌پذیرد. جامعه‌شناسان برای این گفتار خود نیز مثالی دارند؛ می‌گویند در مناطقی که بارش برف بیشتر است، مردم محلی حدود ده کلمه یا بیشتر درباره برف و بارش برف دارند، اما در مناطقی که بارش برف بسیار کمتر است، لغات مرتبط با آن هم کمتر است.
متاسفانه درحالی‌که گویش‌ها و لهجه‌ها می‌توانند دلیل جذابیت یک منطقه برای گردشگران باشند، حقیر شمردن گویش محلی به عادتی در میان مردم دیگر نقاط تبدیل شده است؛ کاری بس ناپسند که می‌تواند از دلایل فراموشی گویش‌ها و لهجه‌های شیرین محلی و بومی باشد. ازبین‌رفتن و مرگ یک گویش بومی علاوه بر اینکه خود به‌تنهایی نگران‌کننده است، سبب ازبین‌رفتن تاریخ و فرهنگ یک منطقه، یک قوم یا یک ملت هم می‌شود. باید اعضای هر جامعه‌ای به تاریخ و فرهنگ خود توجه بیشتری نشان دهند و برای حفظ آن تلاش کنند.
جشن‌ها و مراسم‌های بومی و محلی
ایرانی‌های باستان مراسم‌ها و جشن‌های خاص و با اهداف ویژه‌ای برگزار می‌‌کردند که با ظهور اسلام، بخش زیادی از آنها به‌فراموشی سپرده‌شده و بخش کوچکی از آنها همچنان به قوت خود (البته با قرارگرفتن در چارچوب اسلامی) باقی‌اند. هر نقطه از ایران از شمال تا جنوب، شرق تا غرب، شهرها و استان‌های مرکزی، مراسم‌های بومی و محلی خود را دارند. بعضی از این جشن‌ها در نقاط مختلف ایران، مشترکند؛ مانند عید دیدنی به‌هنگام نوروز، آتش‌بازی در شب چهارشنبه سوری، مراسم شب یلدا و بسیاری جشن‌های دیگر، درحالی‌که برخی جشن‌ها یا مراسم‌ها خاص یک منطقه یا یک شهر هستند. مانند مراسم اسپندچینی در روستای سنگ‌تراشان ایلام، مراسم پیر شالیار کردستان، قالی‌شویان و گلاب‌گیری کاشان، مراسم گرگیعان در اهواز و بسیاری رسوم دیگر که تنها‌وتنها به فرهنگ بومی همان منطقه اختصاص یافته‌اند.
آیینهای مذهبی
آیینهای مذهبی در ایران از ارزش بسیار بالایی برخوردارند. بعضی از این آیین‌ها مانند: سینه‌زنی، زنجیرزنی و نخل‌گردانی در ماه محرم، پخت حلوا و خیرات روز جمعه برای اموات، جشن‌ها و مولودی‌خوانی‌های مربوط به تولد ائمه اطهار علیهم‌السلام و عزاداری‌های مذهبی چنان در زندگی روزمره ایرانی‌ها ریشه دوانده‌اند که به بخش بسیار مهمی از فرهنگ بومی ایران تبدیل شده‌اند.
موسیقی و آوازهای محلی
موسیقی در ایران، قدمت بسیار زیادی دارد. اسطوره‌های بزرگ موسیقی ایران باستان همچون باربد، سرکش، رامتین، بامشاد و آفرین ریشه‌های موسیقی اصیل ایران‌زمین را در بدنه‌ی فرهنگ غنی کشورمان رشد داده‌اند. موسیقی سنتی ایرانِ امروز، هفت دستگاه و شش آواز دارد. اما روی صحبت ما با موسیقی محلی و بومی شهرها و استان‌های مختلف کشورمان است.
موسیقی هر قوم، ایل، شهر و روستا همچون آیینهای، احساسات و عواطف مردم آن منطقه را نمایان می‌سازد. در شهر تبریز موسیقی بومی «عاشیق لَر» به معنای عاشق‌ها بسیار موردتوجه گردشگران قرار می‌گیرد، چراکه این موسیقی با سرشت بومی مردم تبریز آمیخته شده است. یا موسیقی محلی و بومی خراسان که از سه گروه عاشق‌ها، بخشی‌ها و لوطی‌ها تشکیل می‌شود و یکی از ارزشمندترین آنها، موسیقی محبوب «نوایی» است که از آثار گروه بخشی‌ها به شمار می‌آید.
موسیقی جنوب شرقی کشورمان یعنی سیستان‌وبلوچستان که بسیار اصیل، کهن و ریشه‌دار است با سازهای محلی نواخته می‌شود و در آن، آواز‌ها به‌صورت دوبیتی و رباعی خوانده می‌شوند. همه‌ی این انواع موسیقی بومی که گفته شد، بخشی از فرهنگ بومی را تشکیل می‌دهد.
معاری غالب در یک منطقه
معماری ایرانی پیشینه‌‌ی تاریخی بسیار ارزشمندی دارد. در معماری ایرانی ویژگی‌های خاصی مانند ستون‌های بلند، محاسبات دقیق، تزیینات برگرفته از عناصر طبیعت و حتی سازگاری با اقلیم دیده می‌شود. سبک معماری خانه‌ها در بخش‌های مختلف ایران تفاوت‌های آشکاری دارد. در شهرهای جنوبی کشورمان به دلیل آب‌وهوای گرم‌ومرطوب، معماری ساختمان‌ها به‌گونه‌ای است که ساختمان در سایه‌ی کامل بگیرد و به‌دلیل رطوبت کناره‌ی دریا، ساختمان‌ها کمی از زمین فاصله دارند یا در بیشتر موارد طبقه همکف وجود ندارد. از طرفی شمال کشور آب‌وهوای مرطوب و بارانی دارد که از این نظر تقریبا با آب‌وهوای نواحی جنوبی کشورمان یکسان است، اما یک تفاوت آشکار وجود دارد که آن هم بارش باران است و باعث می‌شود سقف خانه‌ها شیروانی و کف خانه‌ها از سطح زمین فاصله‌ی بسیاری داشته باشد.
در بخش‌های کویری ایران سبک خانه‌ها به‌گونه‌ی دیگری‌ست؛ در نواحی مرکزی به دلیل گرما و کویری‌بودن منطقه، معمولا ساختمان‌ها در بافت قدیمی از خشت ساخته شده‌اند؛ خنکای خشت سبب می‌شود هوای مطبوع در خانه جریان پیدا کند. در مناطق کوهستانی و سردسیر ایران مانند استان‌های کردستان و چهارمحال بختیاری، سبک بناها متفاوت‌تر از مناطق با آب‌وهوای گرم‌وخشک، مرطوب و بارانی، مرطوب و گرم است. بناها معمولا به‌صورت خشکه‌چینی و پله‌کانی در دامنه‌های کوه‌ها قرار گرفته‌اند. بناهای بومی در این مناطق با استفاده از گل و سنگ به شیوه‌ای خاص ساخته شده‌اند. نوع ساخت‌وساز و عناصری که در ساخت و تزیین یک بنا به‌کار می‌رود هم بخشی از فرهنگ بومی یک منطقه است.
غذاهای محلی و بومی
غذاهای بومی و روش طبخ آن از مهمترین عناصر تشکیل‌دهنده فرهنگ بومی به شمار می‌روند. غذاهای ثابت و اصیل ایرانی مانند: خورشت قیمه، قورمه‌سبزی، آش رشته و کباب کوبیده قدمت بسیار زیادی دارند. در مناطق مختلف ایران هم به دلیل اقلیم متفاوت و محصولات غذایی که عموما از دل طبیعت به‌دست می‌آیند، غذاهای محلی و بومی از تنوع بالایی برخوردارند. مثلا در بخش‌های ساحلی مناطق جنوبی ایران غذاهای دریایی و ادویه‌جات بومی رایج‌ترند. چراکه ماده اصلی طبخ غذا از دل طبیعت آن منطقه بر می‌خیزد و مصرف ادویه در کنار آن برای خنثی‌کردن طبع سرد ماهی است.
در نواحی ساحلی شمال کشورمان علاوه بر مصرف ماهی، مصرف سبزی‌های محلی و برنج هم بسیار رایج است. در شهرهای غربی ایران که بیشتر مناطق کوهستانی و عشایری هستند، مصرف لبنیات بیشتر از دیگر مناطق رواج دارد و غذاهای عموما از دل طبیعت همان منطقه و سازگار با آن است. غذای محلی به عنوان بخش مهمی از فرهنگ بومی، دلیل خوبی برای انتخاب یک مقصد و سفر به یک نقطه است.
لباسهای بومی و محلی
ایرانی‌ها از دیرباز پوشش منحصر به خود را داشته‌اند. اما کم‌کم و با گذشت زمان روی لباس‌ها و پوشش ایرانی‌ها تغییراتی به‌وجود آمده که در بخش‌هایی از کشورمان، لباس محلی به‌کلی فراموش شده است، اما در برخی نواحی هنوز پوشش محلی حرف اول را می‌زند. در ادامه به معرفی برخی از لباسهای محلی در شهرهای مختلف ایران می‌پردازیم.
لباس محلی آذری:
لباس محلی در فرهنگ بومی تبریز نمادی از اصالت و هنر است. این لباس تلفیقی از رنگ‌های روشن و زیبا برتن زنان و مردان خطه آذربایجان است. لباس زنان جنسی از ترمه و ابریشم دارد و وجود کلاهی به نام «برک» برسرشان و روسری به نام «یایلاق» یک زن آذری اصیل را نشان می‌دهد. مردان آذری هم با کت‌های بلند و کلاه پشمی بر سر در کنارهمسران و مادران خود اصالت خود را نمایان می‌کنند.
لباس محلی کردی:
نوع پوشش و لباس زنان و مردان کرد نشان‌دهنده فرهنگ کهن و اصیل آنهاست. مردان با شلوار‌های گشاد معروف به «پاتول» و نیم‌تنه‌های خوش‌پوش به نام‌های «چوخه» و «ملکی» برتن و کلاهی به نام «پیچ وکولاو» بر سر، خود را کرد معرفی می‌کنند. زنان پوشش آراسته و دلربا که شامل شلوار‌های گشاد به نام «جافی» است به همراه شال کمر، نیم‌تنه‌ای به نام« کلنجه» و روسری یا کلاهی به نام‌های «کلکه» و «کلاو» را بر تن دارند. یکی از ویژگی‌های جذاب لباس زنان کرد رنگ شاد و پولک‌های آویزان از روسری آنهاست.
لباس محلی همدان:
لباس محلی همدان درباره زنان و مردان فرق چندانی ندارد، از سرپوش تا کفش شباهت بسیار زیادی به یکدیگر دارند. زنان همدانی چارقد، تن‌پوش و پاپوش به تن می‌کنند که به پاپوش‌ها آجیده می‌گویند و مردان هم دارای سرپوش، تن‌پوش و پاپوش مخصوص به خود هستند.
این سه نمونه لباس محلی از این سه منطقه، تنها بخش کوچکی از لباسهای بومی و محلی ایران را نمایش می‌دهد، اما در نواحی جنوبی، شمالی، شرقی و غربی کشورمان زنان و مردان هنوز پوشش بومی خود را حفظ کرده‌اند چراکه پوشش آنها بخشی از فرهنگ بومی و هویت فرهنگی آنهاست.
نقش فرهنگ بومی در جذب گردشگر
فرهنگ بومی یکی از مهمترین دلایل جذب گردشگر به یک مقصد به شمار می‌رود. فرهنگ بومی بعد از زیبایی‌های طبیعی و آب‌وهوا می‌تواند حرف اول را در جذب گردشگران بین‌المللی بزند. وقتی یک مقصد را برای سفرتان انتخاب می‌کنید همه‌چیز در آن از خوردنی‌ها و غذاهای محلی گرفته تا صنایع دستی، زبان و گویش ساکنان محلی، آداب‌ورسوم، لباسهای محلی و هرچیز دیگری می تواند در ایجاد تجربه‌ای متفاوت، موثر واقع شود. شاید حتی برایتان جالب باشد اگر بدانید در شهری مانند مشهد که از مقصدهای پرتقاضای گردشگران برای سفر است هم، این فرهنگ بومی مشهد است که بعد از حرم امام رضا (ع)، حرف اول را می‌زند.
از طرفی بسیار از افراد تنها به‌قصد تجربه فرهنگ بومی یک مقصد به آن سفر می‌کنند. به عنوان مثال یک گردشگر اروپایی که به فرهنگ خاورمیانه علاقمند است، ایران را برای سفر انتخاب می‌کند. یا یک گردشگر ایرانی برای گشت‌وگذار در خیابان‌های استانبول، آن را به عنوان مقصد سفرش برمی‌گزیند. حتی گاهی افراد به شهر یا روستای آباواجدادی خود سفر می‌کنند تا فرهنگ بومی اجدادشان را از نزدیک تجربه کنند. به هر طریق هر یک از عناصر تشکیل‌دهنده فرهنگ بومی، می‌تواند دلیلی برای انتخاب یک مقصد باشد و انگیزه‌ای برای سفر باشد. در نهایت باید گفت که ایران «فرهنگ بومی» بسیار غنی دارد که باید برای حفاظت از آن تلاش کنیم.
