با انواع موسیقی محلی در ایران آشنا شوید

در پس پرده موسیقی‌ محلی و بومی خاطرات تلخ و شیرینی نهفته‌ است که یادآور لحظات شیرین کودکی، نوجوانی، جوانی یا حتی بزرگسالی و کهن‌سالی است. موسیقی‌ محلی هر یک از استان‌های کشور عزیزمان ایران در قلب، روح و جسم هر فردی چه ایرانی و غیر ایرانی نفوذ می‌کند و این خود، معنای معجزه و نفوذ آن در روح و جان ما است. موسیقی‌های بومی و محلی استان‌های ایران هر کدام به تنهایی شنیدنی و جذاب هستند. این موسیقی‌ها قدمت بسیاری دارند و برای هر ایرانی دارای اهمیت بالایی هستند. موسیقی که با پوست، خون و گوشت هر ایرانی در هم آمیخته است. در ادامه همراه با یوتراوز هرآن‌چه را که درباره موسیقی‌ محلی استان‌های مختلف ایران نمی‌دانید، به شما خواهیم گفت.

آن‌چه در این مقاله از موسیقی‌ محلی استان‌های مختلف ایران می‌خوانید:

• تقسیمات استانی برای موسیقی‌ محلی ایران
• نقش موسیقی بومی و محلی در جذب گردشگر
• موسیقی محلی استان گلستان
• موسیقی محلی استان گیلان
• موسیقی محلی مازندرانی
• موسیقی محلی استان فارس
• موسیقی محلی استان بوشهر
• موسیقی محلی استان سیستان و بلوچستان
• موسیقی محلی خراسانی
• موسیقی محلی آذربایجان
• موسیقی محلی لرستان
• موسیقی محلی کردستان
• موسیقی محلی چهارمحال و بختیاری
• موسیقی محلی استان اصفهان

تقسیمات استانی برای موسیقی‌ محلی ایران

ایران کشوری با 31استان است که هر کدام فرهنگ‌ بومی خود را دارد. یکی از شاخص‌ترین بخش‌های فرهنگ بومی هر منطقه، موسیقی‌های بومی و محلی آن است. در ادامه به توضیح برخی از انواع موسیقی‌های بومی و محلی مختص استان‌های مختلف کشورمان می‌‌پردازیم.

نقش موسیقی بومی و محلی در جذب گردشگر

گردشگری یکی از ارکان مهم برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود. عوامل بسیار زیادی در جذب گردشگر موثر هستند که یکی از مهم‌ترین این عوامل موسیقی بومی و محلی است. موسیقی و گردشگری ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند به طوری‌که موسیقی بومی و محلی بازتابی از فرهنگ و هویت یک منطقه برای گردشگران و بازدیدکنندگان است.
ایران عزیز ما، کشور فرهنگ‌ها و آداب رسوم غنی است که می‌تواند از طریق پرداختن به موسیقی محلی که خود شاخه‌ای از فرهنگ بومی است، توجه گردشگران بین‌المللی به خود جلب کند. موسیقی بومی و محلی کشور ایران به عنوان یکی از پرطرفدارترین هنرهای ایرانیان نقش بسزایی در شناخت سرزمین ما برای سایر کشورها دارد.
چه حیف که بسیاری از ما در استان‌هایی با قدمت بالا و فرهنگ غنی، چشم به جهان گشوده‌ایم ولی اطلاعات کمی از فرهنگ بومی خود داریم. یوتراوز سعی کرد در این مقاله شما را با گوشه‌ای از فرهنگ بومی کشورمان آشنا کند.

موسیقی محلی استان گلستان

در استان گلستان اقوام مختلفی سکونت دارند؛ فارس، ترک، ترکمن، سیستانی و بلوچ. به دلیل حضور اقوام بسیار، موسیقی‌ محلی این استان هم به چند دسته تقسیم می‌شود که به معرفی دو مورد از مهمترین آن‌ها می‌پردازیم.

موسیقی محلی ترکمنی

موسیقی ترکمنی یکی از انواع موسیقی‌های محلی استان گلستان است؛ موسیقی ترکمنی آرامشی غیرقابل وصف را به شنوندگان القا می‌کند. مردم ترکمن با موسیقی محلی خود زندگی می‌کنند. اصلی‌ترین سازهای موسیقی ترکمنی کمانچه و دو تار است که در گویش محلی به آن‌ها «قیجاق و تامدیرا» می‌گویند.موسیقی ترکمنی دارای چهار نوع محتوای متفاوت است که این چهار محتوا شامل حماسی، غنایی، عرفانی و حکیمانه است.

موسیقی محلی کتولی

موسیقی کتولی از جمله موسیقی‌های محلی در استان گلستان است. سازهای مخصوص موسیقی کتولی شامل نی‌کتول، کمانچه، شمشاد، سورنا، دهی کتول و دایره است. ساز کتولی از دو مقام آوازی (هرایی کوتاه) و (هرایی بلند) تشکیل می‌شود که این سبک را فی‌البداهه اجرا می‌کنند. از استادان برجسته در موسیقی کتولی می‌توان به علی محمد صنم، یحیی گالش و حسن خانی اشاره کرد.

موسیقی محلی استان گیلان

موسیقی محلی استان گیلان با شرایط زندگی مردم این استان ارتباط مستقیمی دارد. این موسیقی‌ باعث ایجاد همبستگی بین نسل‌ها و آگاهی نسل‌های کنونی نسبت به غنای فرهنگی گذشتگان خود می‌شود. موسیقی استان گیلان به سه دسته تقسیم می‌شود که به بررسی آن می‌پردازیم.

موسیقی محلی دیلمان

موسیقی دیلمان یکی از زیباترین و شیرین‌ترین آواهای موسیقی در استان گیلان است. این موسیقی به سبک آوای قدیمی منطقه دیلمان است. موسیقی دیلمان از جمله سخت‌ترین آواهای موسیقی در ایران به شمار می‌رود. این موسیقی بسیار بکر و شنیدنی است اما متاسفانه با وجود تلاش‌های فراوان پیشکسوتان هنوز ناشناخته مانده است. از جمله پیشکسوتان موسیقی دیلمان می‌توان به نوازنده سورنا، «ابرار خان خوش‌خوان» اشاره کرد.

موسیقی محلی تالش

در استان گیلان و به ویژه در تالش موسیقی بومی و محلی الهام گرفته از طبیعت بکر است. موسیقی تالشی به سه دسته تقسیم می‌شود: قدیم دستان، تالش دستان و تازه دستان. در زبان محلی به دستان، «دستون» هم می‌گویند که معنی آن نغمه و آواز است.
موسیقی تالشی با توجه به این‌که برای چه مناسبتی باید نواخته شود، کاملا متفاوت است. مثلا کشتی مقام نام موسیقی است که در زمان برپایی مسابقه کشتی‌‌گیری می‌نوازند، یا «عروس بران» نام موسیقی است که در هنگام بردن عروس به خانه داماد نواخته می‌شود.

موسیقی گلیکی

موسیقی گیلکی داستانی از گذشتگان و تاریخ قدیمی مردم گیلک دارد. تفاوتی نمی‌کند که موسیقی گیلکی شاد باشد یا غمگین، در هر صورت ردپایی از شادی و شادمانی در آن دیده می‌شود. موسیقی گیلکی منطقه دیلمان به سه دسته تقسیم می‌شود: موسیقی‌های رزمی، موسیقی‌های تفریحی و موسیقی‌های بزمی. نی‌نی، کمانچه، سورنا، نقاره، کرنای شاخی و کارب از جمله ابزارهای موسیقی گیلکی به شمار می‌روند.

موسیقی محلی مازندرانی

موسیقی سنتی استان مازندران به دو دسته آوازی (کلام) و سازی (بدون کلام) تقسیم می‌شود.موسیقی آوازی خود دارای سه بخش حماسی، تغزلی و آیینی است. حماسی که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به موسیقی حماسی منطقه سوت یا سورت، با قدمت چند صد ساله ‌آن اشاره کرد، تغزلی که با موضوع عشق، دلدادگی و طبیعت است و آیینی که مربوط است به نواهایی که در نوروز و تعزیه می‌شوند.
موسیقی سازی هم از جمله قدیمی‌ترین قطعه‌های موسیقی مازندرانی است که مربوط به نوازندگی دامداران می‌شود. کمرسری و میش حال نام برخی از این قطعه‌ها هستند که با ساز (لَلِوا) نواخته می‌شوند. دهل، نقاره، لَلِوا، دسرکوتن، دوتار، کمانچه و دشت‌لاکی از معروف‌ترین سازهای موسیقی مازندرانی از نوع بدون کلام هستند.

موسیقی محلی استان فارس

موسیقی استان فارس از جمله موسیقی‌هایی است که برای جمع‌آوری نواهای آن زحمت‌های بسیاری کشیده شده ‌است. از جمله افراد تأثیرگذار در این زمینه می‌توان محمدرضا درویشی را نام‌ برد که برای جمع‌آوری «ترانه‌های محلی استان فارس» تلاش‌های بسیاری انجام داده است.
یکی از جذابیت‌های موسیقی محلی استان فارس این ‌است که همچون موسیقی محلی گیلکی، در موسیقی محلی استان فارس هم هیچ غم و اندوهی دیده نمی‌شود و تمام موسیقی سراسر از شوق و شور است. آلات موسیقی شیرازی شامل موارد زیر می‌شوند:

• سورنا: سورنا نوعی ساز بادی است که از چوب ساخته شده‌ است. این ساز تقریبا در بسیاری از مناطق کشور دیده می‌شود.
• کورنا: ساز کُرنا در واقع شبیه به سورنا است با این تفاوت که ساز کرنا طول بیشتری دارد و شبیه به شیپور است.
• دونای یا نی‌جفت: این ساز مخصوص استان فارس است که نواهای شاد و شنیدنی را تولید می‌کند.
• نی‌لبک: استفاده از ساز نی‌لبک معمولا در بین عشایر استان فارس بسیار مرسوم است.
• تار: از معروف‌ترین آلات موسیقی استان فارس است که معمولا در بین قوم‌های بخش شمال‌غرب این مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• کمانچه: ساز کمانچه مخصوص ترک‌های قشقایی استان فارس است که هنرمندان ماهری در نواختن کمانچه دارند.
• دایره: نواختن دایره معمولا برای جشن‌های عروسی کاربرد دارد.
• نقاله: در واقع نقاره ظاهری شبیه به طبل دارد اما طبل نیست. نقاره شامل دو وسیله کاسه‌ای شکل است که دور سر آن را با پوست حیوانات پوشانده و با کشی مخصوص دور آن را محکم می‌کنند، سپس با دوقطعه چوب شروع به نواختن می‌کنند.
• دهل: دهل هم یکی از آلات موسیقی پر کاربرد در ایران است. دهل معمولا در گذشته برای بیان خبر و در مراسم‌های عروسی و شادی مورد استفاده بوده است. هم اکنون نیز جزو یکی از آلات موسیقی شیراز در دسترس است.

موسیقی محلی استان بوشهر

موسیقی محلی استان بوشهر از آن دسته موسیقی است که شور و حال خاصی دارد. موسیقی بوشهری قدمت بسیار زیادی دارد و از جمله آلات موسیقی آن می‌توان: سنج، دمام، بوق، نی‌انبان، ساز لیوا بوشهری، عود، نی جفتی و دهل را نام برد. از جمله نکات جالب موسیقی بوشهری این ‌است که به هرکسی اجازه استفاده از این آلات را نمی‌دهند. از موسیقی محلی بوشهر در مراسم‌های خاص با عناوین مخصوص به خود استفاده می‌کنند که شامل موارد زیر می‌شود.

• بزله‌خوانی: بزله‌خوانی در واقع از آن دسته موسیقی‌هایی است که هم در مراسم عزا و هم در مراسم جشن با کمی تفاوت در متن خوانده و اجرا می‌شود. بزله‌خوانی به جمع شدن افراد و سپس خواندن یک فرد مشخص گفته می‌شود.
• شروه‌خوانی: این نوع موسیقی و آوا آن‌چنان قدمت طولانی ندارد، اما به دوران استاد فایز دشتی (شاعر دوبیتی سرای جنوب ایران) باز می‌گردد. در واقع شروه ریشه در رنج و سختی مردم استان بوشهر دارد که در ابیات استاد دشتی مشهود است. این موسیقی از بهترین و شنیدنی‌ترین انواع موسیقی در جنوب کشورمان محسوب می‌شود.
• چاووش‌خوانی: این نوع موسیقی برای افرادی که راهی سفر حج و زیارت هستند خوانده می‌شود. چاووش‌خوانی در دستگاه چهارگاه (یکی از دستگاه‌های موسیقی ایران) اجرا می‌شود.

موسیقی محلی استان سیستان و بلوچستان

موسیقی بومی و محلی استان سیستان و بلوچستان از جمله زیباترین انواع موسیقی محلی در ایران است. موسیقی‌های بومی و محلی استان سیستان و بلوچستان به دو دسته موسیقی بلوچی و سیستانی تقسیم می‌شود.

موسیقی بلوچی

این موسیقی آمیخته در زندگی، غم، شادی و فرهنگ مردم بلوچ است. از انواع موسیقی‌های بلوچی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• نعت غزل: این موسیقی همان موسیقی‌‍‌های عرفانی بلوچی است. یکی از نوازندگان معروف در این حوزه «مرشد محمدجان پیرآبادی» نام دارد. معمولا برای نواختن این موسیقی از ادوات رباب و تنبورک استفاده می‌شود.
• سوت و نازیک: موسیقی سوت و نازیک نواهای شاد و لذت‌بخشی است که همراه با صداهای دلنشین خوانندگان نواخته می‌شود. ترانه‌های سوت بسیار متنوع هستند و مفاهیم زیبایی چون عشق، طبیعت، شور و نشاط جوانی از آن‌ها استنباط می‌شود. موسیقی نازیک برخلاف موسیقی سوت از تنوع زیادی برخوردار نیست و معمولا در مراسم‌های عروسی خوانده می‌شود.
• سپت یا سهت: این نوع آواز توسط زنان بلوچ، برای سرگرم کردن زنی که تازه بچه به دنیا آورده است، خوانده می‌شود.
• آلات موسیقی بلوچی شامل: قیچک، تنبوک، رباب، بنجو، نی، دو نی، دهل، دوکر، طبلک، تشت کوزه، چنگ و سیمرغ است.

موسیقی سیستانی

موسیقی سیستانی اصالت بسیار زیادی دارد. موسیقی سیستانی با نواهای شورانگیز و دوبیتی‌های زیبا بسیار شنیدنی است. رباب، دکر و تمبورک و قیچک از آلات موسیقی سیستانی هستند. ابراهیم حدیدی یکی بهترین نوازندگان موسیقی سیستانی است که در بین مردم سیستان ملقب به گل آقا بوده که در سال 1396دار فانی را وداع گفته ‌است. آلات موسیقی سیستانی شامل موارد زیر است:

• دایره: دایره یا داره از جمله آلات موسیقی کوبه‌ای است که به آن دَف نیز می‌گویند. معمولا استفاده از این ساز به دست بانوان و در مراسم‌های عروسی است.
• قیچک: قیچک از دسته سازهای زهی است (سازهایی که صدا از لرزش تار و سیم به وجود می‌آیند) که تا نام آن به میان می‌آید موسیقی سیستانی را هم یادآور می‌شود. قیچک سازی شبیه به کمانچه است و با آرشه روی آن می‌نوازند. یکی از نوازندگان معروف این ساز در سیستان، حبیب‌الله قادر آتشگر نام دارد.
• ساز و دهل: ساز شبیه به سورنا است و دهل نیز طبلی بزرگ و دو رویه است که معمولا از این دو ساز در مراسم‌های عروسی و شادی استفاده می‌کنند.

موسیقی محلی خراسانی

موسیقی خراسانی آمیخته از نجواها و سازهای عاشقانه‌ و حماسی است که با زندگی مردمان خراسان در هم آمیخته است. با بهترین‌های موسیقی خراسان آشنا شوید.

موسیقی محلی خواف

موسیقی هر منطقه در واقع روحیات و احساسات آن منطقه را نشان می‌دهد. موسیقی بومی و محلی شهر خواف نیز از این قاعده مستثنی نیست. موسیقی‌های منطقه خواف معمولا درباره کار و فعالیت، جنگ و دلاوری، عشق، معرفت و... است. در ادامه به بررسی سه مورد از انواع موسیقی‌های معروف شهر خواف می‌پردازیم.

• نوایی: این موسیقی فقط مخصوص شهر خواف نیست، بلکه مربوط به کل استان خراسان است. موسیقی نوایی در واقع نوعی چاووش‌خوانی است که در زمان مراسم خوش‌آمدگویی حجاج خوانده می‌شود.
• کلانتر: موسیقی کلانتر درواقع روایت حماسی روبه‌روشدن حق و باطل است که پس از مدتی کلانتر را به قتل می‌رساند. کلانتر به عنوان فردی مبارز در برابر باطل در بین مردم خواف یاد می‌شود.
• میریحیی: این موسیقی در واقع مختص به مردی بزرگ و سید است که مردم خواف ارادت بسیاری به او دارند. نوازندگان و موسیقی‌دانان معروف خواف برای این مرد موسیقی به نام او سروده‌اند.
• یَجما، حَتَن، میریوسف، مناجات، معصومه از دیگر موسیقی‌های معروف شهر خواف محسوب می‌شود. ادوات موسیقی مورد استفاده در موسیقی‌های شهر خواف شامل: دوتار، سورنا و دهل، دایره، بوق نی‌نواز و نی چوپان است.

موسیقی محلی قوچان

موسیقی بومی و محلی قوچان نشان از ذوق و قریحه مردم آن منطقه دارد. اصلی‌ترین ساز شهر قوچان دوتار است که توسط دوتار نوازان نواخته می‌شود. مردم قوچان به افرادی که هم بتوانند شعر بسرایند، بخوانند و بنوازند بخشی‌ها می‌گویند. از افراد معروف و سرشناس موسیقی شهر قوچان می‌توان: حاج حسین یگانه، حاج قربان سلیمانی و احمدقلی احمدی را نام برد. کمانچه، سورنا، دوتار، دهل و نی از ادوات موسیقی شهر قوچان است. موسیقی قوچان به موسیقی کرمانجی هم شهرت دارد.

موسیقی محلی آذربایجان

موسیقی برای مردم آذربایجان مفهوم متفاوتی دارد که با فرهنگ آن‌ها آمیخته شده ‌است. یکی از معروف‌ترین موسیقی‌های بومی ‌آذربایجان، موسیقی محلی عاشیق‌لَر است. در واقع این موسیقی مشهور اثر دست و صدای هنرمندانی به نام عاشیق است. عاشیق‌ها گروه کاملی هستند که از شاعر، خواننده و نوازنده تشکیل می‌شوند. سازی که عاشیق‌ها از آن‌ها استفاده می‌کنند شباهت بسیاری به تار دارد که از نُه سیم تشکیل شده‌ است. از معروف‌ترین و به نام‌ترین عاشیق‌ها رسول قربانی را می‌توان نام برد.

موسیقی محلی لرستان

یکی از علل قابل توجه در مورد زیبایی موسیقی بومی و محلی استان لرستان قرارگیری این استان در دامنه کوهستان است. این قرارگیری به موسیقی بومی ‌و محلی استان لرستان، رنگ و جلوه‌ی خاصی بخشیده‌ است. سازهای موسیقی استان لرستان شامل آلاتی چون سورنا، دهل، کمانچه یا در گویش لری (تال)، تنبک و تنبور می شود. یکی از زیباترین و مشهورترین موسیقی‌های بومی و محلی استان لرستان، موسیقی (دایه‌دایه) است که اثری ماندگار توسط استاد مرحوم سقائی است.

موسیقی محلی کردستان

موسیقی کردی از آواها و نغمه‌های دل‌انگیزی ساخته شده که چون روحی در هر انسانی دمیده می‌شود. موسیقی بومی‌ و محلی استان کردستان شامل هفت دستگاه (ماهور، شور، نوا، همایون، سه‌گاه، چهارگاه و پنج‌گاه) است. نی، سورنا، نایه، دهل، دف، تنبک، تنبور، کمانچه، دیوان و شِمشال از سازهای مورد استفاده برای نواختن موسیقی بومی و محلی در استان کردستان هستند. از هنرمندان معروف در حوزه موسیقی بومی ‌و محلی این استان می‌توان، شهرام ناظری، احمد کایا، عباس کمندی و... را نام برد.

موسیقی محلی چهارمحال و بختیاری

موسیقی بومی ‌و محلی در استان چهارمحال بختیاری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این موسیقی به سه گونه دهکری، بختیاری و ترکی تقسیم می‌شود. ادوات موسیقی بومی و محلی استان چهارمحال بختیاری شامل دهل، سنج، نی، کرنا، طبل و سنتور هستند. از افراد سرشناس در زمینه موسیقی بومی ‌و محلی حیدرآقا و هشفجانی را می‌توان نام‌ برد. موسیقی بومی ‌و محلی این استان برای عروسی، عزاداری، در هنگام کار بر سر زمین کاملا متفاوت است که هر کدام در نوع خود شنیدنی و جذاب هستند.

موسیقی محلی استان اصفهان

موسیقی بومی ‌و محلی استان اصفهان تاریخ بسیار ارزشمندی دارد. در واقع موسیقی بومی ‌و محلی این استان برگرفته از موسیقی‌ محلی در تمام ایران است. از مهم‌ترین سازها در موسیقی استان اصفهان سازهای کوبه‌ای است که این سازها همان دایره و تنبک هستند. در استان اصفهان هم مانند بسیاری از استان‌ها سازهای سورنا، کرنا، دهلف و... مورد استفاده است.