آتشکده یزد، ملاقات با آتشِ 1500ساله!

آتشکده یزد (به انگلیسی: The Fire Temple of Yazd) به‌گواهی کسانی که فرصت دیدار با آن را داشته‌اند، یکی از واجب‌ترین دیدنی‌های یزد است. یعنی حق مطلب سفر به یزد وقتی ادا می‌شود که سری به نیایشگاه زرتشتیان بزنید، از راز 15 قرن روشن ماندن آتشش سردربیاورید و با معماری و تاریخچه آتشکده آشنا شوید. خب در این مقاله از مجله گردشگری یوتراوز، قرار است به‌صورت مجازی همین کار را بکنیم.

با ما همراه باشید تا به یکی از جالب‌ترین جاهای دیدنی یزد برویم. اگر تا حالا به یزد سفر نکرده‌اید یا در سفرهای قبلی‌تان موفق به بازدید از آتشکده یزد نشده‌اید، با رزرو کردن بلیط هواپیما در کوتاه‌ترین زمان، یک سفر راحت و فراموش‌نشدنی به خودتان هدیه بدهید.

آن‌چه در این مقاله درباره آتشکده یزد می‌خوانید:

• آتشکده یزد کجاست؟
• معرفی آتشکده باستانی یزد
• آتش آتشکده یزد چند سال است که روشن است؟
• تاریخچه آتشکده یزد
• آیین نگه‌داری از آتش مقدسِ آتشکده یزد
• سوخت آتشکده یزد چیست؟
• بخش‌های مختلف آتشکده بهرام یزد
• آداب بازدید از آتشکده یزد
• نیایش آتشکده یزد
• رزرو هتل های نزدیک آتشکده یزد از یوتراوز

آتشکده یزد کجاست؟

قدم اول در گشت‌وگذار جذاب امروزمان این است که بدانیم آتشکده زرتشتیان یزد کجاست؟ برای تماشای آتش مقدس که از نمادهای مهم شهر یزد به‌شمار می‌رود، باید وارد بلوار شهید منتظر قائم شوید. در خیابان آیت‌الله کاشانی، با آتشکده یزد ملاقات خواهیدکرد. در فاصله دو کیلومتری از آتشکده هم میدان امیرچخماق یزد قرار دارد که پیشنهاد می‌کنیم حتما سری به آن بزنید. 

وقتی به نیایشگاه زرتشتی‌های یزد رسیدید، در همان لحظات اول، چنان ارتباط عمیقی با فضا برقرار می‌کنید که بعید است دل‌تان برای ملاقات دوباره با آتشکده پر نکشد. خوش‌بختانه آتشکده یزد، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است و می‌توان امیدوار بود که بنای آن و آتش جاودانش درطول سالیان بعد هم‌چنان پابرجا بماند.

📍 یزد ⬅ بلوار شهید منتظر قائم ⬅ خیابان آیت‌الله کاشانی

لوکیشن آتشکده یزد روی نقشه

روی نقشه زیر محل دقیق آتشکده یزد را می‌توانید ببینید و راحت‌تر مسیریابی کنید.

شماره تماس آتشکده یزد

آتشکده یزد تلفن تماس هم دارد که می‌توانید موقع برنامه‌ریزی برای سفرتان با مسئولانش ارتباط بگیرید تا از باز بودن مجموعه مطمئن شوید. شماره‌های تماس با آتشکده یزد:

• ۰۳۵۳۶۲۸۸۳۸۶
• ۰۳۵۳۶۲۴۴۱۸۵

ساعت بازدید آتشکده یزد

آتشکده یزد هر روز، به‌جز روزهای تعطیل، باز است. ساعت بازدید در نیمه اول سال، از ساعت 8:00 تا 11:45 صبح و 16:00 تا 19:45 عصر است. در نیمه دوم سال ساعت بازدید در بعدازظهر به 15:00 تا 18:45 تغییر می‌کند. پنج‌شنبه‌ها هم از ساعت 7:30 صبح تا 21:00 شب می‌توانید به آتشکده بروید.

قیمت ورودی آتشکده یزد

هزینه ورودی آتشکده بهرام یزد در زمان نوشته شدن این مقاله (سال 1402)، 20هزار تومان است.

معرفی آتشکده باستانی یزد

پیش از آن‌که داستان آتش 1500ساله را تعریف کنیم، باید یک تک‌پا تا ایران باستان برویم و برگردیم؛ یعنی زمانی که آتش، فرزند اهورامزدا و سمبل زمینی او دانسته می‌شد. جایگاه والای آتش، در فرهنگ باستانی ایران از آن‌جایی می‌آمد که اجداد ما به‌واسطه آن توانسته‌بودند بر سخت‌گیری‌های طبیعت، چیره شوند. آتش، به انسان کمک کرده‌بود که بتواند دربرابر سرما و تاریکی از خودش محافظت کند. غذا بپزد و حیوانات وحشی را از قلمرواش دور کند. بنابراین قابل‌درک است که آتش در جوامع باستانی از تقدس برخوردار باشد. بعدها در دین زرتشت، سنت تقدیس آتش به‌صورت یک آیین مذهبی درآمد.

زرتشتیان بر این باورند که زرتشت پیامبر هنگام معرفی دینش، سه چیز به‌همراه داشت که یکی از آن‌ها آتش بود. به این‌ترتیب، پیروان او اهمیت و تقدس آتش را دریافتند. ساختن آتشکده، یکی از راه‌هایی بود که زرتشتیان برای ابراز ارادت‌شان به آتش انجام می‌دادند. آتش، به‌عنوان محور و مرکز اجتماع، در آتشکده برپا و فردی به‌نام «موبد» برای محافظت از آن، گماشته می‌شد.

کار موبد درواقع این بود که آتش را به‌طور مرتب تغذیه کند و اجازه ندهد که خاموش شود. مردم در آتشکده دورهم جمع می‌شدند و به نیایش می‌پرداختند. حتی گفته می‌شود در دوره‌ای، دادگاه‌های حقوقی هم در محل آتشکده‌ها برگزار می‌شدند. خب حالا که معلوم شد منظور از آتش مقدس چیست، می‌توانیم راهی آتشکده یزد شویم. در صفحه ویکی‌پدیای آتشکده یزد می‌توانید بیشتر درباره ماهیت و تاریخچه این آتشکده بخوانید. 

آتش آتشکده یزد چند سال است که روشن است؟

حالا برسیم به اصل قصه. ماجرای آتش آتشکده یزد چیست؟ آتش‌های مقدس زرتشتی‌ها، سه درجه دارد: «آتش بهرام» یا «وَرهُرام»، «آتش آدران» و «آتش دادگاه». هرکدام از این آتش‌ها، کارکرد مخصوص‌به‌خود داشتند و روش تغذیه‌شان هم با یکدیگر فرق داشت.

برای مثال آتش بهرام، بالاترین جایگاه را در بین آتش‌های مقدس دارد و متولیان آن روحانیان تراز اول بوده‌اند. آتش آدران که در مرتبه بعدی قرار دارد، در اجتماعات متوسط زرتشتی برپا می‌شده و متولی‌اش موبدان بوده‌اند. آتش دادگاه که مرتبه سوم را دارد، در اجتماعات کوچک زرتشتی برپا می‌شده‌است. متولی آتش دادگاه، مردم عادی بوده‌اند.

این آتشی که در آتشکده بهرام یزد قرن‌ها دوام آورده، همان‌طور که از اسمش معلوم می‌شود، آتش بهرام است. اما از همان اول در یزد نبوده و تا رسیدن به موقعیت فعلی، راه بسیار پرپیچ‌وخمی را طی کرده‌است. آتش آتشکده یزد، در اصل در آتشکده «آذرفرنبغ» فارس بوده‌است که قدمتش برمی‌گردد به زمان یزدگرد سوم و بعدها در برهه‌های حساسی مثل جنگ و حمله به نیایشگاه‌های زرتشتیان بارها و بارها جابه‌جا می‌شود تا از گزند دشمنان درامان بماند و خاموش نشود.

آتش مقدس در مسیر سفرهای چندصدساله‌اش از فارس به آتشکده «کاریان» لارستان برده می‌شود. بعد از مدتی سر از غار «اشکفت» یزدان درمی‌آورد. چندین‌سال در یک روستا می‌سوزد و چندوقتی هم در خانه یک موبد شعله‌ور می‌ماند. آتش بهرام بالاخره بعد از کلی بالا و پایین شدن، به آتشکده یزد می‌رسد؛ درست همین‌جایی که ما الان هستیم و 1500 سال است که خاموش نشده!

تاریخچه آتشکده یزد

پیشینه آتش بهرام را نباید با قدمت آتشکده یزد اشتباه بگیرید. همان‌طور که تعریف کردیم آتش بهرام از زمان ساسانیان تا امروز روشن مانده‌است اما آتشکده یزد، عمری به این درازی ندارد. ساختمان آتشکده در زمان پهلوی اول ساخته شده‌است. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم استارت ساختن آتشکده یزد، در سال 1313 زده می‌شود؛ به‌همت بازرگان ثروتمندی به‌نام ارباب‌جمشید.

ارباب‌جمشید شروع می‌کند به جذب سرمایه و نظارت بر ساخت آتشکده یزد. فرآیند ساخت‌وساز دوسالی طول می‌کشد و سه سال بعد، یعنی در سال 1318 کار انتقال آتش بهرام به نیایشگاه زرتشتیان یزد عملی می‌شود. از دهه 40 شمسی، آتشکده درکنار کارکرد اصلی‌اش، جنبه میراثی و تاریخی هم پیدا می‌کند. به این‌ترتیب است که حالا ما می‌توانیم در ساختمانی 87ساله قدم بزنیم و به فرازوفرود آتش 1500ساله محفوظ در سینه‌اش فکر کنیم.

شما وقتی به آتش بهرام فکر می‌کنید، اولین چیزی که به ذهن‌تان می‌رسد، چیست؟ احتمالا برای‌تان سوال نشده که آتش چطور می‌تواند قرن‌ها دوام بیاورد و خاموش نشود؟ خب برای پیدا کردن جواب این سوال باید با «هیربدان» آشنا شوید.

آیین نگه‌داری از آتش مقدسِ آتشکده یزد

آتش مقدس، داخل ظرفی از جنس برنز و در اتاقی به‌دور از نور نگه‌داری می‌شود. موبدی که مسئولیت محافظت از آتش و تغذیه آن را برعهده دارد، «هیربد» نامیده می‌شود؛ شخصیتی قابل‌اعتماد و امین که طی روز، چندین‌بار به آتش سر می‌زند تا آن را روشن نگه دارد. باورش دشوار است، نه؟ درطول قرن‌ها، آدم‌هایی بوده‌اند که تمام توان‌شان را صرف روشن نگه داشتن یک شعله آتش کرده‌اند. درنهایت هم خودشان یکی‌ پس از دیگری خاموش شدند اما آن آتش هم‌چنان پابرجاست.

هیربد که تنها کسی است که می‌تواند وارد اتاقک آتش مقدس شود، در مدت رسیدگی به آن ماسک مخصوصی به صورت می‌زند. دلیل استفاده از ماسک این است که در باور زرتشتی، نفس انسان نباید با آتش مقدس تماس داشته‌باشد. این سخت‌گیری وقتی قابل‌درک می‌شود که به خودمان یادآوری کنیم روشن نگه داشتن آتش طی سالیان طولانی، اصلا کار ساده‌ای نیست و به دقت و مراقبت فوق‌العاده‌ای نیاز دارد.

اما ناامید نشوید. آتش مقدس و اقدامات هیربد در محافظت از آن را می‌توانید از پشت شیشه تماشا کنید.

سوخت آتشکده یزد چیست؟

بالاتر توضیح دادیم که موبد درطول روز، چندباری به آتش سر می‌زند تا آن را روشن نگه دارد اما دقیقا چطور این کار را انجام می‌دهد؟ خب موبد، هربار چند قطعه چوب خشک و مقاوم به آتش اضافه می‌کند. این چوب‌ها از درخت زردآلو و بادام به‌دست می‌آیند و بعد از سوختن و خاکستر شدن، از داخل محفظه جمع‌آوری می‌شوند.

فرآیند تغذیه آتش معمولا با استفاده از موادی مثل عود، اسفند و کندر همراه می‌شود. درواقع هیربد، موظف است علاوه‌بر روشن نگه‌داشتن آتش مقدس، آن را به‌طور مرتب عطرآگین کند. معطر بودن فضای آتشکده‌ها و حس‌وحال معنوی‌شان از این‌جا می‌آید. شما حالا درباره آتشکده یزد به‌اندازه گردشگری اطلاعات دارید که یک راهنمای کاربلد درطول سفرش او را همراهی‌ کرده‌است. آن‌چه را که تا الان خواندید، گوشه ذهن‌تان نگه دارید و برویم که به بخش‌های مختلف آتشکده سر بزنیم.

بخش‌های مختلف آتشکده بهرام یزد

در ساختمان آتشکده بهرام یا ورهرام که به «خانه زرتشتیان یزد» هم معروف است، بخش‌های مختلفی وجود دارد. با بخش مرکزی یعنی اتاق و محفظه نگه‌داری آتش قبلا آشنا شدید. قسمت‌های دیگر را حالا با هم می‌بینیم.

• حیاط آتشکده یزد
• حوض آتشکده یزد
• نگاره فروهر آتشکده یزد
• تالار ورجاوند آتشکده یزد
• آب‌انبار آتشکده یزد

حیاط آتشکده یزد

وارد آتشکده یزد که می‌شوید، قدم به داخل حیاط می‌گذارید. مسافران و بازدیدکنندگان غیرزرتشتی، از در اصلی وارد مجموعه می‌شوند. درِ پشتی آتشکده، مخصوص ورود زرتشتی‌هاست که نه برای بازدید بلکه برای برگزاری مراسم مذهبی‌شان به آتشکده می‌روند.

حوض آتشکده یزد

اولین چیزی که در حیاط آتشکده یزد چشم‌تان را می‌گیرد، حوض فیروزه‌ای دایره‌شکلش است که نباید ساده از کنارش رد شوید. کسانی که پیشینه باستانی آتشکده را نمی‌دانند، ممکن است حوض را صرفا به‌چشم بخشی زیبا از معماری بنا ببینند اما وجود آب در آتشکده، توضیح دیگری دارد.

پیش‌تر توضیح دادیم که زرتشتیان، آتش را عنصری مقدس می‌دانستند. حتما این را هم می‌دانید که در باور قدیمیان، جهان بر پایه چهار عنصر استوار بوده‌است؛ آب، باد، خاک و آتش. به همین‌ دلیل آتشکده‌ها یا در نزدیکی آب روان بنا می‌شده‌اند یا داخل‌شان حوضی ساخته می‌شده‌است تا تمام عناصر سازنده جهان هستی درکنار یکدیگر قرار بگیرند.

نگاره فروهر آتشکده یزد

حالا سرتان را بالا بگیرید. سردر کاشی‌کاری‌شده آتشکده را که ترکیب موزونی از رنگ زرد آجر و آبی آسمان است، خوب تماشا کنید. چیزی که می‌بینید، نگاره فروهر است که غیر از شکوه و زیبایی بخشیدن به نمای ساختمان، کلی معنای نمادین هم در دل خودش دارد. زرتشتی‌ها معتقدند که پیش از آفرینش انسان و ورودش به دنیای مادی، جوهر حیات او یا همان فروهرش در عالم وجود داشته‌است. این فروهر، در مدت زندگی فرد با او همراهی می‌کند و بعد از مرگ او دوباره به عالم بالا برمی‌گردد.

اگر خوب به نگاره فروهر دقت کنید، مردی سالخورده –نماد خرد و بلوغ انسانی- را می‌بینید که درون حلقه‌ای زردرنگ قرار گرفته‌است. این حلقه، نشانه جهان هستی است. در قسمت چپ، راست و پایین مرد، کتیبه شعار دین زرتشت را می‌بینید؛ اندیشه نیک، کردار نیک و گفتار نیک. دوبال در بخش بالایی این شعار قرار گرفته‌است؛ بال‌هایی که به اندیشه، کردار و گفتار نیک تکیه دارند تا انسان را به تعالی برسانند.

نگاره فروهر که در سردرِ آتشکده یزد دیده می‌شود، نمادی از زندگی انسان در جهان هستی است و شعار «گفتار نیک»، «کردار نیک» و «پندار نیک» دین زرتشت را در خود جای داده‌است.  

تالار ورجاوند آتشکده یزد

بعد از گشتن در حیاط، به تالار ورجاوند می‌رسید که حکم نمایشگاهی درباره آیین زرتشتی را دارد. در این تالار، هر آن‌چه که بخواهید درباره زرتشتیان و آداب و سنت‌های‌شان بدانید، در قالب چندین ماکت و تابلو به نمایش گذاشته شده‌است. تالار ورجاوند، شما را با کتاب مقدس زرتشتیان، جشن‌های خاص آن‌ها و سبک لباس پوشیدن‌شان آشنا می‌کند.

آب‌انبار آتشکده یزد

تالار ورجاوند روی یک آب‌انبار بنا شده‌است. وقتی از پله‌های تالار پایین بروید، وارد فضایی می‌شوید که در گذشته نه‌چندان دور راه دسترسی مردم شهر یزد به آب بوده‌است. پیش‌تر قناتی به داخل این آب‌انبار می‌ریخته که حالا طبعا بلااستفاده شده‌است و صرفا جنبه تماشایی دارد.

آداب بازدید از آتشکده یزد

بازدیدمان تا این‌جا چطور بوده‌است؟ چیزهای جالبی درباره زرتشتی‌ها دستگیرتان شده‌است، نه؟ دارید به سفری درجه‌یک به یزد فکر می‌کنید؟ خب در این گشت‌وگذار مجازی لازم نبود که قواعد خاصی را رعایت کنید اما وقتی عازم یزد شدید و قصد ملاقات با آتشکده بهرام را داشتید، باید حواس‌تان به شرایط ورود باشد.

آتشکده یزد مثل هر مکان مذهبی دیگر، آداب ورود دارد. تمیز بودن بازدیدکننده، یکی از شرط‌های اصلی ورود به آتشکده است. زنان در دوره قاعدگی اجازه ندارند وارد آتشکده شوند. نزدیک شدن به آتش مقدس هم همان‌طور که اشاره کردیم، ممنوع است و هنگام ورود باید کفش‌های‌تان را درآورید.

اگر سفرتان هم‌زمان شود با تاریخ‌های مشخصی که زرتشتیان به آتشکده می‌روند (مثل روز اول سال)، مردها را با کلاه سفید و زنان را با روسری سفید (به‌نشانه پاکی) خواهیددید. غیرزرتشتیان اما لازم نیست به‌رنگ خاصی لباس بپوشند.

نیایش آتشکده یزد

زرتشتیان درطول روز می‌توانند برای دعا و نیایش به آتشکده بروند که اغلب شامل خواندن بخش‌هایی از کتاب مقدس، اوستاست. البته غیر از نیایش، در دین زرتشت، نماز هم ادا می‌شود. نماز زرتشتی در 5 نوبت خوانده می‌شود؛

• نماز گاه ‌هاون: از برآمدن خورشید تا نیمروز
• نماز گاه رپتون: از نیمروز تا پسین
• نماز گاه ازیرن: پسین تا فرورفتن خورشید
• نماز گاه سروثرم: فرورفتن خورشید تا نیمه شب
• نماز گاه اشهن: از نیمه شب تا برآمدن آفتاب

همه نمازها با این متن شروع می‌شوند: «باور دارم به دین مزداپرستی که آورده زرتشت است. پیرو آموزش‌های اهورایی هستم که از دیو (دروغ) و دوگانه‌پرستی به‌دور است. من یکتاپرست زرتشتی‌ام و تنها اهورامزدا را درخور ستایش می‌بینم.» بعد متناسب با گاهِ هر نماز، متن مختص آن قرائت می‌شود.

آهنگ آتشکده یزد

در آیین زرتشت، اوستاخوانی و گاتاخوانی که یک‌جور زمزمه آهنگین متون مذهبی است، رواج دارد. مشابه این نوا را در کلیساهای مسیحی باید شنیده‌باشید. اگر کنجکاوید که بیشتر در این‌باره بدانید، می‌توانید به فایل‌های صوتی زیادی که از این نوع نیایش در اینترنت موجود است، گوش بدهید.

رزرو هتل های نزدیک آتشکده یزد از یوتراوز 

برای یک اقامت نزدیک به آتشکده، دربین بهترین هتل‌ های یزد، انتخاب‌های متنوعی دارید. ما فهرستی از این هتل‌ها را برای‌تان آماده کرده‌ایم. اگر هم قصد اقامت در خانه‌های بوم‌گردی را داشته‌باشید، در فاصله چندصدمتری تا حداکثر سه کیلومتری آتشکده یزد، می‌توانید اتاق مناسبی برای خودتان رزرو کنید. خانه سه‌ نیک یزد، اقامتگاه خواجه خضر، اقامتگاه خشت‌آباد و کوبه گزینه‌هایی است که می‌توانید انتخاب کنید. 

🔔 برای اطلاع از قیمت یا رزرو هرکدام از هتل‌های زیرمی‌توانید از طریق تماس با شماره 1548 📞 با ما در تماس باشید.

 

سخن آخر

سنت تقدیس آتش در فرهنگ ایران، قدمتی دیرینه دارد و به زمان باستان برمی‌گردد. با ظهور دین زرتشت، جایگاه قدسی آتش در دل آتشکده‌ها محفوظ شد و آتش‌بان‌ها مأموریت پیدا کردند که اجازه ندهند آتش مقدس خاموش شود. در استان یزد، می‌توانید با چندتایی از این آتشکده‌ها که درطول تاریخ پابرجا مانده‌اند، ملاقات کنید؛ آتشکده چک چک یزد، آتشکده پیر هریشت، آتشکده پیر نارسون، آتشکده پیر نارکی و آتشکده بهرام یزد که در این مقاله، به‌طور مفصل معرفی‌اش کردیم.

ما در یوتراوز آماده‌ایم که مقدمات یک سفر دلچسب به یزد را برای شما فراهم کنیم. همین حالا می‌توانید بلیط قطار یزد را در کوتاه‌ترین زمان ممکن رزرو کنید. اگر هم سفر هوایی را ترجیح می‌دهید، با کلیک کردن روی بلیط هواپیما یزد، بلیط رفت و برگشت‌تان را راحت و فوری تهیه کنید. 

سوالات متداول

آتشکده یزد چند سال است که روشن است؟

آتش آتشکده یزد از حدود 1500سال پیش تا امروز روشن مانده‌است.

چطور با وسایل نقلیه عمومی به آتشکده یزد برویم؟

در فاصله‌ بسیار نزدیک از ورودی آتشکده، یک ایستگاه اتوبوس قرار دارد. اتوبوس‌های خیابان آیت‌الله کاشانی شما را به این ایستگاه می‌رسانند.

آتشکده یزد کجاست؟

آتشکده بهرام یا ورهرام یزد در خیابان آیت‌الله کاشانی واقع شده‌است.