کارگاه لنج سازی گوران قشم؛ محل تولد اولین کشتی‌های جزیره
- ...
- ...
- تعداد کلمات
کارگاه لنج‌سازی گوران قشم، یکی از ده‌ها کارخانه تولید شناور در جزیره قشم و ایران است. با این تفاوت که صنعت کشتی‌سازی قشم در این کارگاه متولد شده و هنوز هم صدای چکش‌خوردن میخ‌ها در فضای آن شنیده می‌شود. اگر دوست دارید از نزدیک از این کارگاه دیدن کنید، در این مطلب همراه یومگ باشید.
کارگاه لنج‌سازی گوران قشم، موزه‌ای زنده در نزدیکی خط ساحلی روستای گوران است که می‌توانید در آن به تماشای مراحل ساخت شناورهای کوچک و بزرگ بنشینید و از کشتی‌های نیمه‌ساخته دیدن کنید. موزه لنج‌سازی گوران، تنها نقطه جزیره برای دیدن این صنعت جذاب نیست و چندین کارگاه کوچک و کارخانه بزرگ لنج‌سازی در قشم وجود دارد. اما کارگاه گوران به دلیل قدمت تاریخی و شیوه ساخت سنتی اما هوشمندانه‌اش، از اهمیت گردشگری ویژه‌ای برخوردار است.
برای همین در این برگ از مجله گردشگری یوتراوز، به معرفی این جاذبه کمتر شناخته‌شده پرداخته‌ایم. اگر بلیط هواپیما خود را خریده‌اید و برای بار چندم راهی قشم هستید، بازدید از موزه لنج‌سازی گوران را در لیست جاهای دیدنی قشم خود جا دهید و تجربه جدیدی در سفر بسازید.
درباره کارگاه لنج سازی گوران قشم می‌خوانید:
- کارگاه لنج سازی گوران قشم کجاست؟
- لنج‌سازی در قشم از چه وقتی شروع شد؟
- نحوه ساخت لنج در این کارگاه چگونه است؟
- در موزه لنج سازی گوران قشم چه می‌بینیم؟
- شرایط و زمان بازدید از کارگاه لنج سازی گوران قشم
- جاذبه‌های دیدنی نزدیک کارگاه لنج سازی گوران قشم
کارگاه لنج سازی گوران قشم کجاست؟
📍 آدرس: جزیره قشم، روستای گوران، ساحل روستای گوران
کارگاه لنج سازی گوران قشم، همانطور که از اسمش پیداست در روستای گوران قرار دارد. اگر از شهر قشم برای دیدن این جاذبه راه بیفتید، حدودا 1 ساعت در راه هستید. اما خوشبختانه جاذبه‌های طبیعی زیادی سر راه‌تان وجود دارد و می‌توانید در این سفر کوتاه، از جاهای دیدنی مختلفی بازدید کنید. برای رسیدن به روستای گوران و کارگاه لنج‌سازی آن، مسیر زیر را در پیش بگیرید:
- از طریق بلوار خلیج فارس، وارد جاده قشم به درگهان شوید.
- وارد درگهان نشوید و مسیر خود را در جاده کمربندی ادامه دهید.
- مسیر خود را در جاده ساحلی ادامه دهید و از «کووه‌یی» عبور کنید.
- در دوراهی «بندر لافت» و «گورزین»، به سمت چپ بپیچید.
- مسیر خود را به سمت «گورزین» ادامه دهید و از «روستای دهخدا» بگذرید.
- از روستاهای «سهیلی»، «هفت‌رنگو»، «طبل»، «ملکی» و «دوربینی» عبور کنید تا به گوران برسید.
لنج‌سازی در قشم از چه وقتی شروع شد؟
حتما حدس می‌زنید که قدمت صنعت کشتی‌سازی و دریانوردی در ایران به صدها سال پیش بر‌گردد. اما شاید ندانید که یک کارگاه کوچک در جزیره قشم وجود دارد که به عنوان دروازه ورود به تاریخ دریانوردی در خلیج فارس شناخته می‌شود. کارگاه لنج‌سازی گوران که به پیشنهاد یونسکو، به عنوان یکی از جاذبه‌های ژئوپارک قشم به موزه باز و زنده‌ای تبدیل شده، هنوز هم به همان شیوه سنتی اجدادمان لنج‌های کوچک و بزرگ می‌سازد.
تجارت و بازرگانی در قشم از گذشته‌های بسیار دور پررنق بوده، به طوری که در کتاب حُدود العالم من المشرق الی المغرب (کتاب فارسی جغرافیا متعلق به سده 4 ه. ق) درباره این جزیره آمده:
مردم از همه جای جهان برای بازرگانی به سرزمین آب و آفتاب می‌آمدند.
بنابراین عجیب نیست که این روستای و کارگاهش را به عنوان اولین مراکز ساخت لنج‌های چوبی در ایران می‌شناسیم. در ادامه مطلب با نحوه ساخت لنج در این کارگاه آشنا می‌شوید.
نحوه ساخت لنج در این کارگاه چگونه است؟
با دیدن لنج‌های غول‌پیکر این کارگاه، ممکن است از خود بپرسید که این کشتی‌ها با چه سیستم و نقشه‌ای ساخته می‌شوند؟ کدام مهندس به کار مردم محلی نظارت می‌کند؟ شاید باورش برایتان سخت باشد اما هیچ نقشه‌ای در کار نیست و هیچ مهندسی، بر کار گلاف‌ها نظارت نمی‌کند. سال‌های سال است که مردم محلی، به شیوه اجداد خود و بصورت کاملا ذهنی به ساخت و تعمیر لنج‌های کوچک و بزرگ مشغولند و این هنر را سینه‌به‌سینه به نسل‌های بعد از خود منتقل می‌کنند.
خوشبختانه این میراث ارزشمند، یعنی دانش چندین‌ساله مردم قشم در ساخت لنج‌سازی، در 27 نوامبر سال 2011 به عنوان میراث ناملموس ایران به ثبت جهانی رسید. همچنین طرح موزه باز لنج‌سازی گوران در سال 1396 و به پیشنهاد یونسکو، با همکاری سازمان میراث فرهنگی اجرا و به گردشگران معرفی شد.
خطوط بعد را دنبال کنید تا اطلاعات بیشتری درباره لنج و نحوه ساخت آن به دست بیاورید.
لنج چیست؟
«لنج» در واقع یک کشتی کوچک یا یک قایق بزرگ موتوری با عرشه باز یا نیمه‌باز است که نام آن از واژه انگلیسی (launch) گرفته شده است. این کشتی‌های چوبی که در جنوب کشور به «لنج» و یا «جُهاز» مشهورند، معمولا یا برای صید و یا برای باربری استفاده می‌شوند. پایه و اساس ساخت این لنج‌ها هنوز همان اصولی است که برای ساخت کشتی‌های بادبانی استفاده می‌شد اما حالا کار بادبان را موتورهای ژاپنی انجام می‌دهند. موتورهای دیزلی از حدود 70 سال پیش به صنعت لنج‌سازی سنتی اضافه شدند و معمولا قیمت بسیار بالایی دارند.
جالب است بدانید که لنج فقط یک نوع نیست و انواع مختلفی از این شناور وجود دارد که برای مقاصد مختلف استفاده می‌شوند. به عنوان مثال «حوری» نوعی لنج برای حمل مسافر است. به لنج‌هایی که برای ماهی‌گیری از آن‌ها استفاده می‌کنند، «سماج» و «سمبوک»، می‌گویند و «بوم» لنج‌های بسیار بزرگ برای حمل بارها با ظرفیت 10 تن هستند. شکل ظاهری این لنج‌ها هم با هم متفاوت است؛ سمبوک‌ها نوک‌تیزند در حالی‌که بوم‌ها پهن هستند و جثه بسیار بزرگی دارند.
انواع لنج‌ها و کاربری آن‌ها را بشناسید
همانطور که اشاره کردیم؛ لنج‌ها انواع مختلفی دارند و هرکدام به یک منظور خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه جزییات بیشتری می‌خوانید:
🔸 سماج: نوعی لنج صیادی
🔹 سمبوک (یا سنبوق در زبان محلی): نوعی قایق بزرگ چوبی با نوک تیز که هم برای صیادی و هم برای باربری استفاده می‌شود
🔸 کَتِر: قایق نفربر مخصوص ناخدا
🔹 ماشوه: نوعی قایق غریق‌نجات با گنجایش 15 نفر که جاشوها را از کنار ساحل به کشتی می‌برد
🔸 بتیل: نوعی لنج صیادی
🔹 حوری یا هوری: یک قایق کوچک برای حمل مسافر با ظرفیت 10 نفر که به صورت یک‌تکه ساخته می‌شود.
🔸 بَغَله: نوعی کشتی بزرگ با نوک گرد و پشت پهن که برای سفرهای طولانی استفاده می‌شود
🔹 بگاره: نوعی کشتی کوچک صیادی
🔸 جالبوت: نوعی کشتی باربری با حداق 5 تن و حداکثر 100 تن ظرفیت حمل بار
🔹 بوم: بزرگ‌ترین و زیباترین نوع لنج که با انواع و اقسام چوب ساخته می‌شود و برای باربری تا 300 تن مورد استفاده قرار می‌گیرند
لنج چگونه ساخته می‌شود؟
ساخت یک لنج در گذشته، به زمان بسیار بیشتری نیاز داشت اما حالا در کمتر از یک سال، یک شناور بزرگ راه خود را در دریا پیدا می‌کند. ساخت یک لنج با سرهم‌کردن تنه یا اسکلت آن شروع می‌شود و سپس باقی بخش‌ها به آن اضافه می‌شوند. برای ضدآب‌سازی از نوارهای پنبه‌ای بزرگ که در روغن کنجد یا نارگیل خیسانده شده‌اند استفاده می‌کنند. این فرآیند در کشتی‌سازی، «کالت‌کوبی» نام دارد. جالب است بدانید که بدنه لنج‌ها به شیوه سنتی، با استفاده از روغن کبد کوسه که به رنگ قرمز است، رنگ‌آمیزی و ضدآب می‌شود.
عمر استفاده از هر لنج چوبی 100 سال است.
اما جالب‌ترین بخش لنج‌سازی به عقیده من فرهنگ و آداب‌ورسوم مردم در ساخت لنج است. مثل تمام بخش‌های زندگی یک فرد جنوبی که با موسیقی عجین شده، ساخت لنج‌های چوبی هم ریتم و موسیقی خودش را دارد و سازندگان در حین کار، سرودهای مخصوصی می‌خوانند.
مصالح و ابزار مورداستفاده برای ساخت لنج چیست؟
مصالح اصلی برای ساخت لنج‌های چوبی از الوار درختان ساج، کهور و کنار تهیه می‌شود. ساج به دلیل داشتن بافت روغنی، فشرده و سختی که دارد، از اهمیت ویژه‌ای در این صنعت برخوردار است. گاهی هم چوب موردنیاز از کشورهای همسایه وارد می‌شود. قطعات فلزی لنج‌ها مانند میخ، پیچ و مهره، از اصفهان به قشم می‌رسند. ابزارهایی که در ادامه معرفی می‌کنیم، ابزارهای اصلی برای ساخت لنج هستند:
- اشکنه: چکش چوبی
- میشار: اره
- گبان: تراز
- میخ
در موزه لنج سازی گوران قشم چه می‌بینیم؟
کارگاه لنج‌سازی گوران قشم یک موزه باز است. شما قرار نیست در این موزه از اشیا یا عکس‌های تاریخی از کشتی‌های قدیمی و نحوه ساخت آن‌ها بازدید کنید. بلکه قرار است از نزدیک، نحوه ساخت لنج‌ها را ببینید، به داخل بدنه کشتی که معمولا از چشم ما پنهان می‌ماند، نگاهی بیندازید و روی عرشه کشتی‌های نیمه‌ساخته قدم بزنید.
ده‌ها لنج کوچک و بزرگ در این موزه وجود دارد که بعضی‌ها عمر خودشان را سپری کرده‌اند و حالا فقط به دست نوازشی از طرف گردشگران دلخوشند. برخی هم مراحل اولیه ساخت و تولید را پشت سر می‌گذارند و از کشتی، فقط اسکلی لخت و چوبی دارند. اگر علاقه‌مند بودید از دفتر کارگاه هم دیدن کنید و پای حرف ناخدا، جلاف‌ها یا گلاف‌ها هم بنشینید. جلاف یا گلاف در واقع نامی محلی برای استادکاران و هنرمندان لنج‌ساز قشم است؛ کسانی که بدون استفاده از هیچ نقشه‌ای و به صورت کاملا ذهنی، غول‌هایی چند تنی می‌سازند.
علاوه‌بر همه این‌ها، در بازدید از موزه لنج‌سازی گوران قشم، می‌توانید با نحوه توربافی، صید ماهی با تور و پخت برخی از غذاهای محلی هم آشنا شوید.
شرایط و زمان بازدید از کارگاه لنج سازی گوران قشم
بازدید از این موزه شرایط خاص یا هزینه ورودی بالایی ندارد و برای تماشای آن فقط به حس کنجکاوی‌تان نیاز دارید. استادکاران معمولا صبح‌ها که نور کافی وجود دارد و هوا هم گرم نیست مشغول به کار می‌شوند. پس اگر دوست دارید به تماشای کار آن‌ها بنشینید و سوال‌های‌تان را بپرسید، همان اول صبح راهی روستای گوران شوید.
هنگام بازدید از داخل لنج‌ها، مراقب خطرات احتمالی مانند پرت‌شدن از عرشه یا ناتمام‌بودن بخش‌هایی از لنج باشید. از کودکان مراقبت کنید و ترجیحا با آن‌ها وارد کشتی‌های نیمه‌ساخته نشوید.
جاذبه‌های دیدنی نزدیک کارگاه لنج سازی گوران قشم
اگر مثل من به این سازه‌های عظیم‌الجثه و نیمه‌ساخته علاقه‌مند باشید، می‌توانید ساعت‌های زیادی را به تماشای آن‌ها اختصاص دهید اما اغلب مردم 1 الی 2 ساعت را به دیدن کارگاه لنج‌سازی گوران قشم اختصاص می‌دهند. در ابتدای این مطلب گفتیم که روستای گوران، فاصله تقریبا زیادی با شهر قشم دارد و برای رسیدن به آن باید حدود 1 ساعت رانندگی کنید. اما خوشبختانه اغلب جاذبه‌های طبیعی و خارق‌العاده قشم در این بخش از جزیره قرار گرفته‌اند و شما مجبور نیستید بلافاصله همین مسافت را برای برگشت طی کنید و زمان را از دست بدهید. در ادامه با جاذبه‌های گردشگری در نزدیکی کارگاه لنج‌سازی گوران آشنا می‌شوید.
سد تاریخی گوران
علاوه‌بر موزه جذاب لنج‌سازی، یک جاذبه تاریخی دیگر هم در روستای گوران وجود دارد. این سد که یک شگفتی در تکنولوژی ساخت سازه‌های آبی در زمان خودش محسوب می‌شد، با همکاری و همدلی مردم روستا ساخته شده و بزرگ‌ترین سد جزیره قشم بشمار می‌رود. اطلاعات تکمیلی درباره این سد را در مقاله سد گوران قشم بخوانید.
جنگل‌های حرا
جنگل‌های حرا یکی از منحصربه‌فردترین جاذبه‌های طبیعی ایران بشمار می‌روند که با سفر به قشم، شانس دیدن آن‌ها را پیدا می‌کنید. این جنگل‌ها بر خلاف جنگل‌هایی که تابه‌حال دیده‌ایم، به طرز معجزه‌آسایی به جای زمین روی آب رشد کرده‌اند. البته این تصور ماست و درختان مانگرو واقعا روی آب شناور نیستند. این درختان در مناطق جزر و مدی رشد می‌کنند و هنگامی که سطح دریا بالا می‌آید، ریشه آن‌ها زیر آب پنهان می‌شود. خواندنی‌های بسیار زیادی درباره این جنگل‌های شگفت‌انگیز وجود دارد که می‌توانید در مقاله جنگل حرا قشم آن‌ها را پیدا کنید.
جنگل‌های حرا در مسیرتان به روستای گوران قرار دارند و می‌توانید برای دیدن آن‌ها در روستاهای سهیلی یا طبل توقف کنید.
تنگه چاکاویر قشم
به عقیده من دیدنی‌ترین جاذبه قشم، تنگه چاکاویر است. محبوبیت این دره به خاطر شکل صخره‌هایش است که از حفره‌های متعددی تشکیل شده و بیشتر شبیه صخره‌های یک سیاره دیگر است تا زمین! تنگه چاکاویر علاوه‌بر این که بهشت صخره‌نوردهاست، خاص‌ترین جای قشم برای عکاسی هم هست. پس اگر دوست دارید محتوای جذابی از سفرتان به قشم داشته باشید، حتما بعد از بازدید از کارگاه لنج‌سازی گوران، جاده را مستقیم ادامه دهید تا به این دره برسید. مسیر دسترسی و خواندنی‌های دیگر درباره تنگه چاکاویر را در مطلب زیر پیدا کنید:
👈 تنگه چاکاویر قشم 👉
قشم‌گردی با طعم جدید
اگر برای چندمین بار است که راهی قشم هستید اما دوست دارید تجربه جدیدی از سفر به این جزیره کسب کنید، بازدید از کارگاه لنج‌سازی گوران را فراموش نکنید. ساخت لنج‌های چوبی، سالیان سال است که در جنوب کشور بخصوص جزیره قشم، ادامه داشته اما این روزها به دلیل ورود شناورهای فایبرگلس که هزینه کمتری دارند و سریع‌تر ساخته می‌شوند، رونق قبل را ندارد. حتی ممکن است به دلیل افزایش هزینه‌های مواد اولیه، قیمت تمام‌شده بسیار بالا و درآمد کم سازندگان، کم‌کم به فراموشی سپرده شود.
پس قبل از این‌که خیلی دیر شود، در سفرتان از قشم از این موزه زنده با غول‌های چوبی‌اش دیدن کنید. برای خرید بلیط هواپیما، بلیط قطار و رزرو هتل هم نیاز نیست خودتان را به زحمت بیندازید. همین حالا سایت یوتراوز را باز کنید و برنامه سفرتان را بچینید!
