پاسارگاد شیراز

پاسارگاد شیراز، یادگار بسیار ارزشمندی از تاریخ شگفت‌انگیز هخامنشی است که اهمیت تاریخی و ملی بسیار بالایی برای مردم ایران دارد. عموم مردم پاسارگاد را به عنوان آرمگاه کوروش می‌شناسند اما خوب است بدانید، این مکان جایی بود که کوروش کبیر اولین پایتخت هخامنشیان را بنا کرد. هر ساله افراد بسیاری برای بازدید از مقبره بزرگ‌ترین پادشاه هخامنشی و بزرگداشت یاد و خاطره او به پاسارگاد سفر می‌کنند.

در حال حاضر آرامگاه کوروش کبیر، ارزنده‌ترین و سالم‌ترین بنای باقی‌مانده از این شهر باستانی است. با این حال آثار تاریخی دیگری نیز در این مجموعه کشف شده‌اند. بقایای آثاری چون کاخ دروازه، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه و ساختارهای دفاعی شهر، در نزدیکی مقبره کوروش کبیر دیده می‌شوند.

بخش عظیمی از این شهر باشکوه تاراج شده و از بین رفته و شاید اکنون تجسم این که پاسارگاد روزگاری میزبان کاخ‌های باشکوه هخامنشی بوده است، برایمان دشوار باشد. برای همین امروز به دل تاریخ زده‌ایم تا با یکی دیگر از جاهای دیدنی شیراز آشنا شویم و تصویر روشن‌تری از فرهنگ چندین هزارساله ایرانی داشته باشیم.

فهرست مطالبی که در ادامه می‌خوانید:

• پاسارگاد شیراز کجاست؟
• راهنمای بازدید از پاسارگاد شیراز
• تاریخچه شهر باستانی پاسارگاد شیراز
• بخش‌های مختلف پاسارگاد شیراز
• تفاوت پاسارگاد و تخت جمشید
• اطلاعات تماس پایگاه جهانی پاسارگاد

پاسارگاد شیراز کجاست؟

📍 آدرس: استان فارس، شهرستان پاسارگاد، بخش پاسارگاد، پايگاه ميراث جهاني پاسارگاد

محوطه میراث جهانی پاسارگاد، در محور شیراز-اصفهان قرار گرفته است. 136 کیلومتر از شیراز و 78 کیلومتر از تخت جمشید که فاصله بگیرید، دشت بلندی را محصور در میان کوه‌های برافراشته زاگرس می‌بینید. دشتی که روزگاری عنوانِ پایتخت بزرگ‌ترین امپراطوری جهان را یدک می‌کشید. در نزدیکی این دشت زیبا، شهر کنونی پاسارگاد واقع شده که نامش را از این پایتخت باستانی به یادگار گرفته‌ است. نحوه دسترسی به این مجموعه جهانی را در ادامه بخوانید.

• فاصله شیراز تا مجموعه پاسارگاد: 136 کیلومتر (1 ساعت و 45 دقیقه با خودرو)
• فاصله تخت جمشید تا مجموعه پاسارگاد: 78 کیلومتر (1 ساعت با خودرو)
• فاصله اصفهان تا مجموعه پاسارگاد: 359 کیلومتر (4 ساعت با خودرو)

مسیرها و نحوه دسترسی به پاسارگاد شیراز

برای بازدید از این مجموعه چندهزارساله، ابتدا باید خود را به شیراز، یا سعادت‌شهر و یا شهرستان پاسارگاد برسانید. دسترسی به پاسارگاد از این شهرها، از طریق خودرو شخصی، اتوبوس‌های بین‌شهری، تاکسی‌های بین‌شهری و قطار امکان‌پذیر است.

خودرو شخصی

اگر شیراز هستید و می‌خواهید به دیدن پاسارگاد بروید، باید از شیراز به سمت مرودشت حرکت کنید. مرودشت را پشت‌سر بگذارید و مسیر خود را در بزرگراه سعادت‌شهر-صفاشهر به سمت پاسارگاد ادامه دهید تا به دشت مرغاب برسید.

اگر از اصفهان به سمت شیراز می‌روید و قصد بازدید از پاسارگاد را دارید، از سمت بزرگراه شماره 65 (بزرگراه آباده-صفاشهر) به سمت صفاشهر حرکت کنید. صفاشهر را پشت‌سر بگذارید و وارد بزرگراه صفاشهر-سعادت‌شهر شوید. پاسارگاد را در سمت راست خود خواهید دید.

اتوبوس و تاکسی

نگران نباشید اگر بدون تور یا خودرو شخصی به شیراز سفر کرده‌اید. می‌توانید به پایانه شهید کاراندیش و یا محل پارک‌وسوار علی‌بن‌حمزه شیراز مراجعه کنید. انتهای مسیر پلیس‌راه و یا پایانه تاکسی شهادت‌شهر است. از آنجا می‌توانید با تاکسی‌های سعادت‌شهر-پاسارگاد خود را به این مجموعه تاریخی برسانید.

قطار

برای بازدید از پاسارگاد با قطار، باید سوار قطار شیراز-اصفهان شوید و در ایستگاه سعادت‌شهر از قطار پیاده شوید. سپس با تاکسی‌های سعادت‌شهر-پاسارگاد به دیدن این بنای تاریخی بروید.

راهنمای بازدید از پاسارگاد شیراز

افراد بسیاری در روز ملی، اما غیررسمیِ کوروش بزرگ، یعنی 7 آبان برای بزرگداشت یاد او به پاسارگاد می‌روند. در حالت کلی به دلیل اقلیم نیمه‌خشک پاسارگاد، بهتر است در اوایل بهار و یا پاییز برای بازدید از این مجموعه ارزشمند راهی شیراز شوید. اگر با خودرو شخصی سفر می‌کنید، توجه داشته باشید که نمی‌توان با ماشین به درون محوطه پاسارگاد رفت و باید پیاده از این سایت تاریخی بازدید کنید. ضمنا مجموعه فاقد محوطه پارکینگ است و باید خودرو خود را در اطراف آن پارک کنید.

🔶 امکان بسیار جالبی که اخیرا به این مجموعه اضافه شده است، دوربین‌های واقعیت مجازی هستند. با استفاده از این دوربین‌ها می‌توانید پاسارگاد را همان‌طور که 2 هزار سال پیش پابرجا بود ببینید.

ساعات بازدید پاسارگاد شیراز

• فصل بهار و تابستان: 8:00 صبح تا 07:00 عصر
• فصل پاییز و زمستان: 8:00 صبح تا 05:00 عصر

هزینه بلیط پاسارگاد شیراز

• هزینه بلیط گردشگر ایرانی: 5 هزار تومان
• هزینه بلیط گردشگر خارجی: 50 هزار تومان

مجتمع‌های رفاهی نزدیک پاسارگاد

• مجتمع رفاهی طلائیه: شهرستان پاسارگاد، بین جاده اصلی اصفهان - شیراز، نرسیده به سعادت شهر
• مجتمع رفاهی سعادت شهر: شهرستان پاسارگاد، بین جاده اصفهان – شیراز

تاریخچه شهر باستانی پاسارگاد شیراز

کمربندها را ببندید و به 2500 سال پیش سفر کنید. دشتی سرسبز را تصور کنید که بین کوه‌های بلند زاگرس محصور است و جویباری از میان آن عبور می‌کند. حال کمی از دشت فاصله بگیرید. لشکر پارسیان به فرماندهی کوروش دوم در حال مبارزه با آخرین پادشاه مادیان، آستیاگ، است. کوروش دوم بر پادشاه ماد پیروز می‌شود و به عنوان اولین پادشاه هخامنشی، سلطنت خود را بر مادها و ایرانیان آغاز می‌کند.

کوروش کبیر سال‌های اولیه سلطنت خود را در انشان فارس و سپس هگمتانه و بابل می‌گذرانَد. هنگامی که تصمیم می‌گیرد برای امپراطوری پهناور خود پایتختی ایجاد کند، به همان دشت سرسبز باز می‌گردد و پایه‌های اولیه شهر پاسارگاد را بنا می‌کند.

در تاریخ می‌خوانیم، هنگامی که کوروش کبیر لیدیه را تصرف می‌کند، بسیار تحت‌‌تاثیر معماری آن‌ها قرار می‌گیرد. در هنگام بازگشت تعدادی از معماران و حجاران لیدیایی و ایونیایی با خود به پاسارگاد می‌آورد تا بناهایی شبیه بناهای پیشرفته و باشکوهی که در سارد (پایتخت لیدیه) وجود داشت، برای او بسازند. بناهایی که سرآغازی بر شکوه و جلال بناهای هخامنشی بودند و آثارشان هنوز هم پس از گذشت 2500 سال پابرجاست.

ریشه‌های نام پاسارگاد چیست؟

در مورد ریشه‌های اسم پاسارگاد اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. هردوت نوشته است؛ «پاسارگادی» مهم‌ترین قوم پارسی بودند و ریشه و اصل هخامنشیان از آن‌هاست. در کتاب راهنمای جامع پاسارگاد نوشته علی‌رضا شاپور شهبازی (باستان‌شناس و تاریخ‌نگار ایرانی) نیز به این مطلب برمی‌خوریم. در این کتاب نوشته شده؛ نام پاسارگاد از قوم شاهان پارسی به معنی «گران گرزان» گرفته شده است.

کتزیاس (پزشک پروشات، همسر داریوش دوم و اردشیر دوم) از پاسارگاد به عنوان پایتخت کوروش یاد می‌کند. برخی هم معتقدند رابطه‌ای میان این نام و پارس وجود ندارد و در اصل پَسَرگَد بوده که به معنی نیکان روزگار است. فرضیه دیگری که وجود دارد این است که این نام درواقع تغییریافته کلمه پارسه‌گراد به معنی پارسه‌شهر است. گراد و گورد و گِرد (مانند دستگرد) معنی شهر می‌دهند.

آر تی هلوک (R. T. Hallock) در مقاله‌ای که در دانشگاه شیکاگو منتشر شد است، نوشته؛ نام ایلامی این مکان ممکن است بدرکاتا بوده باشد.

بخش‌های مختلف پاسارگاد شیراز

تا به امروز بخش‌های زیر در کاوش‌های باستانی مجموعه جهانی پاسارگاد کشف شده‌اند که مقبره کوروش بزرگ شاخص‌ترین و سالم‌ترین بنای به جای‌مانده است.

• آرامگاه کوروش کبیر
• کاروانسرای مظفری
• کاخ اختصاصی
• کاخ بارعام
• مجموعه باغ ایرانی
• کاخ دروازه
• سنگ‌نگاره کاخ دروازه
• مقبره کمبوجیه
• استحکامات دفاعی تل تخت
• محوطه مقدس

اکنون بیایید با هم در خیالمان در این محوطه تاریخی قدم برداریم و روزهای باشکوهش را مجسم کنیم.

آرامگاه کوروش کبیر در پاسارگاد شیراز

شاخص‌ترین و سالم‌ترین بنای به جامانده از پاسارگاد آرامگاه کوروش کبیر است که مانند گوهری در میان دشت مرغاب می‌درخشد. بسیاری از افراد پاسارگاد را فقط با آرامگاه کوروش می‌شناسند و به قصد دیدن این بنا و بزرگداشت یاد کوروش کبیر به این شهر تاریخی سفر می‌کنند.

در جنوبی‌ترین بخش پاسارگاد به این بنای باشکوه که تداعی کننده نیایشگاه‌های زیگورات است، می‌رسیم. جایی که روزگاری در میان باغ‌های شاهی محصور بوده است. جالب است بدانید که این بنا در زمان حیات کوروش کبیر و با دستور و نظارت خود او ساخته شده است. بنای آرامگاه هفت طبقه (عدد مقدس ایرانیان) دارد و به دو بخش کلی تقسیم می‌شود:

• سکویی با 6 پله، مشابه نیایشگاه‌های زیگورات (والاترین نوع نیایشگاه در تمدن‌های باستانی آسیای غربی) با قاعده مربع مستطیل و وسعت 165 مترمربع
• یک چهاردیواری با سقف شیب‌دار به وسعت 7.5 مترمربع و با دیوارهایی به ضخامت 1.5 متر

پس از این‌ که کوروش کبیر در جنگ با سکاها (ایرانیان شمالی) کشته شد، بدن او را مومیایی و درون یک تابوت زرین قرار دادند و آن را به همراه اشیا شاهی و جنگی او در درون مقبره دفن کردند. تمام اشیا گران‌قیمت آرامگاه طی سالیان به سرقت رفته است.

عکس مقبره کوروش کبیر

می‌توانید از طریق این لینک به صورت مجازی از مقبره کوروش دیدن کنید.

مشهد مادر سلیمان

مقبره کوروش طی سالیان از جایگاه والایی برخوردار بوده است. حتی در تاریخ می‌خوانیم که اسکندر مقدونی نیز این مکان را محترم می‌شمرد و دستور داده بود تا از آن محفاظت شود. در دوره اسلامی که اسنادی از هویت این مکان در دسترس نبود، مردم این مکان را به آرامگاه مادر سلیمان ‌نبی نسبت داده بودند. در آن زمان می‌پنداشتند ساخت بناهای بزرگ سنگی، از توان مردم عادی خارج است. به همین دلیل ساخت آن را کار سلیمان نبی که دیوان را برای کارهای دشوار به خدمت می‌گرفت، می‌دانستند.

مقبره کوروش کبیر سال‌های زیادی به عنوان آرامگاه مادر حضرت سلیمان زیارت می‌شد. حتی در دوره اتابکان، پارس و ایران را با نام ملک سلیمان می‌شناختند. در همین دوره با استفاده از ستون‌ها و سنگ‌های به جامانده، مسجدی بر روی آرامگاه بنا و بر روی دیوار جنوبیِ اتاق نیز محرابی حجاری کردند. پس از مطالعات و کاوش‌های صورت گرفته، در سال 1350 بقایای مسجد پاکسازی و سنگ‌ها به نزدیک‌ترین مکان خود بازگردانده شدند.

درون مقبره کوروش

ممکن است کنجکاو باشید بدانید درون مقبره کوروش چه شکلی است. حفره‌ی بازی که امروز می‌بینیم روزگاری محل جای‌گیری تابوت و اشیا شخصی کوروش کبیر بوده که طی سالیان به تاراج رفته‌ است. در گذشته دو سنگ در ورودی این حفره قرار گرفته بود که دیگر در جای خود دیده نمی‌شوند. همانطور که با هم خواندیم در دوره اتابکان محرابی در درون این اتاق حجاری کرده بودند.

بر روی سقف، دو حفره برای سبک کردن وزن سنگ‌ها ایجاد شده که بعضی از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که این حفره‌ها محل دفن کوروش و همسر او هستند.

کاروانسرای مظفری در پاسارگاد شیراز

دومین بنایی که در پاسارگاد بعد از آرامگاه کوروش به آن برمی‌خوریم، بنایی به وسعت 200 مترمربع است که با نام کاروانسرای مظفری شناخته می‌شود. این بنا به دستور شاه شجاع مظفری با معماری نامنظم و با استفاده از سنگ‌های به سرقت رفته از کاخ‌های پاسارگاد ساخته شده است. در مورد کاربری این مکان اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را یک مدرسه می‌دادند اما مستوفی یزدی (از مورخان معروف سده يازدهم هجری) صراحتا آن را کاروانسرا معرفی می‌کند.

در گذشته در اطراف این بنا قبرستانی وجود داشت که مردم تا زمان پهلوی دوم مردگان خود را در آن دفن می‌کردند. سنگ قبر بعضی از این قبرها نیز از سنگ‌های کاخ‌های پاسارگاد به دست آمده بود. برخی از این سنگ‌ قبرها که منقوش به کتیبه‌های جالب‌توجهی بودند در موزه هفت‌تنان شیراز نگه‌داری می‌شوند.

می‌توانید از طریق این لینک به صورت مجازی از کاروانسرا دیدن کنید.

کاخ اختصاصی کوروش (کاخ P)

اگر مسیر کاروانسرای مظفری را به سمت شمال ادامه دهیم، به کاخ اختصاصی کوروش که محل سکونت شخصی او بوده است، می‌رسیم. این کاخ با وسعت 3192 مترمربع، یک تالار مرکزی و دو ایوان شرقی و غربی داشته است. تالار اصلی کاخ در گذشته با 5 ردیف 6 ستونی استوار بوده است.

نزدیک درگاه شرقی و بر روی ایوان، سکویی سنگی به سمت باغ‌های شاهی قرار گرفته که احتمال می‌رود پادشاه برای تماشای منظره باغ بر روی آن می‌ایستاده است. بر روی درگاه‌های کاخ سنگ‌نگاره‌ای از پادشاه به همراه مستخدمش مشاهده می‌کنیم. کوروش کبیر در ردایی بلند با دکمه‌های طلایی به تصویر کشیده شده است که البته دکمه‌های آن به سرقت رفته‌اند.

در گوشه جنوبی کاخ یک تکه‌سنگ دیده می‌شود. کاربرد این سنگ، کمک به استحکام بنای کاخ بوده است. به این صورت که با حفره‌ای که درون آن ایجاد می‌کردند به دیواره‌های آجری و خشتی متصل می‌شده است. سنگ‌نوشته‌ای به خط میخی و به دو زبان فارسی و بابلی در قسمت شمالی این تکه‌سنگ وجود دارد که ترجمه آن چنین است:

«من کوروش شاه هخامنشی‌ام.»

می‌توانید همین حالا از طریق این لینک به صورت مجازی از بازمانده‌های این کاخ باشکوه بازدید کنید.

کاخ بارعام

کاخ بارعام جایی بود که کوروش کبیر از آن برای پذیرایی از مهمانان و مقامات ملل مختلف استفاده می‌کرد. این کاخ همان مکانی است که اندیشه‌های آزادی‌خواهانه‌ کوروش کبیر اولین‌بار از آن‌جا به تمام دنیا گسترش پیدا ‌کرد. تالار این کاخ روزگاری با 8 ستون برافراشته و 705 مترمربع وسعت، پذیرای مهمانان از سراسر امپراطوری هخامنشی بود. یکی از ستون‌های کاخ به ارتفاع 10 متر هنوز هم پابرجا مانده است. باقی ستون‌ها را در دوره اتابکان برای ساختن مسجد به اطراف آرامگاه کوروش برده بودند که در حال حاضر به جای اصلی خود بازگردانده شده‌اند.

4 ایوان با ستون‌های کوچک‌تر در چهارسوی کاخ به همراه دو اتاق، قسمت‌های دیگر کاخ را تشکیل می‌داده‌اند. به طوری که سقف ایوان‌ها پایین‌تر از سقف تالار قرار می‌گرفته است. وسعت کل کاخ ۲۴۷۲ متر مربع بوده و با چهار درگاه به ایوان‌ها باز می‌شده است. بر روی درگاه‌های این کاخ سنگ‌نگاره‌های بسیار جالبی دیده می‌شود. سنگ‌نگاره‌هایی که نیمی از آن‌ها برای ما به‌جا مانده و تصویر موجودی با پای انسان، گاو و ماهی را نمایش می‌دهد.

در این کاخ نیز به 3 تکه‌‌سنگ، مشابه کاخ خصوصی کوروش برمی‌خوریم که سنگ‌نوشته‌ای با همان متن بر روی آن‌ها دیده می‌شود.

• لینک بازدید مجازی

مجموعه باغ ایرانی

یکی از مشهورترین بخش‌های پاسارگاد که دیگر اثری از آن دیده نمی‌شود، مجموعه باغ‌های ایرانی است. این مجموعه را با نام‌های پردیس پاسارگاد، پردیس کوروش و باغ شاهی پاسارگاد نیز می‌شناسند. جالب است بدانید معمار و طراح اصلی این باغ که به طرح «باغ در باغ» معروف است، خود کوروش کبیر بوده است. طراحی باغ به این صورت بوده که باغ‌های کوچک‌تر در داخل باغ اصلی قرار می‌گرفتند. حتی گفته می‌شود چینش درختان نیز به فرمان خود کوروش انجام شده است.

بر اساس شواهد و روایت‌های تاریخی می‌دانیم که باغ شامل دو ساختمان، درختان، گل‌وگیاهان متنوع و پرندگان بسیار بوده است. به نحوی که در ذهن مخاطب تداعی کننده بهشت باشد. پردیس پاسارگاد را مادر باغ‌های ایرانی دوره صفوی و نیز باغ‌های شاهی هند می‌دانند. اگر به دنبال ریشه‌ی معماری باغ‌های ایرانی برویم به این باغ افسانه‌ای خواهیم رسید.

طرح باغ و سازه‌های آن

در دو سمت باغ دو کوشک وجود داشت که برای استراحت و لذت‌بردن از منظره باغ استفاده می‌شدند. برای هدایت آب جویبار به درون کاخ و آبیاری گیاهان از آّبراهه‌ها استفاده می‌شد. آبِ جوی از طریق این آبراهه‌ها به درون حوض‌ها و آب‌نماهای باغ می‌ریخت. 1100 متر از این آبراهه‌ها در طی کاوش‌های باستانی کشف شده‌اند. در ادامه جزئیات بناهای کشف‌شده را با هم بررسی می‌کنیم.

1. کوشک‌ها

در محدوده باغ مرکزی و در دو سمت آن، آثار و بقایای بنایی دیده می‌شود که به کوشک باغ معروف است. این دو بنا مکمل آب‌نماهای باغ بودند و برای استراحت و لذت‌بردن از منظره باغ مورد استفاده قرار می‌گرفتند. نقشه این دو کوشک که آن‌ها را با نام A و B می‌شناسیم، از نقشه کاخ‌های پاسارگاد الهام گرفته‌ شده‌ است. بر اساس شواهد به دست آمده، کوشک B به دلیل آن که در میان دو کاخ بارعام و خصوصی قرار داشته، بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفته است.

2. آبراهه‌ها‌ یا آبنماهای باغ

آبراهه‌ها در واقع راهنمای ما برای تعیین وضعیت درختان و گذرگاه‌هاست. تاکنون 1100 متر از این آبراهه‌ها در باغ شاهی کشف شده است که اطلاعات خوبی در مورد نقشه باغ در اختیار ما می‌گذارد. آبراهه‌های باغ سه کاربرد داشتند:

• کاربرد تزئینی
• آب‌رسانی و آبیاری
• تقسیم آب و آرام‌کردن سرعت آن

3. پل

در غرب کاخ دروازه به بقایای نامحسوسی برمی‌خوریم که روزگاری پل باشکوهی با ستون‌های 2 متری بوده است. این پل را بر روی آبراهه‌هایی که از رودخانه پلوار انشعاب می‌گرفت، ساخته بودند.

کاخ دروازه

دروازه ورودی به مجموعه شاهانه پاسارگاد، کاخ دروازه نام گرفته است. جالب است بدانید این کاخ به لحاظ معماری شباهت زیادی با کاخ دروازه ملل در تخت جمشید شیراز دارد. این کاخ را در شرق کاخ بارعام با 726 متر مربع وسعت خواهید دید.

اکنون دیگر بقایای زیادی از این کاخ برای ما به جا نمانده اما طبق مشاهدات محققان، تالار اصلی کاخ، 8 ستون سنگی به ارتفاع 16 متر داشته است. متاسفانه تمام ستون‌ها از بین رفته‌اند اما زیرستون‌ها هنوز هم سالم هستند و زیر پوششی از کاهگل نگه‌داری می‌شوند. با مشاهده ابعاد 2 در 2 متری زیرستون‌ها می‌توانیم به عظمت ستون‌های کاخ پی ببریم.

کاخ در مجموع 4 درگاه دارد که ارتفاع آن‌ها در گذشته به 9 متر می‌رسیده است. 2 درگاه اصلی و بزرگ‌تر در شمال‌غربی و جنوب‌شرقی، 2 درگاه فرعی و کوچک‌تر در شمال‌شرقی و جنوب‌غربی. در حال حاضر فقط گوشه‌های درگاه شمالی کاخ از حوادث جان سالم به در برده است. بر روی این جرز شاخص‌ترین و سالم‌ترین سنگ‌نگاره پاسارگاد یعنی «سنگ‌نگاره انسانی با چهار بال» دیده می‌شود.

سنگ‌نگاره انسان بالدار

در این سنگ‌نگاره که بر جرز دیوار کاخ دروازه حک شده، تصویر مردی با ریش کوتاه و چهار بال بزرگ دیده می‌شود. این مرد سنگی تاج بزرگی بر روی سر دارد و دست‌هایش را به حالت نیایش، به سمت بالا دراز کرده است. اما راز این نقش برجسته در کاخ ورودی پاسارگاد چیست؟ این تصویر کوروش کبیر است که می‌بینیم یا فردی دیگر؟

در پاسخ باید بگوییم که در گذشته سنگ نوشته‌ای بر بالای این نقش وجود داشت که همان خطوط معروف در کاخ‌های پاسارگاد بر روی آن حک شده بود. «من کوروش شاه هخامنشی‌ام». با این حال طبق نظر تاریخ‌دانان این نوشته فقط سازنده کاخ را مشخص می‌کند و نه هویت مرد بال‌دار را.

فرضیه کارشناسان این است که این سنگ‌نگاره نمادی از اتحاد و همدلی در بین ملت‌های مختلف است. به دلیل این‌که در تصویر این مرد از هنر و فرهنگ ملل گوناگون الهام گرفته‌اند. ریشه بال‌ها به هنر آشوری، تاج به هنر مصری و لباس بلند به فرهنگ ایلامی می‌رسد.

مقبره کمبوجیه | زندان سلیمان

کارشناسان هنوز بر سر کاربری این برح سنگی توفق ندارند اما چهار فرضیه برای آن مطرح شده که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

• این بنا مقبره کمبوجیه، فرزند و جانشین کوروش کبیر بوده است.
• آرامگاه کاساندان همسر کوروش بزرگ در این برج قرار داشته است.
• این سازه نوعی نیایشگاه و یا آتشکده بوده است.
• خزانه شاهی در این مکان قرار داشته است.

با وجود این‌‌که این بنا را با نام مقبره کمبوجیه می‌شناسیم، مطابق شواهد به دست آمده فرض سوم قابل قبول‌تر است. برج سنگی به لحاظ معماری مشابه نیایشگاهی (کعبه زرتشت) است که در محوطه نقش رستم شیراز واقع شده است. همین تشابه و معماری ویژه برج، فرضیه آتشکده بودن آن را تقویت می‌کند. جالب است بدانید که مقبره کمبوجیه در دوران اسلامی به زندان سلیمان مشهور بوده است.

این برج به لحاظ نحوه قرارگیری سنگ‌ها در کنار هم، یکی از شاهکارهای معماری در بین سازه‌های هخامنشی به شمار می‌آید. اگر مسیر کاخ اختصاصی را به سمت شمال ادامه بدهید به این بنای باستانی می‌رسید.

• لینک بازدید مجازی از مقبره کمبوجیه

استحکامات دفاعی تل تخت

در شمالی‌ترین قسمت مجموعه پاسارگاد، به ارگی برخوریم که به تل تخت معروف است. کوروش کبیر تصمیم داشت در این مکان بنایی تشریفاتی مانند تخت جمشید بسازد و مساحتی که برای آن در نظر گرفته بود از بنای کنونی بیشتر بوده است. ماهرترین و بهترین سنگ‌ترشان در سراسر امپراطوری هخامنشی در ساخت این تختگاه مشارکت داشتند. با این حال کوروش کبیر آنقدر زنده نماند تا ساخت آن را به پایان برساند. پس از او، داریوش شاه در همان مکان و با تغییر نقشه اولیه بنا، ارگ سلطنتی را به دژ یا گنج‌خانه تبدیل می‌کند.

ارگ در زمان حمله اسکندر مقدونی هیچ آسیبی ندید و تا 50 سال بعد از فروپاشی حکومت هخامنشی پابرجا بود. اما همه‌ی گنجینه‌ی آن توسط سربازان یونانی غارت شد. 280 سال پیش از میلاد، سلوکیان در یک شورش محلی که به تسلط آن‌ها در فارس انجامید، خسارات زیادی به آن وارد کردند.

نقشه اولیه تختگاه به صورت متوازی‌الأضلاع و ارتفاع اصلی آن تقریبا 15 متر بود. بر روی نمای سنگی سازه نشانه‌هایی از سنگ‌تراشان برای مدیریت تقسیم کارشان می‌بینیم. بنا داشتند این نشانه‌ها را پس از پایان ساخت بتراشند که این اتفاق به هر دلیلی انجام نشده است.

محوطه مقدس

در شمال غربی پاسارگاد به دو تکه سنگ بزرگ و سفیدرنگ به ارتفاع 2 متر برمی‌خوریم. در فاصله کمی از این دو سنگ نیز مصطبه‌ای (نوعی آرامگاه در مصر باستان به شکل سکو یا تخت) وجود دارد که اکنون به شکل تپه درآمده است. به محوطه‌ای که این دو سازه در آن قرار گرفته‌اند، در مجموع محوطه مقدس می‌گویند.

طبق تحقیقات انجام شده، در زمان کوروش بزرگ از این محوطه به عنوان آتشدان و برای برگزاری مراسم دینی استفاده می‌شده است. آلبرت اومستد (خاورشناس آمریکایی) عقیده دارد این دو سکو، محل ذبح قربانی برای اهورامزدا و آناهیتا بوده‌اند. برخی دیگر هم معتقدند از سکوی جنوبی برای اهدای نذور به درگاه آناهیتا و از سکوی شمالی برای اهدای پیشکش به درگاه میترا استفاده می‌شده است.

دیوید استروتاخ (باستان‌شناس اسکاتلندی) فرضیه دیگری در این مورد مطرح کرده است. او باور دارد کوروش کبیر از سکوی جنوبی (سکوی پله‌دار) برای پرستش آتشی که بر روی سکو روشن می‌کردند، استفاده می‌کرد.

تفاوت پاسارگاد و تخت جمشید

ممکن است خیلی از افراد این دو مجموعه باستانی را که از دوران هخامنشیان برای ما به جامانده با هم اشتباه بگیرند یا تصور کنند این دو، یک مجموعه واحد هستند. در این مقاله متوجه شدیم پاسارگاد توسط کوروش کبیر که بنیان‌گذار امپراطوری بزرگ هخامنشیان بود، به عنوان اولین پایتخت پادشاهی ساخته شد.

تخت جمشید را جانشین کوروش کبیر، داریوش بزرگ (داماد کوروش و از تبار هخامنشیان) بنا کرد. کاخ‌ها و بناهایی که در تخت جمشید ساخته شده‌اند، به لحاظ معماری بیشتر چهره ایرانی دارند.

تخت جمشید و پاسارگاد هر دو در نزدیکی شیراز و در استان فارس قرار دارند. همچنین این دو مجموعه باشکوه باستانی به لحاظ معماری و ساختمان‌سازی شباهت‌های زیادی دارند. به‌طور مثال در هر دو مجموعه برای اتصال سنگ‌ها به هم بجای ملات از بست‌های دم چلچله‌ای استفاده شده است.

در مقایسه با تخت جمشید، سازه‌های پاسارگاد با تخریب‌های بیشتری در طی دوران روبه‌رو شده‌اند. آرامگاه کوروش به دلیل آن که مقدس شمرده می‌شد، در این بین استثناست. بنابراین آثار بسیار محدودی از این محوطه میراث جهانی برای ما بجامانده است. علت دیگر می‌تواند مصالح به‌کار رفته در ساخت بناها باشد. در پاسارگاد بیشتر سازه‌ها از جنس خشت و آجر بوده است اما در تخت جمشید بیشتر بناها متکی به سنگ کوه ساخته شده‌اند.

اطلاعات تماس پایگاه جهانی پاسارگاد

وب‌سایت پایگاه جهانی پاسارگاد: https://pasargadae.info/fa

شماره تلفن: 1- 07143582790

جان کلام

با وجود این‌که کاخ‌های پاسارگاد طی سالیان مورد تخریب شدید، سرقت، غارت و بی‌مهری‌های فراوان قرار گرفته‌اند، هنوز هم آثار درخشانشان در دشت زیبای مرغاب به چشم می‌خورد. بازدید از این مکان ممکن است برای بعضی از گردشگران به اندازه بازدید از بناهای تخت جمشید هیجان‌انگیز نباشد. با این حال تجربه بازدید از اولین آثارِ بزرگ‌ترین امپراطوری جهان و روبه‌رویی با مقبره نویسنده اولین منشور حقوق بشر، با تجربه‌ی دیگری قابل مقایسه نخواهد بود. اگر به پاسارگاد سفر کرده‌اید، حس خود را از دیدن مقبره باشکوه کوروش کبیر با ما به اشتراک بگذارید. خوشحالیم که در این سفر کوتاه تاریخی همراه یوتراوز بودید.