خانه لاری‌های یزد؛ نمایش خشت و آینه

خانه لاری‌های یزد یکی از معروف‌ترین خانه‌های قجری ایران است که در یزد واقع شده. لابد می‌پرسید اگر در یزد واقع شده پس چرا اسمش لاری‌هاست؟! سئوال خوبی است! اصلا جدا از همه جاذبه‌هایی که این خانه به عنوان یک خانه تاریخی دارد همین‌که برخلاف تصور به جای اینکه در لار استان فارس باشد در فهرست جاهای دیدنی یزد قرار گرفته، کنجکاومان می‌کند که ببینیم ماجرا از چه قرار بوده!

در این مطلب از مجله گردشگری یوتراوز قصد داریم داستان این خانه را برایتان روایت کنیم جوری که با خشت‌خشت آن آشنا شوید! احتمالا آنقدر شیفته این بنای دیدنی می‌شوید که با خرید بلیط هوایما و سفر به یزد، بازدید از این خانه تاریخی را در الویت‌های برنامه سفر خود قرار می‌دهید و بدتان نمی‌آید حیاط بزرگ و باصفایش را هم با قد‌م‌هایتان متر کنید و در زیبایی و شکوه این بنای قجری غرق شوید. 

آنچه در این مقاله درباره خانه لاری‌های یزد می‌خوانید:

• آدرس خانه لاری‌های یزد
• رزرو هتل‌های نزدیک خانه لاری‌های یزد از یوتراوز
• تاریخچه خانه لاری‌های یزد
• موزه اسناد تاریخی یزد در خانه لاری‌ها
• معماری خانه لاری‌ها
• جاهای دیدنی نزدیک خانه لاری‌های یزد

آدرس خانه لاری‌های یزد

برای رسیدن به خانه لاری‌های یزد، از هر جای یزد که هستید خودتان را به خیابان امام خمینی برسانید و سراغ محله فهادان را بگیرید. خانه لاری‌ها در محله فهادان و  درست کنار عمارت کلاه فرنگی قرار دارد.

• 📍 آدرس خانه لاری‌ها یزد: خیابان امام خمینی، محله فهادان، مجاور عمارت کلاه فرنگی.
• 📆 روزهای بازدید: همه روزه بجز ایام تعطیل.
• ⌚ساعت بازدید: نیمه اول سال از ساعت ۸ صبح تا ۲۱ و در نیمه دوم سال از ساعت ۸:00 صبح تا 19:30.
• 💳هزینه ورودی: برای بازدیدکنندگان داخلی: ۳۰۰۰ تومان و برای بازدیدکنندگان خارجی: ۲۰۰۰۰ تومان.

مسیرهای دسترسی

طبیعتا برای دسترسی به خانه لاری‌ها یا باید یا با ماشین خودتان بروید یا از تاکسی و اتوبوس استفاده کنید. 

• 🚗 ماشین شخصی: تا محله فهادان بروید و خودرو را همان اطراف محل پارک کنید. از آنجا تا خانه لاری‌ها را باید پیاده بروید که البته راهی هم نیست.
• 🚍 اتوبوس: نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به این خانه، ایستگاه سید مصطفی خمینی است. باز هم از ایستگاه تا خانه را باید پیاده‌روی کنید 🤷‍♀️.
• 🚕 تاکسی: اگر تاکسی‌ بگیرید هم تفاوتی نمی‌کند؛ چون تاکسی‌ها هم شما را فقط تا نزدیکی محله فهادان می‌رسانند. در هر صورت چه ماشین ببرید، چه اتوبوس سوار شوید و چه تاکسی بگیرید، مقداری از مسیر را باید در محله زیبای فهادان پیاده طی کنید!

خانه لاری‌های یزد روی نقشه

حالا اگر از ماشین شخصی یا تاکسی و اتوبوس پیاده شدید و رفتید داخل محله و خانه لاری‌ها را کنار عمارت کلاه فرنگی پیدا کردید که هیچ! اگر نه برای یافتن آن از نقشه زیر استفاده کنید:

رزرو هتل‌های نزدیک خانه لاری‌های یزد از یوتراوز

خب از آدرس و مسیر دسترسی به خانه لاری‌ها گفتیم و محل دقیقش را هم روی نقشه نشان دادیم! اما شاید شما از آن دسته آدم‌هایی باشید که دوست دارند در نزدیکی اماکن دیدنی اقامت کنند و کارشان به ماشین و اتوبوس و تاکسی نیفتد. برای همین در ادامه فهرستی از بهترین هتل‌های یزد آماده کرده‌ایم که در همان حوالی خانه لاری‌ها قرار دارند و اقامت در آن‌ها مشکل رفت و آمدتان را حل می‌کند.

تاریخچه خانه لاری‌های یزد

خب قرار بود با تاریخ این خانه آشنایتان کنیم و از علت نام‌گذاری‌اش بگوییم. برای این کار باید برویم به سال 1248 شمسی؛ اواسط حکومت ناصرالدین شاه قاجار هستیم که حاج محمدابراهیم نامی دست عهد و عیال را می‌گیرد و از لار به یزد مهاجرت می‌کند و یک سال قبل از قحطی بزرگ سال 1249 ایران، بیل و کلنگ می‌دهد دست معمار تا برایش یک خانه اشرافی بسازد جوری که کل یزد انگشت به دهان بمانند!

حالا تصور کنید یکی همین امروز از لار بیاید خانه‌ کناری شما و آنجا ساکن شود و اصلا خانه اشرافی هم نسازد؛ همین که از لار آمده کار تمام است! صدبار هم که اسمش را بگوید و شما هم صدبار اسمش را صدا بزنید دست آخر بین خودتان «لاریه» صدایش می‌کنید و به خانواده‌اش هم می‌گویید لاری‌ها! خب معما حل شد! یک خانواده لاری بین این همه یزدی! توقع داشتید خانه‌شان چه نامی داشته باشد بجز خانه لاری‌ها؟!

حالا شاید بپرسید اصلا این حاج محمد ابراهیم لاری که بود و چرا باید چنین خانه‌ای می‌داشت؟! درست نمی‌دانیم فقط همین را می‌دانیم که از تُجار به نام لاری شهر یزد بود و برای خودش برو بیایی داشت و حتی فکرش را هم نمی‌کرد که خانه‌ای که با این همه زحمت ساخته که با آن فخر بفروشد یک روز متروکه شود! البته از حق نگذریم، نسل‌های اول خانواده، شکوه خانه را حفظ کردند و عمارت را تا اواخر دوره پهلوی اول سر پا نگه داشتند اما بعد از آن دیگر خالی از سکنه و متروکه شد و آسیب‌های زیادی دید. تا اینکه در سال ۱۳۶۳ توسط سازمان میراث فرهنگی یزد خریداری شد و در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

موزه اسناد تاریخی یزد در خانه لاری‌ها

در حال حاضر خانه لاری‌ها محل استقرار سازمان اسناد ملی یزد است و برای همین به آن «موزه اسناد» هم می‌گویند. اگر امروز به این خانه بروید می‌بینید درهای اغلب اتاق‌های اندرونی را بسته‌اند، بنابراین نمی‌توانید از آن‌ها بازدید کنید. اما بخش‌هایی که برای بازدید عموم بازند تا حد زیادی حق مطلب را ادا می‌کنند. راستی تا یادمان نرفته بگوییم که هنگام بازدید از خانه، حواستان باشد از اسناد و اشیا تاریخی عکس نگیرید که ممنوع است!

معماری خانه لاری‌ها

وارد خانه لاری‌ها که بشوید در همان بدو ورود یک سردر و هشتی می‌بینید. در ورودی با یک دالان ۴ متری و ۴ پله، به داخل کوچه متصل شده است. از سردر و هشتی که عبور کنید، در بخش‌های شمالی، جنوبی و شرقی خانه با 6 اتاق روبرو می‌شوید که دورتادور حیاط را گرفته‌اند.

بخش‌های دیگر خانه مثل اصطبل، مطبخ و انبار برای ورود و خروج درهای مجزایی دارند. از آنجا که این بخش‌ها چندان مهم نبودند که جلوی چشم باشند، پشت اتاق‌های رو به حیاط ساخته شده‌اند.

یک اتاق با حیاطی کوچک هم در بخش شما شرقی قرار دارد که حیاطش با یک ورودی مجزا به بیرون راه پیدا کرده است.

در ادامه با بخش‌های مختلف این خانه مانند در ورودی، هشتی، حیاط، ایوان، اندرونی، بیرونی، زمستان‌نشین، تابستان‌نشین، بادگیر، اتاق زیربادگیر، اتاق آینه و سرداب آشنا می‌شویم.

• در ورودی
• هشتی
• حیاط اصلی خانه
• حیاط میانی
• حیاط سوم
• حوض وسط حیاط
• ایوان بزرگ
• ایوان کوچک
• اندرونی
• تالار جنوبی
• تالار شمالی
• تالار غربی
• زمستان‌نشین
• تابستان‌نشین
• بادگیرهای خانه لاری‌ها
• اتاق زیر بادگیر
• اتاق‌های گچ‌کاری‌ شده
• اتاق آینه خانه لاری‌ها
• سرداب اصلی خانه

در ورودی

درِ ورودی خانه دو کوبه دارد. این که چرا دو کوبه هم دلیل دارد؛ کوبه سمت راست برای زنان بوده است و سمت چپی برای مردان. ظاهرا زنان با دست چپ رو می‌گرفتند و دست راستشان آزاد بوده و مردان هم همیشه دست پر به خانه می‌آمده‌اند و پاکت‌های خرید را در دست راستشان می‌گرفتند پس مجبور بودند با دست چپ‌شان که آزاد بوده در را بکوبند.

هشتی

فضایی سرپوشیده‌ با سقفی طاق‌مانند در قسمت بیرون و بعد ورودی خانه‌های قدیمی قرار داشت که به آن «هشتی» می‌گفتند و آن را با اشکال هندسی مختلفی می‌ساختند. هشتی خانه لاری‌ها در حد فاصل دو حیاط ساخته شده و دسترسی یکسانی به هر دو ایجاد کرده است.

حیاط اصلی خانه

حیاط اصلی مستطیل‌شکل از چهار طرف توسط فضاهای خانه محصور شده است و در امتداد شمال شرقی-جنوب غربی قرار دارد. جبهه جنوب غربی حیاط که بالاتر از سایر جبهه‌هاست، اهمیت بیشتری دارد و ایوانی بلند در میانه‌اش به چشم می‌خورد. در جبهه شمال شرقی حیاط هم، بر خلاف جبهه جنوب غربی، ایوانی کوچک و کوتاه وجود دارد.

حیاط میانی

حیاط میانی ساختاری شبیه حیاط اصلی دارد. اصلا همان است با ابعادی بسیار کوچکتر! دورتادور حیاط را اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری احاطه کرده‌اند. این دو اتاق با راهرو و ایوان از هم جدا شده‌اند. معماری این بخش از حیاط با قسمت اصلی خانه فرق دارد. نکته جالب اینکه چون این بخش برای بانوان بوده، جوری ساخته شده که حریم خصوصی‌شان حفظ شود و راحت باشند.

حیاط سوم

حیاط سوم یک حیاط کوچک است که با سایر بخش‌های خانه ارتباط محدودی دارد. این حیاط یک در ورودی و خروجی مجزا دارد که برای استفاده خدمه و بردن و آوردن بار استفاده می‌شد. رد نور وسط حیات را که بگیرید به نورگیر موجود در سقفِ فضای چلیپاشکل می‌رسید. این فضا به خاطر نورگیرش، هم فضای باز محسوب می‌شود و هم بسته.

حوض وسط حیاط

در گذشته یکی از عواملی که دمای هوای محیط را در تابستان خنک می‌کرد، حوض وسط حیاط بود. حوض نیلگون خانه لاری‌ها نیز همین کاربرد را داشت. به خصوص که در شهرهای کویری اغلب در باغچه کنار حوض‌ها‌، درختان و گیاهان کم‌آب‌خواهی مثل انار، انگور و انجیر هم می‌کاشتند تا علاوه بر زیبایی سایه هم بیندازد و فضا را خنک کند.

تخت چوبی بزرگی هم چند پله بالاتر از سطح زمین و حوض می‌بینید. شاید برایتان سئوال شود که چرا این تخت را هم‌سطح زمین نساخته‌اند؟ به خاطر حشرات مزاحم! این اختلاف سطح‌‌ از زمین، جلوی صعود حشرات مزاحم را می‌گرفت!

ایوان بزرگ

اولین چیزی که با ورود به قسمت جنوبی حیاط توجه‌تان را جلب می‌کند، ایوان فوق‌العاده بزرگ آن است. ایوانی بلند با دهانه‌ای وسیع؛ آنقدر که گویی حیاط به داخل ایوان گسترش پیدا کرده است و با آن یکی شده! بادگیر بلند خانه هم درست در پشت ایوان قرار دارد و به خصوص اگر از داخل حیاط به آن نگاه کنید، مسحور زیبایی‌اش می‌شوید.

ایوان کوچک

در خانه ایوان دیگری هم می‌بینید که نمای آن از سایر نماها بلندتر است و در مرکز قسمت جنوب غربی دهانه‌ای وسیع دارد و به آن ایوان کوچک می‌گویند.

اندرونی

در خانه‌های اعیانی قدیم دو بخش اندرونی و بیرونی وجود داشت. اندرونی فضای امن زندگی روزمره محارم خانه بود که بخش عمده خانه را به خود اختصاص می‌داد. فضای بیرونی هم مخصوص اقامت و پذیرایی از مهمان‌ها بود.

اندرونی خانه لاری‌ها یک حیاط مستطیلی دارد که یک حوض، پاشوره سنگی و فواره در وسط آن دیده می‌شود و کنار حوضش هم درخت انار و انگور کاشته‌اند.

تالار جنوبی

خانواده لاری‌ها از ثروتمندان شهر بودند و زیاد مهمانی برگزار می‌کردند بنابراین برای این مهمانی‌ها تالارهای مخصوص نیاز داشتند. تالار جنوبی همانطور که از نامش هم پیداست در جنوب خانه واقع شده. این تالارِ دو طبقه، دو راهرو و دو بالاخانه دارد و ساکنین خانه مهمانی‌های تابستانی‌شان را آنجا برگزار می‌کردند.

تالار شمالی

تالار کوچک شمالی در مقابل تالار جنوبی قرار گرفته و فضایی بسیار ساده دارد. اغلب طاقچه‌های این تالار دارای آینه‌هایی با ابعاد ۴۵ در ۲۰ هستند. البته بجز دو طاقچه نزدیک درِ اُرُسی انتهای اتاق و طاقچه‌ای که مقابل درِ ورودی قرار دارد. این آینه‌ها در زمستان نورهای رنگی را منعکس می‌کنند که بسیار زیباست. در گذشته وقتی این تالار بی‌در بود، تصویر حیاط را نیز می‌شد در آینه‌ها دید.

در سمت راست تالار شمالی هم اتاق سه‌دری با شیشه‌های رنگی زیبا و همینطور یک شومینه قرار دارد. در طاقچه‌های این اتاق هم آینه‌هایی به ابعاد ۳۰ در ۱۵ به کار رفته است. به انتهای اتاق که بروید، پستویی کوچک می‌بینید که در زیر طاقچه‌اش یک آینه به ابعاد ۲۵ در ۱۵ تعبیه شده که احتمالا مهم‌ترین کاربردش روشنی بخشیدن به پستو بوده است.

تالار غربی

در بخش غربی خانه سه تالار کوچک قرار داشت که بعد از مرمت، تالار وسطی به اتاق سه‌دری با شیشه‌های رنگی تبدیل شد. طاقچه‌های این تالار آینه‌هایی با ابعاد ۴۰ در۲۰ تزیین شده‌اند که نور و مناظر حیاط را منعکس می‌کنند.

زمستان‌نشین

در گذشته که از گاز و برق و وسایل گرمایشی مدرن اثری نبود، همیشه آفتاب‌گیرترین بخش خانه‌های اینچنینی را به فضای زمستان‌نشین اختصاص می‌دادند. زمستان‌نشین، معمولا در قسمت شمالی بنا قرار داشت. فضاهایی مثل سه‌دری،‌ پنج‌دری و شکم‌دریده در مجموع زمستان‌نشین خانه لاری‌ها را تشکیل می‌دهند.

تابستان‌نشین

یزد شهر گرم و خشکی است. بنابراین بیشتر از اینکه به زمستان‌نشین نیاز داشته باشد به تابستان‌نشین نیاز دارد! برای همین در خانه لاری‌ها هم مانند برخی خانه‌های تاریخی یزد، جنوب خانه را که تابستان‌ها در سایه قرار می‌گرفت به تابستان‌نشین اختصاص داده بودند. تالار، تالار طنبی، حوض خانه، پایاب و زیر زمین، بخش‌های مختلف تابستان‌نشین را تشکیل می‌دادند.

بادگیرهای خانه لاری‌ها

در بناهای تاریخی یزد، برای تهویه طبیعی هوا، بالای ساختمان یک سازه بلند دریچه‌دار می‌ساختند تا باد را به فضای داخلی هدایت کند و باعث خنک شدن هوا شود. این باد از بادگیر وارد تالار، حوض، زیرزمین و پایاب می‌شد و هوا را مطبوع می‌کرد. البته بادگیرهای خانه‌های مسکونی بجز خنک کردن، کاربرد دیگری هم داشتند؛ این بادگیرها منزلت اجتماعی صاحبخانه را هم به نمایش می‌گذاشتند. هر چه بادگیر مرتفع‌تر و تزییناتش بیشتر، صاحبخانه متمول‌‌تر!

بادگیر اصلی خانه لاری‌ها در کنار ایوان بزرگ حیاط اصلی قرار گرفته است. سایر بادگیرهای خانه کوچک‌تر هستند و در بخش‌های دیگر واقع شده‌اند. اما تفاوتی که بادگیر اصلی این خانه با سایر خانه‌ها دارد این است که به جای اینکه در محور اصلی حیاط باشد، در گوشه ایوان قرار دارد.

اتاق زیر بادگیر

اتاق بادگیر اتاقی بود که از هوای مطبوع بادگیر استفاده می‌کرد و برای همین هم نامش را اتاق بادگیر گذاشته بودند. اگر به معماری داخلی این اتاق دقت کنید می‌بینید تزییناتش بسیار شبیه تزیینات ایوان است.

اتاق‌های گچ‌کاری شده

خانه لاری‌ها اتاق‌های زیادی دارد که از فضاسازی و معماری ویژه‌ای برخوردارند. آنچه این اتاق‌ها را از سایر فضاهای خانه متمایز می‌سازد، گچ‌‌بُری‌‌ها، نقوش و خطوط‌ زیبای آن‌هاست.

اتاق آینه خانه لاری‌ها

در قسمت تابستان‌نشین خانه لاری‌ها اتاقی ساخته بودند به نام اتاق آینه یا حجله خانه که علاوه بر آینه‌کاری و گچ بُری، به پوسترهای زیبا هم مزین شده بود. این اتاق برای گذران اوقات شادی، جشن، عقد یا تفنن به کار می‌رفت.

به محض اینکه وارد این اتاق بشوید، پوسترهای روی دیوار توجه‌تان را جلب می‌کند. این پوسترها که ظاهرا توسط یکی از نوادگان خاندان، جمع‌آوری شده، به صورت متقارن بر روی دیوارها قرار گرفته و در حاشیه‌شان هم آینه به کار رفته است. آینه‌کاری‌ باعث شده این پوسترها به صورت یک قاب عکس به نظر برسند. متاسفانه برخی از تصاویر به کار رفته در این اتاق مانند دو تصویر بزرگ و قرینه در قسمت هلالی سقف و انتهای بالای دیوار به دلایلی از بین رفته‌اند.

در طاقچه‌های اتاق هم آینه‌هایی با ابعاد ۴۰ در۲۰ دیده می‌شود که هم به اتاق جلوه بدیعی بخشیده‌اند و هم تصویر حیاط و شیشه‌های رنگی اتاق را بازتاب می‌دهند و باعث می‌شوند زیبایی مناظر از هر سو برای بیننده مشهود باشد. این آینه‌ها در طول روز با منعکس کردن نور خورشید روشنایی اتاق را هم افزایش می‌دهند. حتی اگر نور به آن‌ها نتابد باز هم به خودی خود اتاق را روشن تر می‌کنند. هنگامی که خورشید به شیشه‌های رنگی اتاق می‌تابد، نورهای رنگی ایجادشده به آینه‌ها برخورد و فضایی بسیار چشم‌نواز خلق می‌کنند.

سرداب اصلی خانه

بناهایی مانند آب‌انبارها و فضاهای زیرزمینی چون به زیر سطح فرو رفته‌اند، گرما و سرما را به تدریج جذب می‌کنند و نوسانات شدید دما را در خود نگه می‌دارند و به این ترتیب هوا را متعادل می‌کنند.

سرداب اصلی در حیاط بزرگ و نزدیک ایوان خانه قرار دارد. عمقش حدود ۶ متر است و باید از ۳۸ پله پایین بروید تا به آن برسید. دو شمسه رنگین هم در داخل سرداب می‌بینید که جلوه خاصی به آن بخشیده‌اند. ساکنین خانه، از این سرداب برای ذخیره و نگهداری گوشت، حبوبات و دیگر مواد غذایی قابل فساد، استفاده می‌کردند. یک سرداب کوچک‌تر نیز در بخش غربی بنا ساخته بودند که کاربرد چندانی نداشت.

جاهای دیدنی نزدیک خانه لاری‌های یزد

اگر از خانه لاری‌ها بازدید کردید و از معماری جذابش به وجد آمدید پس واجب است بقیه محله را هم ببینید! همانطور که گفتیم خانه لاری‌ها در فهادان قرار دارد؛ محله‌ای قدیمی که تعداد زیادی ابنیه تاریخی مثل همین خانه لاری‌ها را در خود جا داده است. در ادامه به برخی از جاذبه‌های تاریخی نزدیک خانه لاری‌ها اشاره می‌کنیم که حالا که آنجا هستید نباید دیدنشان را از دست بدهید.

• زندان اسکندر: محله فهادان، کوچه رختشویخانه، کوچه حمام نو (فاصله تا خانه لاری‌‌ها: 280 متر، 4 دقیقه)
• آسیاب آبی کوشک نو: محله فهادان، خیابان سید گلسرخ، خیابان کوشک نو (فاصله تا خانه لاری‌‌ها: 350 متر، 5 دقیقه)
• موزه سکه و مردم‌شناسی حیدرزاده: محله فهادان، بن بست بیت‌الزهرا (فاصله تا خانه لاری‌‌ها: 350 متر، 4 دقیقه)
• بقعه سید گلسرخ: خیابان سید گلسرخ، بیرون کوشک نو (فاصله تا خانه لاری‌ها: 550 متر، 8 دقیقه)
• مسجد جامع یزد: خیابان امام خمینی، مقابل برج ساعت (فاصله تا خانه لاری‌ها: 800 متر، 11 دقیقه)

سخن پایانی

معماران هنرمند ایرانی، خانه‌های سنتی، بدیع و چشم‌نوازی در گوشه و کنار کشور ساخته‌اند. خانه لاری‌ها یا موزه اسناد تاریخی یزد، یك نمونه عالی از این خانه‌ها به شمار می‌رود كه عمارتی تاریخی و سنتی با فضایی دلنشین و آرامش‌بخش را در دل خود جا داده است.

در این مطلب یوتراوز، سری زدیم به این خانه جذاب و با تاریخچه و معماری آن آشنا شدیم. اما بهتر است به این میزان از آشنایی اکتفا نکنید! در اولین فرصت بلیط هواپیما یزد یا بلیط قطار یزد بگیرید و خودتان را به این خانه دیدنی دعوت کنید!

سوالات متداول

خانه لاری‌های یزد کجاست؟

خیابان امام خمینی، محله فهادان، مجاور عمارت کلاه‌فرنگی.

خانه لاری‌ها متعلق به کدام دوره تاریخی است؟

قاجار.

روز و ساعت بازدید از خانه لاری‌ها به چه صورت است؟

همه روزه بجز ایام تعطیل. نیمه اول سال از ساعت 8 تا 21 و نیمه دوم سال از ساعت 8 تا 19:30.

هزینه ورودی خانه لاری‌ها چقدر است؟

برای گردشگران ایرانی 3000 تومان و برای خارجی‌ها 20000 تومان.