حمام خان یزد؛ نمونه‌ای زیبا از معماری قجری

حمام خان یزد معروف به گرمخانه يا گرمابه نور از جاهای ديدنی يزد است که در سال ١٢١٢ ه. ق به دستور حاكم يزد، ساخته شد. این حمام قاجاری با معماری ساده و بی‌زرق‌و‌برق خود یکی از نمادهای هویت شهر یزد به شمار می‌رود. در این مقاله از مجله گردشگری یوتراوز، سری به حمام خان یزد می‌زنیم و با تاریخچه و معماری بی‌آلایش اما جذاب آن آشنا می‌شویم. اگر مایل بودید مراتب پس از آشنایی را هم به جا بیاورید و آن را از نزدیک ببینید، می‌توانید از این لینک بلیط هواپیما تهیه کنید.

آنچه در این مقاله درباره حمام خان یزد می‌خوانید:

• آدرس حمام خان یزد
• کاربری امروزی حمام خان یزد
• تاریخچه حمام خان یزد
• معماری حمام خان یزد
• جاهای دیدنی اطراف حمام خان یزد
• هتل‌های نزدیک حمام خان یزد

آدرس حمام خان یزد

حمام خان در خیابان قیام قرار دارد. برای بازدید از آن باید خودتان را به میدان خان و حوالی مسجد ملا اسماعیل برسانید.

• آدرس حمام خان یزد: یزد، خیابان قیام، میدان خان، جنب مسجد ملا اسماعیل.
• ساعت بازدید: از 9:30 صبح الی 22:30 شب.
• شماره تماس: 03536270366

مسیرهای دسترسی به حمام خان یزد

از سه طریق می‌توانید به حمام خان برسید؛ از طريق بازارچه كاشيگری، ميدان خان و بافت مسكونی اطراف:

• مسیر اول؛ از طریق میدان خان: از تقاطع جنوبی خیابان امام خمینی وارد بازار مسگرها شوید و از آنجا به میدان خان بروید. وارد کوچه‌ انتهایی میدان که بشوید، حمام خان را در سمت چپ کوچه می‌بینید.
• مسیر دوم؛ بافت مسکونی اطراف: وارد خیابان قیام شوید و سراغ مسجد ملا اسماعیل را بگیرید؛ حمام درست در کنار مسجد‌ قرار دارد.
• مسیر سوم؛ بازارچه کاشیگری: برای این هم ابتدا وارد میدان خان شوید و از آنجا به بازارچه کاشیگری بروید. از بازارچه قسمت‌های مسکونی اطراف حمام مشخص هستند.

مشاهده حمام خان یزد روی نقشه

برای مسیریابی بهتر، می‌توانید موقعیت مکانی دقیق حمام خان یزد را روی نقشه زیر ببینید:

کاربری امروزی حمام خان یزد

خب حالا اگر از یکی از راه‌هایی که گفتیم خود را به حمام خان رساندید و به جای یک حمام متروکه با یک رستوران زنده روبرو شدید تعجب نکنید! این حمام بیش از سی سال است که به رستوران سنتی تغییر کاربری داده است. بخواهیم دقیق‌تر بگوییم حمام خان از سال 1373 میزبان انبوهی از گردشگران داخلی و خارجی است که فقط از این بنای تاریخی بازدید نمی‌کنند؛ بلکه روی تخت‌های سنتی آن می‌نشینند، غذاهای اصیل ایرانی سفارش می‌دهند و در یک اتمسفر تاریخی غذا می‌خورند!

تاریخچه حمام خان یزد

اگر دقت کرده باشید ما ایرانی‌ها علاقه خاصی به پاکیزگی و شست‌وشو داریم؛ تا حدی که ممکن است به چشم دیگر ملت‌ها وسواسی بیاییم. این علاقه ریشه آبا و اجدادی دارد. پیشینیان ما هم دستکمی از ما نداشتند. شاید برای همین است که در ایران این همه حمام تاریخی ساخته‌اند. 

جالب اینکه پشت این علاقه به حمام‌سازی یک الگو و منطق جالب هم وجود دارد: اکثر این حمام‌ها را در کنار بازارها ساخته‌اند. حمام خان یزد هم از همین الگو پیروی می‌کند؛ تاریخ ساخت این حمام سنتی برمی‌گردد به سال ۱۲۱۲ ه.ق. در این سال، حاکم وقت یزد یعنی محمدتقی خان بافقی که از خوانین بود، دستور داد تا کنار بازارهای کاشیگری و تبریزیان، حمامی بنا کنند. اصلا برای همین هم آن را به حمام خان می‌شناسیم.

 نکته جالب درباره این حمام، زمان بازسازی آن است؛ این بازسازی دوازده سال بعد از زمان ساخت و وقتی هنوز بنا کاملا سرپا بود و نیاز چندانی به مرمت نداشت اتفاق افتاد. البته تنها مرمت نبود بلکه بخش‌های جدیدی هم به آن اضافه شد. مثلا نقاشی‌های روی دیوارهای شاه‌نشین حمام، مربوط به این زمان است.

معماری حمام خان یزد

اگر به حمام‌های سنتی سر زده باشید حتما دیده‌اید که در عین قدیمی بودن چقدر کاربردی، هوشمندانه و از روی حساب‌وکتاب ساخته شده‌اند. این حمام‌ها عمدتا سه بخش اصلی دارند: سربينه، میان‌در و گرمخانه. حمام خان یزد هم از این قاعده مستثنی نیست و البته ویژگی‌های منحصربه‌فردی هم برای خودش دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم. اما پیش از آنکه به بخش‌های داخلی حمام بپردازیم باید از ورودی‌هایش بگوییم.

ورودی‌های حمام خان یزد

حمام خان یزد سه ورودی مجزا دارد: دو ورودی برای حمام بزرگ و یک ورودی برای حمام کوچک.

• ورودی اصلی حمام بزرگ: ورودی اصلی در راسته بازار واقع شده است و سردری عميق دارد که وقتی از آن بگذریم، به دالانی طويل می‌رسیم. این دالان به ميانه ضلع شمالی سربينه می‌رسد.
• ورودی دوم حمام بزرگ: در شمال شرقی حمام، حياط كوچكی است كه ديگر ورودی حمام بزرگ از طريق اين حياط به دالانی که پیش‌تر گفتیم راه دارد.
• ورودی حمام کوچک: در انتهای حياط کوچک، درگاهی برای ورود به دالانی طويل وجود دارد كه گاورو حمام بوده است. پلكان پشت بام هم که راه ورود به حمام كوچك بوده همینجاست.

حمام بزرگ

گفتیم حمام بزرگ خان مثل همه حمام‌های قدیمی از سه بخش اصلی سربينه‌، گرمخانه و میان‌در تشكيل شده است. خب حالا بیایید جزئی‌تر بررسی کنیم و ببینیم این بخش‌ها چه بودند و چه کاربردی داشتند.

• سربينه

در حمام بزرگ فضايی وسيع با قاعده‌ای تقریبا مربعی می‌بینید كه بخش ميانی آن آجرچینی شده و بالای آن با دوطاق رسمی‌بندی پوشیده شده است. اینجا همان رخت‌کن است که در قدیم به آن سربینه می‌گفتند. همانطور که ایستادید کافی است رد نور را بگیرید تا برسید به نورگير بزرگی که در ميانه سقف سربينه هشت وجهی قرار دارد. یعنی درست بالای سكوهای نشيمن و رخت‌کن که در قسمت میانی سربینه ساخته شده‌اند. به اطراف سربینه که نگاه کنید در قسمت سکوها دو فضای عقب رفته می‌بینید که به آن‌ها اصطلاحا «شاه‌نشین» می‌گویند که محل نشستن بزرگان مجلس بوده است.

• ميان‌در

در قدیم برای تنظیم دما و رطوبت، بین سربینه و گرمخانه، فضایی پر پیچ و خم به نام میان‌در ایجاد می‌کردند که در برخی از حمام‌ها این فضا مجلل‌تر بود یعنی راهرو و هشتی داشت و با نقاشی یا کاشی تزیین شده بود. به دلیل تغییرات ایجاد شده در در حمام خان، اکنون فضای میان‌در حمام، جزیی از گرمخانه شده است.

• گرمخانه

در حمام بزرگ فضایی با قاعده مستطيل می‌بینید که چهار ستون آجری دارد و با طاق مدور بزرگش بخش مجزايی پديد آورده است. این فضا همان گرمخانه است و در وسط ضلع شرقی، شاه‌نشين عميقی دارد. این شاه‌نشین به گونه‌ای ساخته شده که به کل فضا مشرف باشد. خزينه حمام هم در گوشه جنوب غربی گرمخانه قرار دارد. کمی بالاتر از آن یعنی در غرب گرمخانه هم فضایی طویل موسوم به چال حوض می‌بینید. چال حوض در گذشته با آب ولرم پر می‌شده است تا مشتری قبل از ورود به گرمخانه، پای خود را در آن بشوید و دمای بدنش متعادل شود.

حمام کوچک

در جنوب شرقی حمام، حمام كوچکی ساخته بودند که دارای سربینه، گرمخانه و خزینه بود و زنان از این حمام استفاده می‌کردند. تشخیص شکل اولیه این حمام با توجه به تغييرات فراوانی که به خود دیده دشوار است.

• سربینه: فضای سربینه حمام کوچک، مستطیلی است و سکوهایی در سه ضلع آن قرار دارند. گوشه‌ای از این بخش هم به فضای یک گرمخانه ساده راه دارد.
• گرمخانه: گرمخانه این حمام مربعی است و شکل ساده‌ای دارد. انتهایش هم به خزینه می‌رسد.
• خزینه: امروزه با تغییراتی که صورت گرفته خزينه حمام کوچک به گرمخانه حمام بزرگ وصل شده است و به اين ترتيب دو حمام به هم مرتبط شده‌اند.

جاهای دیدنی اطراف حمام خان یزد

حمام خان در مجموعه خان یزد قرار دارد؛ این یعنی در بازدیدتان از حمام خان، میدان و بازار خان را هم می‌بینید. یعنی امکان خرید سوغات و صنایع دستی یزد هم برایتان مهیاست. البته فقط همین نیست و اگر مایل باشید کمی بیشتر پیاده‌روی کنید کلی جاهای دیدنی دیگر هم وجود دارند که دیدن برخی از آن‌ها حتی از دیدن حمام خان هم واجب‌تر است. در ادامه فهرستی از جاذبه‌های گردشگری اطراف حمام خان را برایتان گردآوری کرده‌ایم که حیف می‌شود اگر دیدنشان را از دست بدهید.

• بازار خان یزد: محله لب خندق، خیابان قیام (فاصله: 130 متر، 2 دقیقه).
• میدان امیرچخماق: خیابان امام خمینی، کنار چهارراه شهدا (فاصله: 800 متر، 11 دقیقه).
• مسجد جامع یزد: خیابان امام خمینی، خیابان مسجد جامع (950 متر، 13 دقیقه)
• بنای تاریخی بانک شاهی: 200 متری خیابان قیام (فاصله: 45 متر، یک دقیقه)
• موزه آب یزد: شمال میدان امیرچخماق، میدان امام (فاصله: 500 متر، 7 دقیقه)

رزرو هتل‌های نزدیک حمام خان یزد از یوتراوز

همانطور که پیش‌تر گفتیم حمام خان دارای سه دسترسی است و آدرس سرراستی هم دارد اما ممکن است بخواهید در همان حوالی اتاقی بگیرید و دسترسی راحت‌تری به حمام و جاذبه‌های اطرافش داشته باشید. برای همین فهرستی از بهترین هتل‌های یزد برایتان آماده کرده‌ایم که فاصله کوتاهی با حمام خان دارند. برخی از این هتل‌ها ویژگی‌های منحصر به فردی دارند و در نوع خود جاذبه توریستی محسوب می‌شوند.

⭐ برای اطلاع از قیمت و رزرو هتل‌های زیر از طریق شماره 1548 📞 با ما در تماس باشید.

سخن پایانی

بازدید از اماکن تاریخی جذاب است اما برای عامه مردم غذاخوردن از آن هم جذاب‌تر است. در واقع ترکیب هر موضوعی با غذاخوردن یک ترکیب برنده است؛ چه پاپ‌کورن خوردن در سینما باشد، چه خوراکی خوردن هنگام درس خواندن و چه سفره پهن کردن وسط یک حمام تاریخی! اگر چنین ترکیبی را تجربه کرده‌اید حتما نظرتان را برایمان بنویسید. اگر هم تجربه نکرده‌اید، همکاران ما در یوتراوز آماده‌اند تا مقدمات یک سفر به‌یادماندنی به دیار قنات، قنوت و قناعت را برایتان فراهم کنند! کافی است از لینک بلیط هواپیما یزد🛬 بلیط خود را رزرو کنید. البته برای اینکه سفری اقتصادی‌تر داشته باشید رزرو بلیط قطار یزد 🚉 گزینه مناسب‌تری است!

سوالات متداول

آدرس حمام خان یزد کجاست؟

شهر یزد، خیابان قیام، میدان خان، جنب مسجد ملا اسماعیل.

سازنده حمام خان یزد چه کسی بوده است؟

محمدتقی خان بافقی؛ حاکم یزد.

حمام خان یزد متعلق به چه دوره‌ای است؟

دوره قاجار.

علت نامگذاری حمام خان یزد چه بوده است؟

چون به دستور یکی از خوانین یزد بنا شده است به آن حمام خان می‌گویند.

کاربری امروزی حمام خان یزد چیست؟

رستوران سنتی.

هزینه بازدید از حمام خان یزد چقدر است؟

نیازی به بلیط ورودی ندارد اما چون به رستوران تغییر کاربری داده است باید حتماً غذا سفارش بدهید.

ساعت بازدید از حمام خان چگونه است؟

از 9:30 صبح تا 22:30 شب.