جاهای دیدنی ایران

باغ دلگشا شیراز

ریحانه پورغلام
11 دی 1401

زمان برای مطالعه 8 دقیقه

...
...
تعداد کلمات

باغ دلگشا همان جایی است که شیراز را شهر بهارنارنج‌ها می‌کند. این باغ با هزاران اصله درخت بهارنارنج، یک عمارت کلاه‌فرنگی بسیار زیبا را در خود جای داده است. عمارتی که امروزه به یک موزه هیجان‌انگیز از رادیوها و دیگر اشیا تاریخی تبدیل شده است. در این مقاله راهنمای بازدید جامعی از این باغ خاطره‌انگیز را برایتان آماده کرده‌ایم.

باغ دلگشا شیراز یکی از کهن‌ترین باغ‌های این شهر است که در دامنه کوه فهندژ و در نزدیکی آرامگاه سعدی قرار گرفته است. هر ساله شکوفه‌زدن 3 هزار اصله درخت نارنج در اردیبهشت‌ماه، صدها نفر را به این باغ خاطره‌انگیز می‌کشانَد. از جاذبه‌های تاریخی این باغ نیز می‌توان به عمارت آن اشاره کرد که اولین عمارت کلاه‌فرنگی ایران محسوب می‌شود. امروز با فنجانی از چای بهارنارنج، سفر کوتاهی به دل تاریخ و جغرافیای این باغ خواهیم داشت تا با یکی دیگر از جاهای دیدنی شیراز آشنا شویم.

شک نداریم اگر تا انتهای این مقاله همراه ما بمانید، در اولین فرصت اقدام به خرید بلیط هواپیما شیراز کرده و خود را به این شهر دوست‌داشتنی می‌رسانید.

باغ دلگشا شیراز کجاست؟

باغ دلگشای شیراز را می‌توانید در نزدیکی سعدیه، با 10 دقیقه پیاده‌روی پیدا کنید. درب ورودیِ این باغ تاریخی، در خیابان نارنجستان شیراز قرار دارد. اما دیوارهای باغ را می‌توانید در طول بلوار بوستان و بلوار دلگشا دنبال کنید. پس چندان فرقی نمی‌کند که کدام یک از هتل های شیراز را برای اقامت انتخاب کرده‌اید، دسترسی به باغ دلگشا بسیار آسان است.

مسیرهای دسترسی به باغ

1- از آرامگاه سعدی:

از آرامگاه سعدی به سمت بلوار بوستان حرکت کنید. بعد از چند دقیقه خیابان نارنجستان را در سمت راست خود می‌بینید. دیوارهای باغ را در این خیابان دنبال کنید تا به انتهای آن برسید. سپس به سمت چپ بپیچید تا در ورودی باغ را ببینید.

2- با اتوبوس:

سوار اتوبوس‌های خطوط پایانه شهید دستغیب – بلوار نارنجستان و بلوار نارنجستان – پایانه نمازی شوید. در ایستگاه باغ دلگشا از اتوبوس خارج شوید.

3- با مترو:

نزدیک‌ترین ایستگاه مترو، ایستگاه ولی‌عصر است. از آن‌جا می‌توانید با تاکسی یا پیاده و با گذر از بلوار سلمان فارسی و سپس بلوار هفت‌تنان به باغ دلگشا بروید.

آدرس باغ دلگشا شیراز

📍 استان فارس، شیراز، بلوار دلگشا، خیابان نارنجستان

شماره تماس باغ دلگشا شیراز

تلفن مجموعه دلگشا: 07137309899

ساعت کاری باغ دلگشا شیراز

ساعات بازدید باغ دلگشا شیراز: همه روزه از 8 صبح تا 11 شب به جز ایام سوگواری مانند رحلت پیامبر، تاسوعا و عاشورای حسینی، شهادت امام علی، رحلت امام خمینی و شهادت امام جعفر صادق است.
ساعات بازدید از عمارت و موزه آن: از 8 صبح تا 6 عصر

هزینه بلیط ورودی

طبق گفته کاربران گاهی برای بازدید از محوطه باغ هزینه‌ای دریافت نمی‌شود. اما در حالت کلی هزینه ورودی باغ 1500 و هزینه ورودی موزه نیز 1500 تومان است.

هزینه بلیط ورودی برای گردشگران خارجی 13 هزار تومان است.

باغ دلگشا در گذر از تاریخ

بیایید قبل از این که به معماری و بخش‌های مختلف باغ دلگشا بپردازیم، به هزار و سیصد سال پیش برگردیم و داستان این باغ تاریخی را بشنویم. متاسفانه به دلیل اینکه پژوهش‌های زیادی بر روی پیشینه این باغ انجام نشده، روایت‌های گوناگونی برای آن وجود دارد. در خطوط پیش‌رو سعی کردیم حقیقت تاریخی این باغ را کندوکاش‌کنیم.

تاریخ تولد باغ

دو فرضیه در مورد قدمت باغ دلگشا وجود دارد؛

برخی از تاریخ‌نگاران معتقدند قدمت باغ به 1350 سال پیش و دوره ساسانیان برمی‌گردد. به دلیل این که باغ دلگشا در روبه‌روی قلعه کهن‌دژ و چاه‌های قلعه‌بندر و دختر که از آثار دوره ساسانی هستند، قرار گرفته است.

در سفرنامه جیمز موریه (دیپلمات و نویسنده بریتانیایی در دربار فتحعلی‌شاه) می‌خوانیم؛ قدمت ساخت باغ دلگشا به زمان زندیه برمی‌گردد. در برخی منابع تاریخی دیگر نیز ساخت باغ را به دوره آل‌ اینجو و آل مظفر نسبت داده‌اند. با این وجود فرض اول درست‌تر از همه به نظر می‌رسد. از صاحب باغ دلگشا شیراز اطلاعاتی در دست نیست.

دوران اوج باغ دلگشا

در روایت‌های تاریخی می‌خوانیم که باغ دلگشا 600 سال پیش در اوج شکوه و زیبایی خود قرار داشته است. به طوری که هنگامی که تیمور لنگ با این باغ رو‌به‌رو شد، دستور داد باغی مشابه باغ دلگشا و با همین نام در سمرقند بسازند. به نظر می‌رسد که این باغ در طی زمان از بین رفته باشد. چراکه نشانی از این باغ در سمرقند نمی‌بینیم.

باغ دلگشا، آن‌طور که از سفرنامه جهانگردان برمی‌آید، در دوره صفویه و زندیه نیز از شهرت بسیاری برخوردار بوده است.

دوران افول و طلوع مجدد باغ دلگشا

شکوه مثال‌زدنی باغ برای 300 سال ادامه داشت. تا این‌که در جریان طغیان محمدتقی‌خان شیرازی در سال 1150 علیه نادرشاه، باغ به محاصره نیروهای نادرشاه درآمد و ویران شد. در دوره قاجار، حاج ابراهیم خان کلانتر (حاکم فارس در دوران آقا محمدخان قاجار) تصمیم به احیای باغ گرفت. اما متاسفانه بعد از مرگ او، این باغ مجددا ویران شد.

ساخت اولین عمارت کلاه‌فرنگی

اما عمارت کنونی باغ دلگشا چه زمانی به باغ اضافه شد؟ در سال 1297 خورشیدی، نواب رضاقلی میرزا باغ را خرید، احیا کرد و عمارت کلاه‌فرنگی را درون آن ساخت. عمارت کلاه‌فرنگی این باغ چنان موردتوجه و علاقه سایرین قرار گرفت که ساخت این نوع بنا در سایر باغ‌ها نیز رواج پیدا کرد.

عمارت کلاه‌رنگی: کلاه‌فرنگی‌ها نوعی بنا بودند که در وسط باغ ساخته می‌شدند. ساختمان را با شش یا هشت وجه می‌ساختند تا به تمامی باغ اشراف داشته باشند. سقف آن‌ها نیز معمولا به شکل گنبد یا شیروانی بود.

سرنوشت باغ | هم‌اکنون

در نهایت قوام‌الملک شیرازی (پسر حاج ابراهیم خان کلانتر) که از رجال سیاسی بانفوذ شیراز در دوران قاجار بود، باغ را خرید و بازسازی کرد. پسر او، فتحعلی خان نیز در بهسازی باغ کوشید. آخرین وارث و مالک خصوصی باغ دلگشا، خورشیدکلاه قوامی (دختر قوام‌الملک) بود.

در سال 1348 شهرداری شیراز باغ را خرید. عمارت کلاه‌فرنگی در سال 1356 مرمت و دیوار جدیدی در چهار طرف آن ساخته شد. باغ دلگشا از آن زمان در دسترس بازدید عموم قرار گرفت. متاسفانه عمارت باغ در دهه‌های اخیر دچار حریق و آسیب‌های بسیاری شد که با بازسازی و رسیدگی‌های مجدد، جان تازه‌ای گرفت. هم‌اکنون از عمارت باغ به عنوان موزه اشیا تاریخی مانند سکه، لباس و رادیو بهره‌برداری می‌شود.

معماری باغ دلگشا شیراز

نمونه‌ای شاخص از معماری اصیل باغ‌های ایرانی را می‌توانید در باغ دلگشا پیدا کنید. در الگوی معماری چهارباغ ایرانی، معمولا باغ با ایجاد چهار نهر یا جوی آب به چهار قسمت مساوی تقسیم می‌شود. در این الگو، عمارت و بنای اصلی باغ در وسط و مرکز باغ ساخته می‌شود.

آب زلال قنات گازاران سعدی در چهار نهر اصلی باغ دلگشا جریان دارد و یک عمارت کلاه‌فرنگی در وسط آن خودنمایی می‌کند. مساحت کلی باغ هفت‌ونیم هکتار است و ورودی اصلی در جنوب باغ قرار دارد. اولین چیزی که پس از ورود به باغ خواهید دید، حوض هشت‌ضلعی آن است که آب تمام جوی‌ها در نهایت به درون آن می‌ریزد. مسیر نهر را از این حوض، زیر سایه نارنج‌ها دنبال کنید تا به عمارت و موزه باغ برسید.خبر خوب این که فاصله شما تا باغ دلگشا شیراز تنها یک کلیک است! شما می‌توانید با خرید بلیط قطار شیراز، علاوه بر بازدید از سایر جاذبه‌های این شهر، سری به باغ دلگشا هم بزنید و لحظاتی شیرین و به‌یادماندنی داشته باشید.

اگر دوست دارید جزئیات بیشتری از باغ دلگشا و عمارت آن بشنوید، بی‌معطلی به سراغ خطوط پیش‌رو بروید.

بخش‌های مختلف باغ

محوطه باغ

همانطور که با هم بررسی کردیم، باغ دلگشا تمام ویژگی‌های یک باغ اصیل ایرانی را داراست. دو جوی آب که شمال باغ را به جنوب، و شرق آن را به غرب متصل می‌کنند، فضا را به چهار باغ کوچک‌تر تقسیم کرده‌اند. مساحت هفت‌ونیم هکتاری و مستطیل‌شکل باغ با 3 هزار اصله درخت نارنج و چندین درخت تزیینی دیگر پوشانده شده است. هر سال اردیبهشت که فرا می‌رسد، هر کسی که یک‌بار به شیراز رفته باشد، برای دیدن شکوفه‌های بهارنارنج و سرمست‌شدن از عطرشان به این باغ می‌آید.

یکی دیگر از عناصر معماری ایرانی، قرار گرفتن باغ در مسیر یک نهر آب است. سال‌هاست بهارنارنج‌های دلگشا در مسیر آب زلال و پاک قنات گازاران سعدی قرار دارند و از آن سیراب می‌شوند. در وسط این باغ ایرانی همانطور که انتظار داریم، به کوشک و عمارت اصلی آن برمی‌خوریم. در جلوی ساختمان حوض آبی قرار دارد که در انتهای مسیر خود به حوض دیگری می‌رسد. احتمالا اولین چیزی که پس از ورود به باغ دلگشا خواهید دید آن حوض هشت‌ضلعی و فواره‌اش است. آبی که در درون جوی‌ها در کل باغ جریان دارد در نهایت به درون این حوض می‌ریزد.

حال فاصله این دو حوض را زیر سایه بهارنارنج‌ها و نخل‌های بلند باغ طی کنید تا به عمارت برسید.

عمارت کلاه‌فرنگی دلگشا

معمولا در وسط باغ‌های ایرانی به یک بنا برمی‌خوریم که این بنا می‌تواند کاخ، عمارت، حوض، استخر و یا ترکیبی از همه باشد. در مرکز باغ دلگشا، عمارتی کلاه‌فرنگی و یک حوض ساخته شده تا ساکنان آن بتوانند بهترین چشم‌انداز را از این باغ زیبا و دلگشا داشته باشند.

طرح عمارت دلگشا را از کاخ‌های شهر باستانی بیشاپور (واقع در شهرستان کازرون کنونی در استان فارس) الهام گرفته‌اند. عمارت دو در ورودی در دو سمت و سه طبقه دارد. هر کدام از طبقات در دوره‌های مختلف با آینه‌کاری‌های زیبا، گچ‌بری و نقاشی‌های گل‌وبوته مزین شده است. نمونه نقاشی‌های رنگ روغن را در سقف گنبدی شکل ساختمان هم مشاهده می‌شود.

اولین چیزی که پس از ورود به عمارت خواهید دید، یک هشتی بزرگ و چهار شاه‌نشین در اطراف آن است. در میان این هشتی، حوضی با کاشی‌های آبی به شکل هشت‌ضلعی قرار دارد. در طبقه دوم یک تالار بزرگ وجود دارد که پنجره‌های مشبک چوبی‌اش به حوض و نمای جلوی ساختمان مشرف است.

به روایتی این عمارت اولین ساختمان کلاه‌فرنگی ایران محسوب می‌شود. پس از ساخت عمارت دلگشا، معماری آن چنان موردتوجه قرار گرفت که ساخت آن در سایر باغ‌ها رواج پیدا کرد.

موزه باغ دلگشا

در حال حاضر از عمارت باغ دلگشا به عنوان موزه اشیا تاریخی استفاده می‌شود. در این موزه می‌توانید همزمان با تماشای معماری عمارت، از اشیا تاریخی بسیار جالب آن دیدن کنید. مجموعه ارزشمندی از سکه‌های تاریخی در طبقه‌ی اول برای علاقه‌مندان به نمایش گذاشته شده است. بخش بسیار جذاب دیگری که در این موزه وجود دارد، کلکسیون رادیوهاست که در طبقه دیگری واقع شده‌اند. هر کدام از این رادیوها متعلق به دوره‌ای خاص هستند و فناوری منحصر‌به‌فرد خود را دارند. یکی از منحصربه‌فردترین نمونه‌ها در این کلکسیون، رادیویی است که با نفت کار می‌کند.

اشیا زیر از دیگر اشیا تاریخی و بسیار جالبی است که نباید آن‌ها را در بازدیدتان فراموش کنید:

یک جلد قرآن نفیس، متعلق به دوران سلجوقیان، نوشته‌شده بر روی پوست آهو
نقشه‌ ایران در دوره‌های مختلف تاریخ
کلکسیون تمبر
کلکسیون کبریت
لباس‌های قدیمی
تابلوفرش‌
ظروف
دوچرخه‌های قدیمی

عکس های باغ دلگشا شیراز

در پایان سفر...

دلگشا از دل یک تاریخ و فرهنگ 1300 ساله و بسیار غنی برای ما به‌جا مانده است. اگر به زیارت سعدی رفتید، حتما سری هم به این باغ دلگشا بزنید و ساعاتی را به بوییدن عطر بهارنارنج‌ها اختصاص دهید. مخصوصا اگر در اردیبهشت‌ماه و فصل شکوفه‌زدن نارنج‌ها مهمان این شهر پُر قصه هستید. تجربه‌های شنیدنی خود را از این باغ با یوتراوزی‌ها در میان بگذارید.