جشن سده، جشن باستانی هزارساله

جشن سده یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایران باستان است. حتی برخی از محققان قدمت این جشن را بیشتر از جشن نوروز می‌دانند و بر اهمیت آن تاکید می‌کنند. جشن تاریخی سده به منظور گرامیداشت آتش و جایگاه آن در زندگی ایرانیان باستان برگزار می‌شده و هنوز هم بعد از گذشت چندین قرن، در شهرهای مختلف ایران به خصوص شهرهای زرتشت‌نشین، با شوروحالی وصف‌نشدنی جشن گرفته می‌شود.

در این مطلب از مجله گردشگری یوتراوز، از جشن سده می‌گوییم و آداب‌ورسوم، خوراکی‌ها و نحوه برگزاری آن در شهرهای مختلف را بررسی می‌کنیم. پس چنانچه به جشن‌های ایران باستان علاقه دارید و دلتان می‌خواهد بدانید جشن سده چگونه برگزار می‌شود، این مطلب را از دست ندهید.

بسیاری از ایرانیان مشتاق، از مدت‌ها قبل به فکر خرید ✈️بلیط هواپیما به مقصد یکی از شهرهای این مطلب هستند تا از نزدیک آداب جشن سده زرتشتیان را از نزدیک ببینند. به نظر ما شما هم بعد از مطالعه این مطلب، به یکی از این افراد مشتاق و علاقمند تبدیل می‌شوید و برای حضور در مراسم این جشن، لحظه‌شماری می‌کنید!

جشن سده چه روزی است؟

جشن سده یکی از جشن‌های ایرانیان باستان است و در تاریخ 10 بهمن‌ماه برگزار می‌شود. اگر از چرایی علت برگزاری این جشن بخواهید بدانید، باید به جایگاه والای آتش در زندگی ایرانیان باستان اشاره کنیم. آن‌ها این روز را مصادف با روز کشف و پیدایش آتش می‌دانند و با جشن گرفتن این روز، اهمیت آتش را در روزهای سرد زمستان به یکدیگر یادآوری می‌کنند.

معنی جشن سده چیست؟

محققان چرایی نامگذاری این روز به عنوان «جشن سده» را یکی از این 3 دلیل می‌دانند:

✅ در این روز تعداد فرزندان حضرت آدم به 100 نفر رسید و مشی و مشیانه که نخستین جفت انسان در تاریخ اساطیری ایران هستند، صدمین فرزند خود را به دنیا آوردند.

✅  ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که چله اول زمستان از ابتدای آبان ماه آغاز می‌شود و تا 10 بهمن ماه ادامه دارد. یعنی در دهمین روز از بهمن، زمستان 100 روزه می‌شود. به همین دلیل هم جشن سده را در این روز برگزار می‌کنند.
البته که آن‌ها از 10 بهمن تا نوروز را هم با اینکه 50 روز بوده، صد روز درنظر می‌گرفتند چرا که اعتقاد داشتند به لطف کشف آتش در دهم بهمن، از آن روز شب‌ها هم همچون روز روشن بوده و تعداد آن را (50 شب) به تعداد روزها اضافه می‌کردند و ده بهمن تا اول فروردین را صد روز به حساب می‌آوردند.

✅  برخی کارشناسان هم معتقدند که سده هیج ربطی به عدد 100 ندارد بلکه واژه «سده» در زبان اوستایی به معنای طلوع کردن و برآمدن است. بنابراین ارتباطی میان واژه سده که شکل عربی شده کلمه «صد» است با «سده» که شکل عربی آن «سذق» است وجود ندارد.

👈جشن سده در ویکی پدیا👉

ثبت جنس سده در یونسکو

جشن سده در تاریخ 29 بهمن 1398 در فهرست آثار معنوی و میراث ناملموس کشور به ثبت ملی رسید و از آن سال تا کنون تلاش‌های بسیاری برای ثبت آن در یونسکو انجام شد. تا اینکه تلاش‌ها نتیجه داد و در 15 آذرماه 1402، جشن سده تحت عنوان پرونده‌ای مشترک بین ایران و تاجیکستان به عنوان فهرست میراث ناملموس یونسکو، ثبت جهانی شد.

جشن سده در شاهنامه

در عنوان علت نامگذاری جشن سده، یکی از مواردی که به آن اشاره کردیم روز کشف آتش بود. اما این مطلب از کجا آمده و محققان به چه چیزی استناد می‌کنند؟

فردوسی در شاهنامه، به زیبایی و با کلامی شیرین از چگونگی کشف آتش توسط فردی به نام هوشنگ می‌گوید. او که پادشاه سلسله پیشدادی بود، در کنار کوه چشمش به مار سیاه رنگی می‌افتد و سنگی برمی‌دارد تا حیوان را بزند و از خود دور کند. از برخورد سنگ به کوه، جرقه‌ای به وجود می‌آید و از آن لحظه به بعد زندگی انسان به قبل و بعد تقسیم می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم روایت این اکتشاف را با کلام شیوا و جذاب جناب فردوسی بخوانید:

یکی روز شاه جهان سوی کوه / گذر کرد با چند کس هم گروه

پدید آمد از دور چیزی دراز / سیه رنگ و تیره ‌تن و تیز تاز

دو چشم از بر سر چو دو چشمه خون / ز دود دهانش جهان تیره‌گون

نگه کرد هوشنگ باهوش و سنگ / گرفتش یکی سنگ و شد تیز چنگ

به زور کیانی رهانید دست / جهانسوز مار از جهانجوی جست

برآمد به سنگ گران سنگ خرد / همان و همین سنگ بشکست گرد

فروغی پدید آمد از هر دو سنگ / دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ

نشد مار کشته ولیکن ز راز / ازین طبع سنگ آتش آمد فراز

جشن سده در ایران باستان

آتش به عنوان یکی از عناصر چهارگانه، در ایران باستان جایگاه بسیار والا و مهمی داشته و ستایش او را به منزله پرستش پروردگار به حساب می‌آوردند. اگر درباره جشن‌ها و مراسمات آن دوران بیشتر مطالعه کنید، پی می‌برید که ایرانیان از هر فرصتی برای گرامیداشت آتش و یادآوری جایگاه آن استفاده می‌کردند و جشن می‌گرفتند.

جشن سده هم یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایرانیان باستان است که هسته اصلی آن آتش بوده و روزی را که برای جشن‌گرفتن آن انتخاب کردند، روز پیدایش آتش درنظر می‌گرفتند. در روزگاران قدیم مردم تا نزدیک‌شدن روز موعود یعنی روز دهم بهمن ماه (شب یازدهم) شروع به جمع‌آوری هیزم می‌کردند. آن‌ها به صورت گروهی راهی بیابان‌ها و اطراف شهر می‌شدند و با کمک یکدیگر خار، هیزم و خاشاک می‌آوردند. بعد از جمع‌آوری هیزم آتش را بر روی بام‌ خانه‌ها یا بلندای کوهی روشن می‌کردند تا با این کار پیامی برای اهریمن تاریکی بفرستند و بگویند با وجود آتش نه از سرمای زمستان می‌ترسند و نه از حضور اهریمن بیمی دارند.

همچنین روایت دیگری وجود دارد که آتش را روبه‌روی پادشاه به‌پا می‌کردند، مردم دور آتش به شادی می‌پرداختند، قصایدی را در وصف پادشاه با صدای بلند می‌خواندند و با شور و نشاط از روی آتش می‌پریدند.

جشن سده در طول تاریخ

مورخانی همچون ابوریحان بیرونی، گردیزی و بیهقی در آثار خود از جشن سده به عنوان یکی از سه جشن بزرگ ایرانی نام برده‌اند. این جشن با فرهنگ مردم این مرزوبوم عجین شده و در طول تاریخ، مورد استقبال پادشاهان و حکام زیادی هم قرار گرفته است. جشن سده از دوره خوارزمشاهیان تا دوران حمله مغول دوام آورده است. باید اضافه کنیم بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین جشن سده در سال 323 هجری و در زمان مرداویج در شهر اصفهان برگزار شده است. یکی دیگر از جشن‌های بزرگ سده در زمان حکومت سلطان محمود غزنوی بوده که در سال 430 هجری برگزار شده و از این جشن در تاریخ بیهقی هم یاد شده است.

جشن سده چگونه برگزار می‌شود؟

امروزه دیگر آتش را بر روی بام خانه‌ها یا بلندای کوه برپا نمی‌کنند بلکه محل مناسبی برای برافروختن آتش، در نظر گرفته‌ می‌شود. مردم از مدت‌ها قبل آماده‌ برگزاری جشن سده می‌شوند و هیزم‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و با مشعل‌های آتش آن‌ها را آتش می‌زنند. همان‌طور که گفتیم آتش در نزد زرتشتیان مقدس است به گونه‌ای که در این جشن موبدان جلوتر از جوانان مشعل به دست حرکت می‌کنند و چند دور به دور آتش می‌چرخند. جوانان در همین حین با مشعل‌های خود هیزم‌ها را آتش می‌زنند سپس ادامه مراسم را به پایکوبی و شادی می‌گذرانند.

در ادامه جشن کارهای دیگری مانند نقالی و شاهنامه‌خوانی، خواندن گات‌ها به صورت دسته جمعی، رقص‌های آئینی در پیشگاه آتش و اجرای موسیقی زنده با سازهای پوستی انجام می‌شود.

در پایان جشن هنگامی که آتش خاموش شد کشاورزان خاکسترها را با خود برمی‌دارند تا ببرند بر روی زمین‌هایشان بریزند. چون معتقدند با این کار خیر و برکت به زمین‌هایشان برمی‌گردد. این باور از زمان‌های قدیم تا به امروز در میان مردم پاربرجا مانده است.

آداب جشن سده

جشن سده هم مانند سایر جشن‌های ایران باستان، آداب و رسوم مخصوص خود را دارد. زرتشتیان با لباس مخصوص خود که سفید رنگ است، در این جشن حاضر می‌شوند. در شروع مراسم موبدان با شمعدان‌هایی که در دست دارند و پس از سه دور چرخیدن دور هیزم، آتش را روشن می‌کنند. آن‌ها معتقدند نفس‌ آلوده انسان‌ نباید به حریم مقدس آتش برخورد کند؛ به همین دلیل هم موبدان روبند به صورت می‌زنند و در کنار آتش با روبندهای خود راه می‌روند. هنگام خواندن شاهنامه و دعای دسته جمعی هم همه باید سکوت کنند و به آداب جشن سده احترام بگذارند.

خوراکی‌های جشن سده

یکی از مهم‌ترین قسمت‌های هر جشنی، خوراکی‌های آن است. جشن سده هم علاوه بر آیین و آداب مخصوص، غذاهای ویژه خود را دارد. در این روز زرتشتیان آش می‌پزند و سفره‌ها و میزهای رنگارنگی از انواع آجیل، شیرینی، گز و سوهان می‌چینند.

جشن سده در شهرهای مختلف ایران

در بعضی از شهرهای ایران، به لطف حضور زرتشیان روز سده جشن گرفته می‌شود. البته که این جشن‌ها چندان به پرشوری سابق نیست اما همین تعداد اندک افراد زرتشتی هم تمام تلاش خود را می‌کنند تا این روز را با انجام آداب و آیین جشن سده، گرامی بدارند.

حتما برایتان جالب است اگر بدانید بسیاری از افراد تنها برای تماشا و همچنین شادباش جشن سده از اقصی نقاط ایران خود را به این شهرها می‌رسانند. پس چنانچه حضور در این جشن باستانی، شما را وسوسه کرده، نام این شهرها را به خاطر بسپارید و برای سفر به آنها برنامه‌ریزی کنید.

جشن سده در کرمان

جشن سده در ایران، با نام کرمان گره خورده است. بسیاری از محققین این شهر را مهد برگزاری جشن سده می‌دانند و اعتقاد دارند در 80 سال گذشته، تا به حال جشنی به باشکوهی جشن سده در کرمان برگزار نشده است. در گذشته پشت‌بام خانه‌ها بهترین مکان برای افروختن آتش بوده و اهالی کرمان همه در هنگام غروب آفتاب، در پشت‌بام‌ها جمع می‌شدند و با چوب و هیزم، آتش برپا می‌کردند. البته که درحال حاضر جشن سده در کرمان نه بر روی پشت بام‌ها، بلکه در آتشکده‌ها برگزار می‌شود.

معروف‌ترین آتشکده این شهر، زیارتگاه پیرشاه مهر ایزد است که در باغ بوداغ‌آباد قرارگرفته و همه ساله هزاران نفر از اقلیت‌های دینی برای برگزاری جشن سده در این مکان دورهم می‌آیند. آتشکده قلعه دختر یا آناهیتا هم یکی از معدود مکان‌هایی در کرمان است که می‌توانید برای تماشای نحوه برگزاری و اطلاع از آداب جشن سده زرتشتیان، خود را به آنجا برسانید.

جشن سده در یزد

در برگزاری جشن‌های ایران باستان است. در این شهر آتشکده‌های متعددی وجود دارد که در روز 10 بهمن می‌توانید سراغ آن‌ها بروید و از چندوچون جشن سده در یزد باخبر شوید. البته که پیشنهاد می‌کنیم برای شرکت درجشن سده، تنها به شهر یزد اکتفا نکرده و به روستای چم بروید. این روستا در نزدیکی شهر تفت قرارگرفته و آوازه برگزاری جشن سده در آن، حتی به زرتشیان خارج از ایران هم رسیده است. جشن سده در روستای چم یزد از صبح زود و با خواندن شاهنامه و دعاهای دسته‌جمعی آغاز شده و تا پاسی از شب با برافروختن آتش، ادامه دارد.

جشن سده در تهران

بیش از 25 سال است که مردم زرتشتی و کلیمی تهران، روز سده را در باغ (کوشک) ورجاوند جشن می‌گیرند و مقام آتش را گرامی می‌دارند.

جشن سده در گیلان

شاید با دیدن این عنوان تعجب کنید و این سوال برایتان پیش بیاید مگر در استان گیلان هم اقلیت‌های مذهبی زندگی می‌کنند؟ در جواب باید بگوییم بله! در روستای قاسم‌آباد گیلان، زرتشتی‌ها گردهم می‌آیند، درباب اهمیت برگزاری این جشن سخنرانی می‌کنند، شاهنامه می‌خوانند، نقالی می‌کنند و با افروختن آتش گرما و شور بیشتری به جشن سده می‌بخشند.

جشن سده در خراسان شمالی

سراغ جشن سده در خراسان شمالی را فقط از روستای اندُقان شهرستان سنخواست بگیرید. در این روستا جشن سده با آداب‌ورسوم متفاوت و ویژه‌ای برگزار می‌شود. مردم اندقان قبل از 10 بهمن ماه، پارچه‌های رنگی را به صورت گلوله درست می‌کنند و در نفت می‌گذارند. سپس آن گلوله‌ها را در روز جشن سده آتش زده و به آسمان پرتاب می‌کنند. آنها اعتقاد دارند با این کار قدرت خورشید زیاد شده و زمستان سختی در پیش نخواهند داشت.

یکی از رسوم عجیب جشن سده در خراسان شمالی، ممنوعیت حضور برخی افراد در این جشن است. مثلا دختری که ازدواج نکرده و خانواده‌ای که عزیزی از دست داده، نباید در این جشن شرکت کند!

جشن سده در خراسان رضوی

شهرستان بجستان و روستای جزین، معروف‌ترین مکان برگزاری جشن سده در خراسان رضوی است. مردم این روستا، روی پشت‌ها و مقابل خانه‌های خود آتش برپا‌ کرده و معتقدند بعد از خاکسترشدن آتش، نباید آن را جمع کنند. مردم جزین می‌گویند اگر خاکستر آتش جشن سده به وسیله باران شسته شود، سال پربرکتی در انتظارشان خواهد بود.

جشن سده در خراسان جنوبی

دهم بهمن ماه هرسال، مردم بیرجند برای گرامیداشت جشن سده به خانه بزرگترهای فامیل می‌روند، مقابل خانه یا در حیاط آتش روشن می‌کنند، آجیل و آش می‌خورند و به شاهنامه‌خوانی بزرگ فامیل گوش می‌دهند.

کلام آخر

در این مطلب درباره جشن سده، علت نامگذاری و آداب‌ورسوم آن در شهرهای مختلف ایران صحبت کردیم. امیدواریم بعد از مطالعه این مطلب درباره سایر جشن‌های ایران باستان مانند جشن آذرگان، کنجکاو شده باشید و بخواهید از چرایی برگزاری هرکدام سردربیاورید.

در پایان از شما ممنونیم که تا پایان این مطلب همراه ما بودید. ما در شرکت خدمات گردشگری یوتراوز، بهترین شرایط را برای سفر شما به شهرها و استان‌های این مطلب فراهم می‌کنیم. فقط کافیست با شماره 📞1548 تماس بگیرید و همکاران ما را از زمان سفر خود مطلع کنید. آنها بسته به شرایط شما بلیط قطار یا هواپیمایتان را تهیه می‌کنند و برای رزرو هتل در شهر موردنظرتان هم پیشنهادهای خوبی می‌دهند.

سوالات متداول

جشن سده چه روزی است؟

جشن سده در زمستان هرسال و در تاریخ 10 بهمن ماه برگزار می‌شود.

علت برگزاری جشن سده چیست؟

به دلیل 100 روزه شدن زمستان، این روز را جشن می‌گیرند و به شکرانه پیدایش آتش، آتش روشن می‌کنند.

جشن سده در کدام شهرهای ایران برگزار می‌شود؟

کرمان، یزد، تهران، بجستان، بیرجند، سنخواست