همه چیز درباره‌ی جشن سده در ایران باستان
- ...
- ...
- تعداد کلمات
جشن سده یک جشن بزرگ ایرانی است که از دوران باستان برایمان به یادگار مانده است. این جشن هرساله به خصوص در شهرهای زرتشت‌نشین ایران برگزار می‌شود و مانند دیگر جشن‌های ایرانی آداب‌ورسوم مخصوص به خود را دارد. زمان برگزاری جشن سده، دهمین روز بهمن ماه است.
از دوران باستان یادگاری‌های ارزشمندی برای ایرانیان به جامانده است. جشن سده هم از عصر کهن برای ما ایرانی‌ها به یادگار مانده که به عنوان یک جشن اصیل ایرانی از آن یاد می‌شود. هسته اصلی جشن سده آتش است به همین خاطر خیلی‌ها جشن سده را مانند چهارشنبه‌سوری می‌دانند در صورتی‌که با هم دیگر تفاوت دارند. هرساله این مراسم در شامگاه دهم بهمن ماه همراه با آداب‌ورسوم مخصوصی برپا می‌شود. در شهرهای مختلف ایران به خصوص شهرهای زرتشت‌نشین این جشن را به شیوه سنتی و باستانی خود برگزار می‌کنند. در این مقاله از مجله یومگ قصد داریم تا شما را با جشن سده ایران باستان آشنا کنیم.
آنچه درباره جشن سده در ادامه می خوانید:
- تاریخچه جشن سده در ایران
- علت نام‌گذاری جشن سده
- آداب‌ورسوم جشن سده
- جشن سده امروزه چگونه برگزار می‌شود؟
- کدام یک از شهرهای ایران جشن سده را برگزار می‌کنند؟
- توصیه‌های یومگ برای حضور در جشن سده
تاریخچه جشن سده در ایران
جشن سده یکی از جشن‌های مخصوص ایرانیان باستان است که مردم در شامگاه دهم بهمن‌ماه آن را برگزار می‌کنند. در تاریخ به صورت کامل از جشن سده صحبتی نشده است، اما در دوره‌های تاریخی مختلف بزرگ بسیاری درباره چگونگی برگزاری جشن سده توضیحاتی داده‌اند.
جشن سده در شاهنامه فردوسی
فردوسی در شاهنامه اشاره کوچکی به جشن سده کرده است. جشن سده را فردوسی به پادشاهی هوشنگ نسبت می‌دهد. ماجرا این‌گونه بوده که روزی روزگاری هوشنگ به همراه چند تن از نزدیکان خود از کوهی می‌گذشتند که سر راه آن‌ها مار سیاه بزرگی پدیدار می‌شود. هوشنگ برای دفاع از جان خود سنگ بزرگی برمی‌دارد و به سمت مار پرتاب می‌کند. اما این سنگ به کوه برخورد می‌کند و آتش از برخورد سنگ‌ها ایجاد می‌شود.همچنین مورخانی دیگری مانند ابوریحان بیرونی، گردیزی و بیهقی در آثار خود از جشن سده به عنوان یکی از سه جشن بزرگ ایرانی نام برده‌اند. این جشن با فرهنگ ایرانی عجین شده و مورد استقبال پادشاهان و حکام زیادی قرار گرفته است.
جشن سده از دوره خوارزمشاهیان تا دوران حمله مغول دوام آورده است. باید اضافه کنیم بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین جشن سده در سال 323 هجری و در زمان مرداویج در شهر اصفهان برگزار شده است. یکی دیگر از جشن‌های بزرگ سده در زمان حکومت سلطان محمود غزنوی بوده که در سال 430 هجری برگزار شده و از این جشن در تاریخ بیهقی یاد شده است.
در دوران حاضر، هموطنان زرتشتی‌مان این جشن را با همان آداب‌ورسوم سنتی خود برگزار می‌کنند. این جشن در تقویم جدید زرتشتیان به عنوان «مهر روز» به ثبت رسیده است و برخی منابع تاریخ این جشن را «آبان روز» هم می‌نامند، اما زمان برگزاری آن همان شامگاه دهم بهمن ماه است.
علت نام‌گذاری جشن سده
برای نام‌گذاری این جشن بزرگ باستانی علت‌های مختلفی بیان شده است که در یومگ به چند مورد آن می‌پردازیم. وجه تسمیه معروفی که به این جشن نسبت می‌دهند، صدمین روز زمستان است. چله اول زمستان از ابتدای آبان ماه آغاز می‌شود و تا 10 بهمن ماه، صد روز از آن می‌گذرد که روز برگزاری جشن سده است.
مردم در جشن سده به پایکوبی و شادی می‌پردازند چون در این روز انسان، آتش را کشف کرده‌اند. گرمای آتش شب‌های سرد زمستان را به روزهای گرم و روشن تبدیل می‌کند. برخی کارشناسان هم معتقدند که سده هیج ربطی به عدد 100 ندارد بلکه واژه «سده» در زبان اوستایی به معنای طلوع کردن و برآمدن است. بنابراین ارتباطی میان واژه سده که شکل عربی شده این کلمه «صد» است با «سده» که شکل عربی آن «سذق» است وجود ندارد.
آداب و رسوم جشن سده
مهم‌ترین آیینی که در جشن سده باید اجرا شود برپا کردن آتش است. جشن سده در ایران باستان همراه با آتش افروزی بود که معمولا در همه‌ی جشن‌های بزرگ ایرانی آتش جایگاه بالایی دارد. جایگاه بالای آتش به این خاطر است که ایرانیان باستان معتقد بودند آتش قوی‌ترین نشانه فیزیکی حضور اهورامزدا یعنی خداوند یگانه در میان انسان‌ها است.
در روزگاران قدیم مردم تا نزدیک‌شدن روز موعود یعنی روز دهم بهمن ماه (شب یازدهم) شروع به جمع‌آوری هیزم می‌کردند. مردم برای جمع‌آوری هیزم به صورت گروهی می‌رفتند و با همدیگر خار، هیزم و خاشاک جمع می‌کردند. به همین دلیل جشن سده با همکاری و همبستگی عموم مردم برپا می‌شد. بعد از جمع‌آوری هیزم آتش را بر روی بام خانه‌ها یا بلندای کوهی می‌افروختند. همچنین روایت دیگری وجود دارد که آتش را روبه‌روی پادشاه می‌افروختند و مردم دور آتش به شادی می‌پرداختند، قصایدی را در وصف پادشاه با صدای بلند می‌خواندند و با شور و نشاط از روی آتش می‌پریدند.
جشن سده امروزه چگونه برگزار می‌شود؟
امروزه دیگر آتش را بر روی بام خانه‌ها یا بلندای کوه برپا نمی‌کنند بلکه محل مناسبی برای برافروختن آتش در شهرهایی که این جشن را برگزار می‌کنند، در نظر گرفته می‌شود. مردم از مدت‌ها قبل آماده‌ی برگزاری جشن سده می‌شوند و هیزم‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و با مشعل‌های آتش آن‌ها را آتش می‌زنند. همان‌طور که گفتیم آتش در نزد زرتشتیان مقدس است به گونه‌ای که در این جشن موبدان جلوتر از جوانان مشعل به دست حرکت می‌کنند و چند دور به دور آتش می‌چرخند.
جوانان در همین حین با مشعل‌های خود هیزم‌ها را آتش می‌زنند سپس ادامه مراسم را به پایکوبی و شادی می‌گذرانند. در ادامه جشن کارهای زیاد دیگری مانند نقالی و شاهنامه‌خوانی، خواندن گات‌ها به صورت دسته جمعی، رقص‌های آئینی در پیشگاه آتش و اجرای موسیقی زنده با سازهای پوستی انجام می‌شود.
هنگامی‌که شاهنامه در جشن خوانده می‌شود، باید در آن لحظه سکوت برقرار شود. در پایان جشن هنگامی که آتش خاموش شد کشاورزان خاکسترها را با خود برمی‌دارند تا ببرند بر روی زمین‌هایشان بریزند. چون معتقدند با این کار خیر و برکت به زمین‌هایشان برمی‌گردد. این باور از زمان‌های قدیم تا به امروز در میان مردم پاربرجا مانده است.
جشن سده در شهرهای مختلف ایران برگزار می‌شود و زرتشتیان با لباس مخصوص خود در جشن حاضر می‌شوند. لباس‌های زرتشتیان به رنگ سفید است و به راحتی می‌توان آن‌ها را در جشن تشخیص داد. در شروع مراسم موبدان آتش را می‌افروزند. برای آن‌ها آتش مقدس است زیرا معتقدند نفس‌های آلوده انسان‌های نباید به حریم مقدس آتش برخورد کند. به همین دلیل موبدان روبند به روی صورت خود می‌زنند و در کنار آتش با روبندهای خود راه می‌روند. در انتهای جشن آتش برافروخته شده توسط نیروهای آتشنشان که از قبل در محل حضور دارند، خاموش می‌شود.
کدام یک از شهرهای ایران جشن سده را برگزار می‌کنند؟
امروزه در مناطق مختلف ایران به خصوص شهرهای زرتشت‌نشین جشن سده را با شکوه گذشته برگزار می‌کنند. از این مناطق در ایران می‌توان به یزد، کرج، میبد، تهران، اهواز، اردکان، اصفهان و شیراز اشاره کرد. جالب است بدانید در نقاطی از اروپا، آمریکا و استرالیا، ایرانیان دور هم جمع می‌شوند، آتش برپا می‌کنند و به نیایش و پایکوبی در کنار همدیگر می‌پردازند.
در کرمان جشن سده از رونق بیشتری برخوردار است. مردم در کرمان از ادیان مختلف مانند شیعه، سنی، مسیحی، زرتشتی و... در کنار هم می‌آیند تا این جشن را برگزار کنند. حدود 80 سال است که زرتشتی‌های کرمان و شهرهای اطراف آن در «باغچه دولت‌آباد» گرد هم می‌آیند و جشن سده را به شکل باشکوهی برگزار می‌کنند. همچنین در تهران جشن سده در «میدان مارکار تهران‌پارس» و در یزد در «آتشکده محله رحمت‌آباد» برگزار می‌شود. باید اضافه کنیم در کرج هم جشن سده در «خانه دولت» برگزار می‌شود.
توصیه‌های یومگ برای حضور در جشن سده
- جشن سده برای زرتشتیان یک جشن آئینی محسوب می‌شود، بنابراین اگر شما در این جشن حاضر شدید با به عقاید آن‌ها احترام بگذارید یا نگاه نقادانه و سوگیرانه نسبت به مراسم هموطنان زرتشتی‌مان نداشته باشید.
- عکاسی و فیلمبرداری در جشن مشکلی ندارد.
- هنگام برگزاری مراسم به خصوص هنگام گاته‌خوانی از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.
- از آنجاکه شدت آتش زیاد است، بهتر است جانب احتیاط را رعایت کنید و با حفظ فاصله‌ی خود از آتش، از وقوع حادثه ناگوار جلوگیری کنید.
- در آخر هنگام شاهنامه‌خوانی و نقالی سکوت را رعایت کنید. در این مراسم باید به عنوان یک گردشگر به قوانین و اصول این مراسم آئینی احترام بگذارید.
