جشن خردادگان؛ آیینی باستانی در پاسداشت آب!

جشن خردادگان، آیینی زرتشتی است که در روز ششم از سومین ماه سال برگزار می‌شده‌است. این روز، در گاهشمار باستانی ایران، به نام خدای نگه‌داری از آب‌ها ثبت شده‌است و مردم با برگزاری آیین‌های ویژه‌ای مثل جمع شدن در سرچشمه رودها و خواندن نیایش، مقام او را گرامی می‌داشتند. در مقاله حاضر، با تاریخچه جشن خرداد روز، اهمیتش در باور ایرانی و آداب و رسومش آشنا می‌شویم. 

تاریخچه جشن خردادگان

برای شناختن روز جشن خردادگان، باید نگاهی بیندازیم به گاهشمار مزدیسنا که پس از پادشاهی داریوش هخامنشی و در زمان مسلط بودن دین زرتشت، متداول شد. در این تقویم، هر روز سال، اسمی داشت و هرکدام از 12 ماه سال هم به نام ایزدی زرتشتی خوانده می‌شد. وقتی اسم روز و ماه بر هم منطبق می‌شدند، در آن روز جشنی برگزار می‌شد که به‌نوعی پاسداشت ایزد آن ماه بود. 

مثلا اولین ماه سال فروردین بود و روز نوزدهم فروردین‌ماه هم به همین اسم نامیده می‌شد. درنتیجه نوزدهم فروردین، با نام «فروردینگان» جشن گرفته می‌شد. به این‌ترتیب در ایران باستان، 12 جشن ماهیانه وجود داشت که مردم در آن‌ها با ادای نیایش‌ها و برگزاری آیینی ویژه، از مواهب خدایان قدردانی می‌کردند. جشن‌های 12گانه گاهشمار زرتشتی را در ادامه می‌بینید.

• فروردینگان: نوزدهم فروردین
• اردیبهشتگان: دوم اردیبهشت
• خردادگان: ششم خرداد
• تیرگان: سیزدهم تیر
• مردادگان: هفتم مرداد
• شهریورگان: چهارم شهریور
• مهرگان: شانزدهم مهر
• آبانگان: دهم آبان
• آذرگان: نهم آذر
• دیگان: یکم دی
• بهمنگان: دوم بهمن
• اسفندگان: پنجم اسفند

جشن خردادگان چه روزی است؟

پیش‌تر اشاره کردیم که جشن خردادگان در ایران باستان در ششمین روز خرداد هر سال (خرداد روز) برگزار می‌شده‌است. ایزدی که خردادماه به نام او بود، خدای نگهبان آب، سرسبزی و گیاه خوانده می‌شد؛ بنابراین جشن خردادگان، آیینی بوده‌است برای گرامیداشت ایزد آب و مفهوم آبادانی. اطلاعات تکمیلی درباره این جشن را در جدول زیر بخوانید.

آیین و رسوم خرداد روز

ایرانیان باستان در روز جشن خردادگان زرتشتیان، مراسم به‌خصوصی برگزار می‌کردند تا ارادتشان را به ایزد آب نشان بدهند. دعا و نیایش، پای ثابت این مراسم بود اما پاسداشت آیین خردادگان به این مورد محدود نمی‌شد. مردم در این روز:

• خودشان را به سرچشمه آب (رود، قنات، چشمه و…) می‌رساندند و سر و بدنشان را شست‌وشو می‌دادند. 
• به دوستان و خویشان، گل سوسن (نماد خرداد) هدیه می‌دادند.
• ریسمانی از نخ ابریشم می‌بافتند و پس از 10 روز، آن را به باد می‌سپردند با این باور که ریسمان آرزوهایشان را به آسمان خواهدبرد. 
• به کندن چاه آب و نو و تمیز کردن کاریزها و قنات‌ها مشغول می‌شدند. 

سخن آخر

جشن خردادگان، آیینی باستانی است که در دوره مسلط بودن گاهشمار مزدیسنایی در کشور، روز ششم خردادماه هر سال برگزار می‌شده‌است. پیشینه، آیین و فلسفه مراسم خردادگان را به‌طور مفصل در مقاله حاضر توضیح داده‌ایم. 

سوالات متداول