فرهنگ بومی بندرعباس
- ...
- ...
- تعداد کلمات
فرهنگ بومی بندرعباس، مجموعه‌ای ازسنت‌هایی است که از قدیم‌الایام تا به امروز، مردم بندرعباس آن را زنده نگه‌داشته‌اند. دراکثر شهرهای کشورمان، رفته‌رفته فرهنگ‌های بومی رنگ می‌بازند و جای خود را به آداب و عادت‌های نو می‌دهند. اما خوشبختانه در بندرعباس این‌گونه نیست. مردم محلی تا حد زیادی فرهنگ بومی بندرعباس را حفظ کرده‌اند.
وقتی می‌گوییم فرهنگ بومی بندرعباس، از چه حرف می‌زنیم؟ اصلا فرهنگ چیست؟ نشانه‌ها و مشخصه‌های فرهنگ بومی بندرعباس چه چیزهایی هستند؟ بندری‌ها چه آداب‌ورسومی دارند؟ مراسم سنتی ازدواج را چگونه برپا می‌کنند؟ خوراک و غذاهای محلی بندرعباس چه نام دارند؟ صنایع دستی بندرعباس چیست؟ اصلا در فرهنگ بومی بندرعباس جایی برای موسیقی و بازی است؟ ما در یومگ، پاسخ تمام این سوالات را در قالب مقاله‌ای که می‌خوانید، گنجانده‌ایم. پس همراهمان باشید تا با فرهنگ بومی بندرعباس بیشتر آشنا شوید و پیشنهاد می‌کنیم قبل از سفر به این مقصد «راهنمای سفر به بندرعباس» را بخوانید.
آنچه در این نوشته از فرهنگ بومی بندرعباس می‌خوانید:
- آداب‌ورسوم بندرعباس
- غذاهای محلی بندرعباس
- موسیقی سنتی بندرعباس
- بازی‌های محلی بندرعباس
- صنایع دستی بندرعباس
آداب و رسوم بندرعباس
آداب‌ورسوم اساسی‌ترین بخش فرهنگ بومی بندرعباس است. همانطورکه می‌دانید فرهنگ یک مفهوم گسترده و اجمالی است که رفتارها و ارزش‌های اجتماعی را در برمی‌گیرد. علایق، باورها، آداب‌ورسوم، نوع برخورد جامعه با رویدادها و هنجارهای اجتماعی، پوشش، سبک زندگی و... را می‌توان در قالب فرهنگ بومی یک منطقه دسته‌بندی کرد.
در فرهنگ بومی بندرعباس، آداب‌ورسوم برپایی مراسم شاید کمی عجیب به نظر برسد! ممکن است برخی از جشن‌ها یا نحوه برپایی‌شان برایتان تازگی داشته باشند. چراکه به دلیل هم‌جواری بندرعباس با دریا و تعاملاتی که با کشورهای دیگر از لحاظ تجاری دارد، رفت‌وآمد اقوام مختلف به این شهر از گذشته تا به امروز رواج داشته است و این رفت‌وآمدها و تعاملات، تاثیر خود را بر روی فرهنگ بومی بندرعباس گذاشته‌اند. برای آشنایی با آداب‌ورسوم مردم خونگرم و صمیمی بندرعباس به معرفی چند مورد از جشن‌های محلی این شهر می‌پردازیم:
جشن ازدواج در بندرعباس
برپایی مراسم ازدواج در هر کدام از شهرها و روستاهای کشورمان، آیین خاص خودش را دارد. در فرهنگ بومی بندرعباس هم مردم این شهر رویه‌ای خاص برای مراسم ازدواج دارند. بندری‌ها دو شب قبل از شب مراسم عروسی برای تازه عروس و داماد مراسم «حنابندان» برپا می‌کنند. رسم حنابندان به این شکل است که عده‌ای از فامیل و نزدیکان عروس و داماد دورهم به جشن و پایکوبی می‌پردازند و هدف اصلی مراسم حنابستن به دست‌وپای عروس و داماد است.
رسم دیگری که در حنابندان اهالی بندر اجرا می‌شود، این است که خانواده عروس بشقابی از حنا به خانه خانواده داماد می‌فرستند. خانواده داماد هم متقابلا همین کار را انجام می‌دهند.
یکی دیگر از رسوم شیرین بندرعباسی‌ها در مراسم عروسی «خوانچه برون» است. خوانچه سینی‌ای بزرگ است که از پارچه‌های رنگارنگ و لباس‌هایی که برای عروس آماده شده پر می‌شود، با نقل‌ونبات و گل تزیین می‌شود و روی دست نزدیکان، همراه با ساز و دهل، تا خانه عروس حمل می‌شود.
یک نکته جالب در فرهنگ بومی بندرعباس این است که عروس لازم نیست جهیزیه‌ی خاصی به خانه بخت ببرد! اما در عوض مادر عروس چند دست لباس محلی (که نسبتا گران‌قیمت هستند) را باید در مراسم عروسی برای دخترش آماده کند.
مراسم قبله دعا
«قبله دعا» از مراسم مذهبی مهم برای بندری‌هاست و در فرهنگ بومی بندرعباس جایگاه ویژه‌ای دارد. هدف از اجرای مراسم قبله دعا باران‌خواهی و دعاکردن برای بارش رحمت الهی است. زمانیکه آب چاه‌ها و ذخایر آن کم می‌شود و مدت طولانی باران نمی‌بارد، محلی‌ها با مراسم قبله دعا دست به دامن خدا می‌شوند تا از رحمت باران بهره‌مندشان کند.
مردم به‌صورت گروهی و دسته‌دسته در بازارها و معابر راه می‌افتند و شعر زیر را چندبار می‌خوانند. افراد دیگر هم در پاسخ؛ ان‌شالله می‌گویند.
موشکو ايشاءالله
گردن ريشکو ايشاءالله
خدا بارون هاديت ايشاءالله
به مسکنين هاديت ايشاءالله
به جوکارون هاديت ايشاءالله
انشاءالله بارون بده ايشاءالله
انشاءالله، انشاءالله ايشاءالله
در خلال مراسم که دو روز طول می‌کشد غذای نذری پخته و بین فقرا تقسیم می‌شود تا به برکت این کار خوب درهای رحمت الهی باز شود. روزه باران هم بخشی از این مراسم است.
بندرعباسی‌ها برای ریزش باران قربانی می‌کنند
در شهرهای که آب‌وهوای گرمی دارند معمولا دیده می‌شود که محلی‌ها برای باریدن باران و رونق زمین‌ها و باغ‌هایشان طی مراسم خاصی باران‌خواهی می‌کنند. در فرهنگ بومی بندرعباس هم این مورد جایگاه خاص خودش را دارد. پیش‌تر با مراسم قبله دعا که به‌همین منطور بود آشنا شدیم. مراسم قربانی برای باران هم با همین هدف است. با این تفاوت که در آن چندین گوسفند قربانی می‌شوند و بعد از اقامه نماز با غذایی که با استفاده از گوسفندان قربانی‌شده می‌پزند، از فقرا و نیازمندان پذیرایی می‌شود.
جالب است بدانید که بومی‌ها آنقدر به این مراسم برای بارش باران ایمان دارند که هرساله قبل از اجرای مراسم، مخازن آب را پاکیزه و تمیز می‌کنند تا آب باران را به بهترین شکل دخیره کنند.
غذاهای محلی بندرعباس
یکی از جذابیت‌های جنوب و مخصوصا شهر بندرعباس غذاهای پر ادویه و خوشمزه است. طعم قوی غذاهای محلی بندری، آنقدر دلچسب است که شاید مهم‌ترین دلیل‌تان برای دوباره سفرکردن به بندرعباس باشد! طبخ غذاهای محلی و رونق این موضوع تا به امروز یکی از مهم‌ترین دلایل ماندگاری فرهنگ بومی بندرعباس در بین ساکنین این شهر است. در ادامه با چند مورد از غذاهای خوشمزه بندرعباسی آشنا می‌شویم:
برنج دیشو
برنچ دیشو از لذیذ‌ترین غذاهای بندرعباس است. غذایی که در آن برنج را به روش کاملا متنوع و جدیدی می‌پزند! برای طبخ برنج در این غذا، از شیره خرما استفاده می‌شود. به این‌صورت که برنج را در آب در حال جوش که با شیره خرما مخلوط شده است، می‌ریزند و بعد از نیمه آمادهشدن درِ قابلمه را می‌گذارند تا برنج با شیره خرما دم بکشد.
بعد از آمادهشدن آن را با ماهی سرخ‌شده (که اکثرا از ماهی طلال استفاده می‌شود) میل می‌کنند. طبع گرم ماهی طبع سرد برنج را خنثی می‌کند و ترکیب فوق‌العاده‌ای را از لحاظ طعم و مزه به وجود می‌آورد.
زیبون
یکی دیگر از غذاهای خوش رنگ‌ولعاب جنوبی که از قدیم‌الایام در فرهنگ بومی بندرعباس جاخوش کرده است، زیبون نام دارد. در تهیه زیبون از برنج، ماهی، گوجه‌فرنگی، پیاز و ادویه استفاده می‌شود. این غذا مانند استامبولی از ترکیب برنج با لایه‌های میانی ماهی طعم‌دار شده با گوجه‌فرنگی و ادویه درست می‌شود. ترشی انبه و دیگر ترشی‌های بندری در کنار زیبون چاشنی‌های فوق‌العاده‌ای هستند.
هواری پلو
هواری پلو نامش را از ماهی هوور گرفته است. در طبخ این غذا از ماهی (یا میگو) استفاده می‌کنند که طعم بسیار لذیذی دارد. هواری پلو هم مانند زیبون پلویی مخلوط با ماهی و میگو و... است. در طبخ هواری پلو از ماهی یا میگو، برنج، پیاز، سیر، سیب‌زمینی، لوبیا چشم‌بلبلی، رب گوجه‌فرنگی، زیره و ادویه استفاده می‌شود.
بلالیت
بلالیت یک خوراک مقوی است که بندری‌ها معمولا در وعده صبحانه آن را میل می‌کنند تا روزی پر انرژی داشته باشند. به علت شیرینی و سبکی، این غذا به‌عنوان دسر هم سرو می‌شود. مواد تشکیل‌دهنده بلالیت: شامل ماکارونی، شیره خرما (یا شکر)، گلاب، کره، هل و زعفران است.
عنکاس
خوراک عنکاس (ماهی مرکب) از پر طرفدارترین غذاهای جنوب کشورمان است. در فرهنگ بومی بندرعباس عنکاس به‌صورت خوراک و کباب سرو می‌شود. برای تهیه خوراک، عنکاس را با خرما و آب می‌جوشانند و بعد آن را با پیاز و ادویه و رب گوجه‌فرنگی تفت می‌دهند. ممکن است ترکیب عجیبی به نظر بیاید اما شک نکنید که غذای بسیار لذیذ و خوشمزه‌ای است.
موسیقی محلی بندرعباس
موسیقی جزو جدانشدنی فرهنگ هر سرزمینی است. مردمان خونگرم و مهربان جنوبی را همواره با سازهای مخصوص و شادی و پایکوبی به‌یاد می‌آوریم و علت این موضوع اهمیت موسیقی در فرهنگ بومی بندرعباس و حفظ‌کردن این سنت و عادت قدیمی توسط مردم بندرعباس است.
سازهای محلی جنوبی اکثرا سازهای کوبه‌ای و دمیدنی مخصوصی هستند. معمولا نوازنده در حین ساززدن با حرکات سرو گردن می‌رقصد و شور و حرارت موسیقی محلی را دوچندان می‌کند. به‌طورکلی سبک موسیقی بندری یکی از سبک‌های موسیقی ایرانی است. در این سبک از سازهایی همچون تومبا، تمپون و نی‌انبان برای نواختن آهنگ‌های ریتم‌دار استفاده می‌شود.
بازی‌های محلی بندرعباس
بدیهی است که در گذشته بازی‌ها و سرگرمی‌ها در مقایسه با امروزه، کاملا متفاوت بوده است. در معرفی فرهنگ بومی بندرعباس به سراغ بازی‌های محلی بندرعباس رفته‌ایم تا با سرگرمی‌های جذاب و سنتی بندرعباس آشنا شوید. اگرچه جذابیت این بازی‌ها در گذشته جامانده و امروزه طرفداران زیادی ندارد.
بازی‌های محلی بندرعباس عبارتند از: کلمچا، رمبازا، دارتوپا، دبه‌یا و جوکیا. بندری‌ها در تمام این بازی‌ها از ابزارهای ساده‌ای مثل سنگ و چوب برای بازی‌کردن استفاده می‌کرده‌اند.
معرفی صنایع دستی بندرعباس
گوشه‌ای دیگر از فرهنگ بومی بندرعباس که در ادامه به آن می‌پردازیم آشنایی با سوغات و صنایع دستی بندرعباس است:
بادله دوزی:
اگر به پوشش خانم‌ها در بندرعباس دقت کرده باشید هنوز هم می‌توانید هنر بادله‌دوزی را در تزیینات لباس‌هاشان پیدا کنید. در بادله دوزی نقش‌ونگار‌های محلی و زیبا با نخ‌های ابریشم رنگارنگ روی لباس خانم‌‌های بندری نقش می‌بندد.
حصیربافی:
می‌دانیم که خرما از محصولات مهم بندرعباس است. به همین دلیل الیاف درخت خرما به وفور در دسترس بندری‌ها قرار دارد. این الیاف با هنر و سلیقه مردم بندرعباس ادغام‌شده و دست‌سازه‌های زیبا و باظرافتی را به وجود می‌آورد. محصولات حصیربافی شده در قالب زیرانداز، سبد (دردار و بدون در)، دیس، زنبیل، سینی، سفره، زیر بشقابی، گلدان و بشقاب در بازارهای بندرعباس موجودند.
گلابتون‌دوزی:
گلابتون‌دوزی هنری ظریف و چشم‌نواز است. در طرح ونقش‌های گلابتون‌دوزی در قدیم، از تارهای طلا و نقره استفاده می‌کرده‌اند. نقش‌های درهم رفته و خلاقانه گلابتون‌دوزی توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند. با اینکه امروزه از نخ طلا خبری نیست و از نخ‌های طلایی و نقره‌ای رنگ برای گلابتون‌دوزی استفاده می‌شود. اما هنر و سلیقه مردمان بندرعباس تا حدی زیبا و استادانه و جذاب است که ارزشی بالاتر از طلا را نصیب پارچه‌های گلابتون‌دوزی کرده‌اند.
صنایع دستی دریایی:
ذوق و قریحه مردم هنرمند بندرعباس، صدف‌ها، گوش‌ماهی‌ها، استخوان‌های ماهی، و مرجان‌ها را به گردن‌آویز، دستبند، مجسمه و گوشواره تبدیل کرده است. گفتنی است که صنایع دریایی از پرفروش‌ترین صنایع دستی بندرعباس هستند و از قدیم در فرهنگ بومی این شهر رونق داشته‌اند.
کلام آخر
با فرهنگ بومی بندرعباس آشنا شدیم و به تمام سوالات احتمالی شما، درباره فرهنگ بومی این شهر را پاسخ دادیم. همه ما عموما تصویری شاد، پرجنب‌وجوش و مهربان از مردمان شهر بندرعباس در ذهن داریم، چه به بندرعباس سفر کرده باشیم چه نکرده باشیم، بندری‌ها را انسان‌هایی خونگرم و صمیمی می‌شناسیم و شاید مهم‌ترین دلیل این تصویر زیبا، فرهنگ بومی بندرعباس باشد. چراکه آداب و آیین‌های بومی تاثیر مستقیمی در سبک زندگی دارد.
