آرامگاه خیام؛ نقطه تلاقی علم و هنر

آرامگاه خیام نیشابوری، مقبره تماشاییِ خیامِ ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و شاعر است که هر سه وجه شخصیت او را به‌طرزی هنرمندانه نمایندگی می‌کند. مسافران خراسان بزرگ، مقصد سفرشان هر شهری که باشد، حتما به‌اندازه یک نیم‌روز هم که شده خودشان را به نیشابور می‌رسانند تا این دانشمند شهیر را زیارت کنند. معرفی آرامگاه خیام با تمام جزئیات و راهنمای بازدید از آن را در مقاله حاضر می‌خوانید.

آرامگاه خیام کجاست؟

📌 آدرس: میدان فضل، خیابان عرفان

• آرامگاه خیام با ماشین شخصی: وارد بزرگراه مشهد-نیشابور شوید. بعد از پشت‌سر گذاشتن پمپ بنزین صحرانورد، وارد بلوار آزادگان شوید و به‌سمت میدان شادیاخ برانید. وقتی به میدان رسیدید، از خروجی بلوار خیام، ادامه مسیر بدهید. آرامگاه در انتهای این بلوار واقع شده‌است.
• آرامگاه خیام با قطار: اگر ترجیح می‌دهید با وسایل نقلیه عمومی سفر کنید، می‌توانید از مسیر ریلی خودتان را به آرامگاه خیام برسانید. نیشابور فرودگاه ندارد.

🚅 بلیط قطار مشهد نیشابور 🚅

راهنمای بازدید از آرامگاه خیام

پیش از راهی شدن به‌سمت آرامگاه حکیم خیام نیشابوری و زیارت مزار این دانشمند جامع‌الاطراف که در مهم‌ترین علوم زمانه‌اش، ادبیات و نجوم فلسفه و ریاضیات منشأ اثر بود، نگاهی کلی می‌اندازیم به مشخصات آرامگاه تا ببینیم چه چیزی در انتظارمان است.

معماری آرامگاه خیام

مقبره خیام، سازه‌ای به‌طول 18متر و ارتفاع 22متر است واقع در دل باغی 20هزارمتری که سرتاسر با کاج‌های بلندبالای همیشه‌سبز احاطه شده‌است. پیش‌تر اشاره کردیم که در معماری آرامگاه، تلاش بر این بوده‌است که ابعاد مختلف شخصیت خیام نمایش داده شود. حالا نگاهی می‌اندازیم به شاهکار «هوشنگ سیحون»، طراح بنا، تا ببینیم چنین هدف بلندپروازانه‌ای چطور محقق شده‌است.

1. خیام ریاضی‌دان: آرامگاه خیام، مجموعا 10 پایه (عدد 10، اولین عدد دورقمی) دارد که از هرکدام، دو تیغه به‌شکل مارپیچ بالا می‌رود؛ این تیغه‌های مورب درنهایت در سقف به یکدیگر می‌رسند و شکل هندسی پیچیده‌ای می‌سازند که نمادی از وجه ریاضی‌دان خیام است.
2. خیام منجم: محل تلاقی تیغه‌های آرامگاه در سقف، ستاره‌هایی تودرتو تشکیل می‌دهد که هم سمبل دانش ستاره‌شناسی‌ خیام است و هم از فضای خالی بین آن‌ها، می‌شود تکه‌هایی از آسمان را تماشا کرد.
3. خیام ادیب: هرکدام از پایه‌های آرامگاه مزین به بیتی از اشعار خیام است که به خط شکسته نستعلیق حکاکی شده‌اند تا به وجهی هنرمندانه، ادیب بودن او را نمایش بدهند.

تاریخچه آرامگاه خیام

آن‌چه امروز به‌عنوان آرامگاه خیام در نیشابور می‌شناسیم، پیشینه 60ساله دارد؛ این قدمت اندک را اگر بگذاریم کنار عمر حکیم نیشابور که به قرن پنج و شش هجری قمری می‌رسد، از بی‌مهری طولانی نسبت به خیام گواهی می‌دهد. تاریخچه آرامگاه را در ادامه با هم مرور می‌کنیم.

🔸پیکر خیام، در سال 517 هجری قمری در گورستان «حیره» نیشابور دفن می‌شود؛ بی هیچ سازه مخصوص و تشریفاتی!

🔸در زمان حمله مغول، دامنه ویرانی به گورستان حیره هم می‌رسد. مدتی بعد، پس از بازسازی بقعه امامزاده محروق به‌دست «سلطان حسین بایقرا»، شاه «طهماسب» دستور می‌دهد که غرفه‌هایی در قسمت جلویی بقعه احداث شود؛ یکی از این غرفه‌ها تبدیل می‌شود به محل آرمیدن خیام!

🔸آرامگاه خیام تا مدت‌های مدید به‌صورت اتاقک مخروبه و طردشده‌ای باقی می‌ماند تا سال 1313 هجری شمسی که برگزاری جشن هزاره فردوسی در طوس و حضور مهمانان خارجی در این برنامه، بهانه‌ای می‌شود برای سروسامان دادن به آرامگاه خیام که البته غیراصولی و دم‌دستی و عجله‌ای پیش می‌رود.

🔸بالاخره در دوره پهلوی، بنای آرامگاه خیام، توجهی درخور حکیم نیشابور می‌یابد و در سال 1338 کار بازسازی آرامگاه، با طرح «هوشنگ سیحون»، معمار برجسته، آغاز می‌شود. درنهایت سال 1342 آرامگاه خیام به‌شکلی که امروز سراغ داریم، افتتاح می‌شود.

جاهای دیدنی نزدیک آرامگاه خیام

پس از دیدار با خیام حکیم و حظ بردن از معماری خیره‌کننده آرامگاهش، در همان محدوده می‌توانید سری بزنید به دیدنی‌هایی چون:

• بقعه امامزاده محروق: مدفن یکی از نوادگان امام سجاد (ع) که در همسایگی آرامگاه خیام واقع شده‌است.
• 📌 فاصله از آرامگاه خیام: 500متر
• آرامگاه عطار نیشابوری: مدفن شاعر شهیر قرن ششم که در دوره تیموری ساخته و در زمان پهلوی دوم بازسازی شد. مقبره «کمال‌الملک»، نقاش برجسته عصر قاجار هم در باغ آرامگاه عطار واقع شده‌است.
• 📌 فاصله از آرامگاه خیام: 1.8کیلومتر
• سایت باستان‌شناسی شادیاخ: محوطه‌ای تاریخی که در گذشته محله‌ای اعیان‌نشین بوده‌است و حالا بقایای شهر کهن نیشابور را به نمایش می‌گذارد.
• 📌 فاصله از آرامگاه خیام: 1.8کیلومتر

نظرات درباره آرامگاه خیام

کسانی که از آرامگاه خیام نیشابوری بازدید کرده‌اند، این مجموعه را چطور ارزیابی می‌کنند؟ در ادامه، تعدادی از نظرات ثبت‌شده در صفحه گوگل‌مپ آرامگاه خیام را می‌خوانید.

کاربر شماره یک: «معماری مدرن استاد هوشنگ سیحون بی‌نظیره. از بالا شبیه شمسه ده‌پر است و ۳۰ روزنه برای روزهای سال داره. بنا با بتن مسلح کار شده و رو و داخل با کاشی معرق کار شده. خود بنا خورشیده و هفت حوض اطراف نماد هفت آسمونه؛ کف سنگ‌ها در برش به شکل شمسه‌ای ۱۲ پر برای ماه‌های سال ایجاد شده و سنگ بنا پنج‌ضلعی (نماد قرن پنجم) هست. پیچیدگی و زیبایی هندسی بنا و همچنین ضلع شمالی که دارای حوضه، فوق‌العاده است. مثلث‌های رو به بالا و پایین که ظاهرا امضای ایشون بوده، در حوض‌ها فرم هندسی زیبایی ساخته و باز بودن بنا به روایتی اشاره داره که خیام می‌خواسته شکوفه‌ها روی قبرش بریزند.»

کاربر شماره دو: «آرامگاه خیام از زمان‌های قدیم سرسبزی و طراوت و زیبایی بیشتری داشت. با این‌که نور آرامگاه کامل نبود و در شب ضعیف بود اما باز هم نمره قبولی می‌گرفت.»

کاربر شماره سه: «یک مکان تاریخی و آرام با فضای سبز مناسب؛ توی ایام تعطیل به‌خصوص جشن‌ها و ایام عید و حتی روزها و شب‌های اول تابستون تقریبا شلوغه ولی معمولا جای پارک پیدا می‌شه. داخل محوطه نیاز به خرید بلیط هست ولی معمولا با خود نیشابوری‌ها راه میان. اگر خواسته باشید انواع فیروزه بخرید، مغازه‌ها و حجره‌های داخل محوطه قیمت‌های مناسب‌تری دارند تا بیرون. داخل حجره‌ها هم امکان سفارش غذای سنتی و سفارش چای با جای نشستن و میل کردن غذا وجود داره.»

سخن آخر

آرامگاه خیام، هنر ذهن خلاق «هوشنگ سیحون»، میعادگاه ادب‌دوستان و شیفتگان علم است که از هر بهانه‌ای برای پاسداشت مقام او و گردآمدن بر سر مزارش استفاده می‌کنند. بیست‌وهشتم اردیبهشت‌ماه، روز بزرگداشت حکیم عمر خیام، مهم‌ترین مناسبتی‌ست که دوستداران این دانشمند جامع‌الاطراف را به نیشابور می‌کشاند. در مقاله حاضر، همه اطلاعات لازم برای بازدید از آرامگاه خیام، در اختیار شماست.

سوالات متداول