کوه دماوند کجاست؟
- ...
- ...
- تعداد کلمات
دماوند بام ایران و رویای صعود هر کوهنوردی است. اگر به دنبال اطلاعات کاملی از مسیرهای صعود به قله دماوند، دمای هوا در دماوند، پوشش گیاهی و جانوری دماوند، جاهای دیدنی دماوند، مسیر دسترسی به قله دماوند از تهران و ده‌ها اطلاعات دیگر از این میراث طبیعی هستید، جای خوبی را انتخاب کرده‌اید. پس به خواندن ادامه دهید.
قله دماوند، کوهی در شمال کشورمان ایران، بلندترین آشتفشان آسیا و خاورمیانه و بلندترین قله ایران و یکی از مهمترین جاذبه‌های طبیعی در لیست جاهای دیدنی تهران است. در این مقاله با معرفی قله دماوند و صحبت درباره همه آنچه باید از این کوه سرافراز - بام ایران - بدانید، همراهمان باشید.
آنچه در این مقاله از دماوند می‌خوانید:
- روز ملی دماوند
- صعود به قله دماوند
- دماوند در فرهنگ و افسانه‌های ایرانی
- پوشش گیاهی و جانوری قله دماوند
- دیدنی‌های قله دماوند
- دسترسی به کوه دماوند از تهران
- دانستنی‌های قله دماوند
روز ملی دماوند
قله دماوند از دیرباز تاکنون به عنوان یکی از نمادهای اصلی کشورمان ایران شناخته می‌شود. این کوه در دوران چهارم زمین‌شناسی «هولوسین»، تشکیل شده است. پایین‌ترین دمای قله دماوند در فصل‌های سرد سال منفی 60 درجه سانتی‌گراد است و در دیگر فصول سال این عدد به یک و دو درجه زیر صفر می‌رسد.
قله دماوند در قسمت مرکزی رشته‌کوه البرز در نیمه شمالی ایران واقع شده است. این قله که یک آتشفشان خاموش است، به عنوان بلندترین کوه آتشفشانی قاره کهن نیز شناخته می‌شود. ارتفاع این قله 5670 متر از سطح دریاست و بلندترین قله موجود در کوهستان‌های ایران است. بی‌جهت نیست که آن را بام ایران می‌خوانند.
کوه دماوند در تاریخ سیزدهم تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی کشورمان به ثبت رسید. این قله در هنگام صاف و آفتابی بودن هوا، به راحتی از شهرهای تهران، ورامین، قم و همچنین کرانه‌های جنوبی دریای خزر قابل رؤیت است. در تقویم ملی ایران، روز سیزدهم تیرماه به عنوان «روز ملی دماوند» شناخته می‌شود.
انجمن دوست‌داران قله دماوند، هر ساله به مناسب روز ملی دماوند جشنی را در روز سیزدهم تیر در دامنه‌های کوه دماوند در شهر رینه لاریجان شهرستان آمل برگزار می‌کنند. لازم به ذکر است که این جشن به ثبت ملی نیز رسیده است.
صعود به قله دماوند
همانطور که گفتیم، دماوند بلندترین قله موجود در ایران است و همواره فتح آن به عنوان یک چالش جدی و یکی از اهداف اصلی کوهنوردان ایرانی شناخته می‌شود. هر ساله تعداد بسیار زیادی کوهنوردهای حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای از سراسر ایران به صورت گروهی و انفرادی به منطقه دماوند سفر می‌کنند تا فتح این قله را آغاز کرده و افتخاری بزرگ در سابقه کوهنوردی خود به جای بگذارند.
نخستین فردی که ادعای صعود به قله دماوند را داشته، ابودلف خزرجی، از جهانگردان معروف و مسافر سفرهای سخت بوده است که در سال ۲۹۲ هجری قمری در سفرنامه خود به صعود دماوند اشاره کرده و توضیحی مفصل درباره قله دماوند ارائه داده است. پس از او، ابن فقیه و ناصر خسرو نیز در کتاب‌های خود اشاراتی به صعود قله دماوند داشته‌اند که صحت آنها نیاز به بررسی دارد.
راه‌های صعود به قله دماوند
صعود به قله دماوند از چند مسیر ممکن است: جبهه شمالی، جبهه شمال شرقی، جبهه غربی و جبهه جنوبی، چهار مسیر اصلی هستند که از آنها برای صعود به قله دماوند استفاده می‌شود. در اصطلاحات کوهنوردی به جبهه، رخ و یال هم می‌گویند.
صعود به قله دماوند از جبهه جنوب در مقایسه با سه مسیر اصلی دیگر آسان‌تر است. این مسیر به عنوان پرترددترین مسیر صعود به قله دماوند شناخته می‌شود. پاکوب‌های این مسیر به علت تردد بسیار زیاد، هموارتر هستند و درگیری با سنگ و صخره در این مسیر وجود ندارد. امروزه وجود پناهگاه‌های متعدد و تیم‌های امدادرسانی فراوان در اطراف قله، صعود به دماوند را بیش از پیش برای کوهنوردان حرفه‌ای آسان ساخته است. کوهنوردان حرفه‌ای معمولا اواسط خردادماه تا اواخر تیرماه را برای سفر به این قله انتخاب می‌کنند. در این زمان، آب‌وهوای منطقه از پایداری مناسبی برخوردار است و به علت واقع‌شدن در انتهای بهار و اوایل فصل تابستان، سرسبزی، طراوت و وجود منظره‌های خیره‌کننده در آن قابل‌توجه است.
اما بسیار از کوهنوردان ترجیح می‌دهند صعود به قله دماوند از جبهه شمال شرق را تجربه کنند، چرا که این مسیر در مقایسه با سه مسیر دیگر چشم‌اندازهای طبیعی زیباتری را پیش روی کوهنوردان قرار میدهد. صعود به قله دماوند از جبهه شمالی فنی‌تر است و گفته می‌شود بسیاری از کوهنوردان ماجراجو این مسیر را برای دشواری بیشتر آن انتخاب می‌کنند و اما صعود دماوند از جبهه غربی هم جذابیت‌های خودش را دارد.
پناهگاه‌های قله دماوند
وجود پناهگاه‌های متعدد یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین مواردی است که باعث می‌شود صعود به قله برای کوهنوردان آسان‌تر شود. خوشبختانه قله دماوند دارای پناهگاه‌های متعددی است که بیش از پیش صعود را برای کوهنوردان تسهیل کرده‌اند. طبق نقشه راهنمای صعود به قله دماوند، پناهگاه‌های اطراف قله شامل موارد زیر می‌شوند:
- پناهگاه گوسفندسرا (کوهپایه) در ارتفاع ۲۹۵۰ متری.
- بارگاه سوم (یال جنوبی) در ارتفاع ۴۱۵۰ متری.
- پناهگاه سیمرغ (یال غربی) در ارتفاع ۴۱۵۰ متری.
- پناهگاه تخت فریدون (یال شمال شرقی) در ارتفاع ۴۳۶۰ متری.
- جانپناه فلزی (جبهه شمالی) در ارتفاع ۴۰۰۰ متری
دماوند در فرهنگ و افسانه‌های ایرانی
دماوند در کتب تاریخی و قصه‌های اساطیری ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. شهرت آن بیش از هر چیز در این است که طبق افسانه‌های کهن ایرانی، فریدون از شخصیت‌های اساطیری ایران، ضحاک را در کوه دماوند و در غاری به بند کشیده و ضحاک همینک آنجا زندانی است تا آخرالزمان که از بند رهایی پیدا کند، کشتن خلق را آغاز کند و سرانجام به دست گرشاسپ کشته شود.
نکته جالب درباره این افسانه تاریخی این است که هنوز هم بعضی از ساکنین قدیمی نزدیک کوه دماوند باور دارند که ضحاک درون غاری در کوه دماوند زندانی است و اعتقاد دارند که بعضی صداهایی که از ناحیه بالای کوه شنیده می‌شود، در واقع ناله‌های ضحاک ماردوش است!. علاوه‌بر بخش اساطیری ادبیات فارسی، دماوند در ادبیات ملی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از شاعران برای وصف اقتدار سرزمین ایران از قله دماوند به عنوان نمادی از غرور و عزت سرزمین پارسیان نام برده‌اند. قصیده دماوندیه اول و دوم اثر ملک‌الشعرای بهار تنها یکی از چندین شعری است که درباره کوه دماوند و ویژگی‌های آن سروده شده است. در ادامه قسمتی از شعر معروف دماوند اثر ملک‌الشعرای بهار را می‌خوانیم:
ای دیو سپید پای در بند! ای گنبد گیتی! ای دماوند!
از سیم به سر یکی کله‌خود زآهن به میان یکی کمربند
تا چشم بشر نبیندت روی بنهفته به ابر، چهر دلبند
تا وارهی از دم ستوران وین مردم نحس دیو مانند
با شیر سپهر بسته پیمان با اختر سعد کرده پیوند
چون گشت زمین ز جور گردون سرد و سیه و خموش و آوند
بنواخت ز خشم بر فلک مشت آن مشت تویی تو ای دماوند!
تو مشت درشت روزگاری از گردش قرن‌ها پس افکند
ای مشت زمین! بر آسمان شو بر وی بنواز ضربتی چند
نی نی، تو نه مشت روزگاری ای کوه! نیم ز گفته خرسند
تو قلب فسردهٔ زمینی از درد ورم نموده یک چند
شو منفجر ای دل زمانه! و آن آتش خود نهفته مپسند
خامش مشین، سخن همی گوی افسرده مباش، خوش همی‌خند
ای مادر سر سپید! بشنو این پند سیاه‌بخت فرزند
بگرای چو اژدهای گرزه بخروش چو شرزه شیر ارغند
پوشش گیاهی و جانوری کوه دماوند
دماوند و دامنه‌های آن دارای پوشش گیاهی متنوع و گوناگونی است به طوری که یک گونه گیاهی خاص فقط در یک ارتفاع مشخص از کوه یافت می‌شود. دامنه‌های کوه دماوند که از ارتفاع 2000 تا 3500 متری کوه را شامل می‌شود، از گل شقایق پوشیده شده است. لازم به ذکر است این نوع شقایق در دنیا منحصر به فرد به حساب می آید و در کتاب‌های معتبر گیاه‌شناسی جهان با نام‌های شقایق لار و رینه ثبت شده است.
انواع گیاهان موجود در کوه دماوند شامل: کلاه میرحسین دماوندی، کزل دماوندی، زنگوله‌ای دماوندی، کتانی دماوندی و ماشک دماوندی می‌شوند.
انواع گل‌های موجود در کوه دماوند نیز شامل: گل بی‌مرگ طلایی، پیرسنبل، پنجه برگ نقره‌گون، آزاد بری، پنجه برگ همدانی، دنایی سنبله ارغوانی، مینای پرکپه برق نقره‌ای، ریش سنبل، خشخاش طناز، شکر تیغال، نسترن وحشی، شبدر شاه بلوطی، ترشک کوهسری، دغدغک البرزی، پلاخور بوته‌ای، جاروی علفی بامی، علف قرمز، رز گردآلود، علف بره، شبه یولاف شکننده، چمن آراراتی، ملیکای بی‌زبانک، علف صورتی، چاودار هراتی، جو چمنزار، ازمکی کوهسری، یاسمن صخره‌ای، گز، جاشیر می‌شوند.
علاوه بر گیاهان، وجود انواع گونه‌های جانوری نیز یکی دیگر از ویژگی‌های جذاب کوه دماوند است. این کوه، به علت موقعیت ویژه‌ای که از شمال به جنگل و از جنوب به کوه‌های هم‌مرز کویر دارد، دارای گونه‌های مختلفی از جانوران وحشی است. در اطراف دماوند و دامنه‌های سرسبز آن، جانوران شکارچی مانند روباه، شغال، سگ، گرگ و حتی تعدادی خرس نیز قابل رویت هستند. برخی از این حیوانات وحشی در ارتفاع 4000 متری دماوند نیز دیده شده‌اند. در ارتفاعات پایین کوه دماوند، حیوانات گیاه‌خوار نیز قابل رویت هستد. به عنوان مثال گراز، خرگوش، آهو و میش نمونه‌ای از این جانوران هستند. یکی دیگر از ویژگی های منحصربفرد این کوه وجود انواع پرندگان و خزندگان زیبا در ارتفاعات دماوند است.
از پرندگان شکارچی موجود در دماوند، می‌توان عقاب طلایی، جغد و خفاش را نام برد که در ارتفاعات بالاتر زندگی می‌کنند. دیگر پرندگان این منطقه تیهو، کبک، سینه سیاه و طوطی دارکوب هستند که آنها را در ارتفاعات پایین‌تر می‌توان رویت کرد.
از جمله خزندگانی که در ارتفاعات پایین دماوند زندگی می‌کنند می‌توان پنج نوع مار، انواع عقرب، بزمجه، انواع خانواده موش‌ها و گورکن‌ها را نام برد. خوشبختانه اکثریت گزنده‌های این محدوده سم مهلک و خطرناکی ندارند، اگر دچار گزش این خزندگان شدید جای نگرانی نیست چراکه حتی نیش خطرناک‌ترین خزنده‌گان این ناحیه نیز تا چند ساعت پس از گزش قابل درمان است.
دیدنی‌های قله دماوند
آبشارهای دماوند
یکی از اصلی‌ترین و زیباترین دیدنی‌های کوه دماوند قطعا آبشارهای خیره‌کننده آن است. یکی از این آبشارها، آَبشار یخ‌زده بزرگی است که در جبهه جنوبی قله وجود دارد. این آبشار در ارتفاع 5100 متری کوه تشکیل شده است و از نظر ارتفاع از سطح دریا، مرتفع‌ترین آبشار موجود در خاورمیانه است. نکته جالب درباره این آبشار در این است که یخ آن هیچ‌گاه ذوب نمی‌شود و در تمام طول سال آبشاری از یخ را می‌توان در این سمت قله تماشا کرد.
حتی در فصل تابستان و هنگام تابش گرم آفتاب نیز، در هنگام ظهر که دمای هوا به بالای صفر می‌رسد و به دنبال آن آب بسیار کمی جاری می‌شود باز هم یخ‌های آبشار کاملا ذوب نمی‌شوند. چراکه در حدود ۴ بعدازظهر، دمای هوا دوباره به زیر صفر می‌رسد و یخ‌های ذوب‌شده دوباره منجمد می‌شود و به این ترتیب آبشاری یخی پدید می‌آید که همواره و در تمام فصول سال یخ‌زده است.
یخچال‌های دماوند
دماوند کوهی پوشیده از برف است و دمای ارتفاعات آن گاه به منفی 60 درجه می‌رسد. به همین دلیل تعداد زیادی یخچال‌های طبیعی دارد. یخچال‌های طبیعی معروف کوه دماوند به شرح ذیل هستند:
- یخچال سیوله (جبهه شمالی)
- یخچال دوبی سل (جبهه شمالی)
- یخچال عروسک‌ها (جبهه شمالی)
- یخچال دره یخار (شمال شرقی)
- یخچال خورتاب سر
- یخچال شمال غربی
- یخچال غربی
دسترسی به کوه دماوند از تهران (همراه نقشه 👇)
این قلّه در ۶۹ کیلومتری شمال شرقی تهران، ۶۲ کیلومتری غرب آمل و ۲۶ کیلومتری شمال شهر دماوند واقع شده است. برای صعود به آن از تهران مسیرهای مختلفی پیش روی خود دارید. همانطور که در طول مقاله به آن اشاره کردیم مسیرهای اصلی صعود به قله در چهار جبهه: شمالی، غربی، شمال شرقی و جنوبی امکان‌پذیر است.
برای صعود به قله دماوند از جبهه جنوبی باید به سمت پلور و رینه حرکت کنید. پس وارد جاده هراز شوید و در کیلومتر 65 جاده هراز وارد روستای پلور شوید، سپس از لار عبور کنید و مسیرتان به طرف جاده رینه را تغییر دهید. در وسط مسیر با تابلویی مواجه می‌شوید که شما را به سمت مسیر صعود از جبهه جنوبی هدایت می‌کند و علامت صعود از مسیر جنوبی، دیدن «مسجد صاحب‌الزمان» است که در ارتفاع 3000 متری از سطح دریا قرار دارد.
برای صعود به قله دماوند از جبهه غربی هم باید به سمت جاده هراز حرکت کنید و بعد از عبور از پلور وارد جاده سد لار شوید و از آن به بعد به سمت «پارکینگ ورارو» حرکت کنید که در ارتفاع 3400 متری از سطح دریاست. در مسیر غربی پناهگاه سیمرغ برای استراحت شبانه کوهنوردان مهیا شده که خوشبختانه آب هم دارد. اما نکته مهم جبهه غربی دماوند شیب بیشتر دماوند است.
برای صعود از جبهه شمال شرقی دماوند که به جرات می‌توان آن را زیباترین مسیر صعود به دماوند دانست، باید به سمت یکی از روستاهای گزنه و ناندل حرکت کنید. گرچه این دو مسیر در دشتی در ارتفاع 4000 متری از سطح دریا به نام «تخت فریدون» به یکدیگر می‌رسند، اما مسیر صعود از جبهه شمال شرقی دماوند همین است که این مسیر زیباتر، سرسبزتر و البته طولانی‌تر است.
و در نهایت برای صعود به قله دماوند از جبهه شمالی باید به سمت روستای ناندل حرکت کنید.
نقشه جامع مسیرهای صعود به قله دماوند
برای مشاهده نقشه جامع مسیرهای صعود به قله دماوند کلیک کنید.
دانستنی‌های قله دماوند
در ادامه به بررسی چند نکته مهم درباره قله دماوند می‌پردازیم که دانستن آن برای کوهنوردان الزامی است و برای عامه مردم خالی از لطف نیست.
دمای قله دماوند چقدر است؟
یکی از مهمترین نکات درباره هر کدام از قله‌های بلند جهان دمای قله در فصول مختلف سال است. این مورد مهم می‌تواند تاثیر زیادی بر روی عملکرد کوهنوردان داشته باشد. کمینه و بیشینه دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زیر صفر (در زمستان) و تا دو درجه زیر صفر (در تابستان) خواهد بود. لازم به ذکر است که فشار هوا در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دریاست و گاه توفان‌های سهمگینی از دماوند می‌گذرند. سرعت برخی از توفان‌ها در دماوند گاهی از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت نیز بیشتر می‌شود. سرعت باد در کوهپایه‌ها و دامنه‌های قله کمتر است، اما گاه به 70 کیلومتر در ساعت می‌رسد. بیشتر بادها از غرب و شمال غربی می‌وزند.
نخستین صعود به دماوند
اولین صعود اروپایی‌ها به قله دماوند به سال 1837 میلادی باز می‌گردد، این صعود موفقیت‌آمیز توسط کوهنوردی به نام تیلر تامسن انجام شده است. اما اولین صعود موفقیت‌آمیز و رسمی ایرانیان به قله دماوند، در سال 1857 میلادی یعنی حدودا 20 سال پس از اولین صعود اروپاییان انجام شده است. این صعود توسط یک گروه کوهنوردی به مدیریت شخصی به نام سرهنگ محمد صادق خان قاجار انجام شده است.
دماوند چندمین قله جهان است؟
به گفته متخصصین جغرافیا دماوند در رده دوازدهم بلندترین قله‌های دنیا از نظر ارتفاع نسبی قرار دارد. پایگاه ملی داده‌های علوم زمین ایران و وبگاه رصدخانه زمین ناسا، ارتفاع ۵۶۷1 متر و ۵۶۷۱ متر را نیز برای قله این کوه ذکر کرده‌اند.
آتشفشان دماوند چگونه است؟
خوشبختانه هیچ جای نگرانی درباره فوران آتشفشانی دماوند وجود ندارد، زیرا بیشترین و عمده‌ترین فعالیت آتشفشانی این کوه مربوط به ده هزار سال پیش است که در حقیقت باعث شکل‌گیری آن شده است.
ریشه نام دماوند چیست؟
اگر فرهنگ‌نامه معین را بررسی کنیم درباره ریشه کلمه دماوند اینطور آمده است: دم (دمه، بخار) + آوند = دماوند؛ دارای دمه و دود و بخار (آتشفشان). لذا می‌توان علت نامگذاری کوه دماوند را وجود دود و بخار در اطراف آن دانست. لازم به ذکر است که نام دماوند به زبان پهلوی و در کارنامه اردشیر بابکان به شکل دنباوند و همچنین در کتیبه‌های ساسانی مانند کتیبه نقش رستم و کتیبه نرسی در پایکولی کشور ترکیه به صورت دومباوند و دنباوند ذکر شده است. کم کم با گذر زمان نحوه تلفظ این نام تغییر کرده و به شکل کنونی آن یعنی دماوند درآمده است.
در پایان باید بگویم که قله دماوند به‌عنوان یکی از نمادهای اصلی سرزمین ایران، نیاز به بزرگداشت و نگهداری ویژه‌ای دارد. دماوند برای ایرانیان تنها یک کوه نیست، بلکه قله دماوند در فرهنگ کشور ایران مظهر پایداری، استواری و یک نماد ملی است و همواره سهم ویژه‌ای در افسانه‌ها و ادبیات ملی ایران داشته است.
