سفر به قونیه، آرامگاه شاعر و عارف بزرگ مولانا

سفر به قونیه از پر تقاضاترین مقصدهای جهان در ترکیه است که هرساله و به بهانه یادبود «مولانا و شمس تبریز»، بازدیدکنندگان بسیاری را از سراسر جهان میزبانی می‌کند، هرکس این سفر را آغاز کند بیشتر و بیشتر شیفته مولانا می‌شود و تمایل به کشف دنیاهای جدید را پیدا می‌کند. مولانا از سفر به درون می‌گوید، سفری که شاید انتزاعی و خیالی به نظر برسد اما کافی است بدانی مولانا چه می‌گوید. در این مقاله یوتراوز قصد دارد از قونیه بگوید، از مولانا و از «مراسم بزرگداشت روز مولانا». با ما همراه شوید.

آنچه به بهانه روز بزرگداشت مولانا می‌خوانید:

• آرامگاه و موزه مولانا در قونیه
• سفر به قونیه برای رویداد جهانی بزرگداشت مولانا
• مولانا جلال‌الدین بلخی کیست؟
• سفرها و آثار مولانا
• مولانا و شمس تبریزی
• مولانای ایرانی، ترکی، افغانستانی یا جهانی؟

آرامگاه و موزه مولانا در قونیه

منظره نمادین قونیه، گنبد مخروطی سبز متفاوتی است که بالای آرامگاه مولانا جلال‌الدین رومی بناشده است. اینجا اصلی‌ترین جاذبه دیدنی قونیه و دلیل اصلی سفر به قونیه است. امروز موزه مولانا است و زائران و جهانگردان هر دو برای ادای احترام به یکی از بزرگ‌ترین عرفای مذهبی ایران و جهان به اینجا می‌آیند. طرح کنونی این مقبره مربوط به قرن شانزدهم میلادی است و تنها بخشی از آن مربوط به قرن سیزدهم میلادی و زمانی است که مولانا فوت کرد.
از دروازه و باغ چشمگیر پر از چشمه، گل رز و درخت وارد می‌شوی و به آرامگاه مولانا نزدیک می‌شوی. در داخل مقبره فقط آرامگاه مولانا قرار ندارد. همسر و فرزندانش نیز به همراه شش درویش دیگر که با مولانا از بلخ به قونیه آمدند هم در همان‌جا به خاک سپرده‌شده‌اند.
در کنار این آرامگاه، موزه‌ی مولانا قرار دارد. در این موزه، مجموعه عظیمی از آثار متعلق به مولانا قرار دارد: فرش‌های ارزشمند، اشیا فلزی و چوبی و کتاب‌ها ازجمله قرآن. این موزه همچنین دارای یک کتابخانه با بیش از 1700 نسخه خطی و 500 عنوان کتاب است.

در آن‌طرف حیاط زیبای آرامگاه تعدادی اتاق است که زمانی دانشجویان مولانا در آن زندگی می‌کردند و تحصیل می‌کردند. امروزه آن‌ها تبدیل‌شده‌اند به مجموعه جالبی از اشیا مربوط به زندگی درویشان، از لباس و منسوجات گرفته تا خوشنویسی و آلات موسیقی و ... . در سراسر آرامگاه برای توریست‌هایی که می‌خواهند کمی عمیق‌تر شوند، تابلوهای اطلاعاتی عالی‌ای نصب‌شده که امکان انتقال اطلاعات دقیق را به همگان می‌دهد.
باغ گل رز که در محوطه موزه است اخیراً به موزه مولانا افزوده‌شده است. در شب‌های پنجشنبه در تابستان (تقریباً از ژوئن تا سپتامبر) سماع برگزار می‌شود. سماع را نوعی رقص عارفانه می‌دانند. در این هنگام همه می‌توانند رایگان به تماشای این رقص بیایند.

سفر به قونیه برای رویداد جهانی بزرگداشت مولانا

شاید بهتر بود می‌نوشتیم هرسال جشن بزرگی به مناسبت مولانا در فلان نقطه‌ی ایران برگزار می‌شود یا این‌که می‌نوشتیم ایران و ترکیه با همکاری هم بزرگداشت این شاعر بزرگ را در قونیه جشن می‌گیرند. اما در حال حاضر هرسال بزرگداشت مولانا در قونیه و با برنامه‌های باشکوهی برگزار می‌شود و سفر به قونیه برای درک مقام مولانا موردتوجه گردشگران قرار می‌گیرد.
مراسم بزرگداشت مولانا در قونیه هم‌زمان با سالگرد مرگ او برگزار می‌شود که از 19 تا 26 آذرماه است. اما بزرگداشت مولانا در ایران در روز تولدش یعنی 8 مهرماه برگزار می‌شود. در قونیه یکی از مراسمی که برای بزرگداشت او برگزار می‌شود رقص سماع است. هر شب پیروان مولانا مراسم عظیمی از رقص سماع برپا می‌کنند و چهار رقص به نشانه‌ی چهارفصل، چهارعنصر اصلی و چهار دوره‌ی زندگی انسان برگزار می‌شود. موسیقی زیبایی نیز در هنگام رقص تا نواخته می‌شود طوری که حاضران هرگز نمی‌توانند آنچه را که می‌بینند، فراموش کنند.

مولانا جلال‌الدین بلخی کیست؟

او را به نام حضرت مولانا یا استاد می‌شناسند. زیرا استاد عشق و یک معلم معنوی است. در شعرهایش از عشق گفته، از درون متلاطم انسان‌ها که چگونه به آرامش می‌رسد و از اخلاق گفته است. نزدیک به هفت‌صد سال از زمان زندگی او می‌گذرد اما امکان ندارد که وارد جایی شوی و کسی از او چیزی نداند یا شعری از شعرهایش را نخواند. حتی شعرهایش گاهی تبدیل به اصطلاحات روزمره شده‌اند که مردم کوچه و بازار هم استفاده می‌کنند، در خانه‌ها، کافه‌ها، بازارها، پارک‌ها، مساجد و ... . به جرات می‌توان گفت که مولانا شاعر بزرگی است.
می‌خواهی مولانا را بشناسی؟ بهترین چیزی که به شناخت او کمک می‌کند و در دسترس توست، اشعار مولانا است. شاید باورت نشود اما این‌یک شانس بزرگ برای فارسی‌زبانان است که می‌توانند شعر مولانا را بدون نیاز به ترجمه بخوانند. چون امروز دنیا دارد تلاش می‌کند تا مولانا را بخواند و فاصله‌ی ترجمه اجازه‌ی درک درست شعرهای او را نمی‌دهد.

دین ما مهر تو و مذهب ما خدمت تو
تانگویی که در این عشق تو ما مختصریم

مولوی درحالی‌که دیوانگی را علامت لطف الهی می‌داند، بین انواع آن تفاوت قائل است. جنون او ریشه در عشق و وجد دارد و عرفان می‌آفریند. او می‌گوید عشق تنها راهی است که ما را از زندان نفس آزاد می‌کند.
جلال‌الدین محمد رومی، معروف به مولانا (معنای افتخارآمیز «استاد ما») یک دانشمند، متکلم، شاعر و عارف مشهور اسلامی در قرن سیزدهم میلادی بود. مولوی در سال 1207 میلادی در افغانستان امروزی به دنیا آمد، در دوره‌ای از آشفتگی سیاسی عمیق، که مملو از ممنوعیت و جنگ بود و در همان‌جا بزرگ شد. او بیشتر زندگی خود را قبل از اقامت در قونیه که در ترکیه فعلی است و سپس آناتولی مرکزی، که قبلاً بخشی از امپراتوری روم شرقی بود، سفرهای گسترده‌ای را در سراسر خاورمیانه گذراند. این نام رومی، به معنای «رومی» در فارسی و عربی است.

سفرها و آثار مولانا

زادگاه مولانا بلخ بزرگ در زمان تولد او مرکز عمده فرهنگ پارسی بود و تصوف نیز برای چندین قرن در آنجا گسترش یافت. پدر مولانا، بهاالدین ولد، یک متکلم، فقیه و عارف برجسته بود. هنگام حمله مغول‌ها به آسیای میانه، بین سال‌های 1215 تا 1220 میلادی خانواده‌ی مولانا با گروهی از شاگردان بلخ را ترک کردند. آن‌ها در چندین سرزمین مسلمان ازجمله بغداد، دمشق، ملطیه، ارزینکان، سیواس، کایسری و نیگده سفر کردند.
هنگامی‌که آن‌ها در نیشابور ایران بودند، با فریدالدین عطار، شاعر و عارف پارسی روبه‌رو شدند که مولوی جوان را بشارت داد که انسانی بزرگ خواهد شد. او می‌توانست برجستگی معنوی مولانا را مانند پدرش تشخیص دهد. عطار بهاالدین را دید که با مولوی جوان کمی عقب‌تر به سمت او می‌رود و گفت: اینجا یک دریا می‌آید و یک اقیانوس به دنبال آن! پس‌ازآن، خانواده‌ی مولانا در مکه زیارت کردند و سرانجام در قونیه، غرب ترکیه فعلی اقامت گزیدند.
مولانا در طول حیات خود آثاری به نظم و نثر نگاشته است که این آثار منابع عظیمی از عرفان اسلامی را در خوددارند. دیوان شمس بزرگ‌ترین اثر مولانا است و به این نام است چون مولانا بیشتر اشعار آن را خطاب به شمس نوشته است. مثنوی معنوی و رباعیات، دیگر آثار مولانا هستند که به شعر نوشته‌شده است. فیه ما فیه، مجالس سبعه و مکتوبات جزو آثار نثر او هستند.

مولانا و شمس تبریزی

مولانا به درس و وعظ مشغول شد که به طرز عجیبی با شمس تبریزی آشنا شد و آشنایی او با شمس باعث گردید که به عرفان روی بیاورد.

زاهد بودم ترانه‌گویم کردی
سر حلقه‌ی بزم و باده جویم کردی
سجاده‌نشین باوقاری بودم
بازیچه‌ی کودکان کویم کردی

شمس باوجود دانش زیاد اما ناشناخته بود و بیشتر مشغول سفر بود. آشنایی شمس و مولانا و مرید شدن مولانا باعث شد تا شاگردان مولانا با شمس دشمنی کنند و کاری کنند که او قونیه را ترک کند. مولانا فرزندانش را دنبال شمس فرستاد و آن‌ها او را برگرداندند.

صد نامه فرستادم صد راه‌نشان دادم
یا نامه نمی‌خوانی یا راه نمی‌دانی

اما کینه‌ی شاگردان مولانا به حدی شمس را اذیت کرد که برای همیشه از قونیه رفت.

خواهم این بار آن‌چنان رفتن
که نداند کسی کجایم من
همه گردند در طلب عاجز
ندهد کس نشان ز من هرگز
سال‌ها بگذرد چنین بسیار
کس نیابد ز گرد من آثار

مولانای ایرانی، ترکی، افغانستانی یا جهانی؟

هرچند اکنون ترکیه مولانا را شاعر کشور خودش می‌داند اما گویا مولانا به یکی از این کشورهایی که در آن به دنیا آمده (افغانستان)، سفرکرده (ایران) و به خاک سپرده‌شده (ترکیه) تعلق ندارد. گویا مولانا متعلق به تمام این کشورها است و اگر می‌توانست و به دیگر نقاط دنیا سفر می‌کرد تمامی آن‌ها می‌خواستند این انسان بزرگ را از آن خود بدانند. اما می‌توان گفت ایرانی بودن مولانا را می‌توان به‌راحتی به زبان فارسی که برای سرودن اشعارش استفاده کرده نسبت داد.
اشعار مولانا در کشور آمریکا جزو پرتیراژترین شعرهاست. کلمن بارکس، مترجمی است که باعث ایجاد رنسانس مولوی آمریکایی شد و مولوی را به پرفروش‌ترین شاعر در ایالات‌متحده تبدیل کرد. دلایلی که مردم امریکا به خواندن مولانا علاقه دارند طراوت خیالی و حیرت‌انگیز او، اشتیاق عمیقی که در شعرهایش احساس می‌شود و شوخ‌طبعی اوست.