معرفی جامع مکان‌های زیارتی عراق

عراق از مهمترین مقصدهای گردشگری مذهبی برای شیعیان جهان و به‌ویژه ایرانی‌هاست. دلیل این مساله حضور و وجود حرم ۵ تن از امامان شیعه و مرقد مطهر امام زادگان بسیاری در این کشور است. به گونه‌ای که هرساله در ایام اربعین و شهادت امام حسین(ع) تقاضای رزرو و خرید بلیط هواپیما کربلا بسیار افزایش پیدا می‌کند. ظرفیت تمامی هتل های نجف و هتل های کربلا تکمیل می‌شود و خیل عظیمی از جمعیت شیعیان و مسلمانان جهان راهی این کشور می‌شوند. حرم امام علی(ع) در نجف، حرم امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) در کربلا، حرم امامین شریفین (امام جواد(ع) و امام  در کاظمین و حرم امام هادی(ع) و امام علی عسکری(ع) در سامرا تنها بخشی از لیست مکان‌های مذهبی در عراق محسوب می‌شوند. 

علاوه بر این، عراق مملو از مساجد و مرقدهای مهم جهان اسلام است. مساجد و زیارت‌گاهی که هر یک نقشی اساسی در تاریخ اسلام دارند و بخشی از تاریخ شیعه را رقم زده‌اند. در این مقاله سعی کردیم تا تمامی مکان‌ های زیارتی عراق را از حرم‌ها گرفته تا مساجد معروف و مرقدهای محبوب این کشور معرفی کنیم. بنابراین اگر قصد سفر به عراق را دارید، پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مقاله همراه ما بمانید. 

لیست مکان های زیارتی عراق

همانطور که گفتیم عراق مملو است از مکان‌های زیارتی و مذهبی که در گوشه گوشه این کشور گسترده شده‌اند. برخی از این مکان‌های زیارتی و مذهبی در شهر نجف و اطراف آن بنا شده و برخی دیگر در شهر کربلا. نجف به عنوان یکی از اصلی‌ترین پایگاه‌های حضور شیعیان مملو است از مساجد و مرقدهای بزرگان که در اطراف و نزدیکی حرم امام علی(ع) ساخته شد‌ه‌اند. به همین سبب بهتر است برای آشنایی با مکان های مذهبی عراق به بررسی مکان های زیارتی نجف بپردازیم: 

مکان های زیارتی نجف 

اگر راهی عراق هستید، احتمالا سفر خود را یا از شهر نجف آغاز می‌کنید و یا از بغداد. چراکه تنها فرودگاه‌های بین‌المللی این کشور در این دو شهر بنا شده‌اند. بسیاری از مسافرانی که قصد سفر به عراق را دارند پرواز خود را به طور مستقیم به شهر نجف می‌گیرند. با این‌کار علاوه بر اینکه ابتدا به زیارت امام اول، امام علی(ع) می‌روند؛ می‌توانند بخش اعظمی از مکان‌های زیارتی عراق را که در نجف و کوفه وجود دارند را ببینند. 

حرم مطهر امام علی (ع) 

یکی از مهم‌ترین مکا‌ن‌های زیارتی عراق، حرم مطهر امام علی (ع) است که در شهر نجف واقع شده است. ساختمان این حرم بازمانده شاه صفی از شاهان صفوی است. قبر مطهر امام علی (ع) در زیر یک گنبد بلند قرار دارد و سراسر آن با طلا پوشانده شده است. اطراف این حرم، روضه‌ای واقع شده که هر یک از اضلاع آن، طولی به اندازه 13 متر دارد و در چهار طرف آن، رواق‌هایی سرپوشیده، ساخته شده است. ایوانی از جنس طلا در سمت شرق روضه منوره قرار دارد که در دو طرف آن، دو مناره طلاکاری شده ساخته‌اند. هر روز صبح چه در تابستان و چه در زمستان با طلوع خورشید، اشعه آفتاب بر ضریح مطهر می‌تابد.
صحن حرم مطهر امام علی (ع) به‌عنوان یکی از مکان‌های زیارتی عراق توسط یک دیوار به شکل مربع، احاطه شده است. دیوار صحن شریف، دارای 5 در است که هر یک از آن‌ها به نام خاصی، شهرت‌ دارند. باب‌الکبیر با ساعتی قدیمی بر بالای آن، باب مسلم‌بن عقیل در سمت راست باب‌الکبیر، باب الطوسی، باب‌القبله و باب‌السلطانی یا باب‌الفرج که به مقام امام زمان(عج) نام‌گذاری شده است. 

حرم مطهر امام علی دارای گلدسته‌هایی است که در سمت شرق روضه شریف و در دو گوشه از ایوان، واقع شده است. جالب است بدانید که هر یک از گلدسته‌ها، از 4 هزار آجر از جنس طلای خالص ساخته شده‌اند.

• آدرس حرم مطهر امام علی(ع) روی نقشه

مسجد کوفه

کوفه به عنوان یکی از شهرهای تاریخی عراق دارای فضای زیارتی بسیاری است که یکی از معروف‌ترین آن‌ها، مسجد کوفه نام دارد. هرساله تعداد زیادی از زائران به قصد زیارت در مسجد کوفه به عنوان یکی از بهترین مکان‌های زیارتی عراق به این شهر سفر می‌کنند. مقام امیرالمومنین یکی از جاهای زیارتی و متبرک این مسجد به شمار می‌رود و واقع در سمت قبله است. البته لازم به ذکر است که مقام درواقع یکی از حجره‌هایی است که در اطراف این مسجد قرار دارد. 

مسجد کوفه، شامل ستون‌ها و محراب‌های هفت‌گانه است که برخی از معصومان و پیامبران در این محرب‌ها نماز به جا آورده‌اند. شیعیان و مسلمانان با به جا آوردن نماز در این مقام‌ها به ساحت بزرگان و معصومان توسل می‌جویند. 

• آدرس مسجد کوفه روی نقشه

مسجد حنانه

مسجد حنانه یکی از مکان‌های مقدس و تاریخی شهر نجف در عراق است که در مسیر میان نجف و کوفه قرار دارد. این مسجد جایگاه ویژه‌ای در باورهای شیعی دارد، چرا که بر اساس روایات، هنگام عبور کاروان اسیران کربلا با سر مطهر امام حسین(ع)، ستون‌های این مسجد به نشانه اندوه خم شدند. از همین روی به این مسجد حنانه به معنای «ناله و نوحه‌کننده» می‌گویند. همچنین گفته می‌شود که سر امام حسین(ع) مدتی کوتاه در این مکان نگه داشته شده است. مسجد حنانه با معماری ساده و فضای معنوی خود، یکی از مقاصد مهم زائرانی است که از نجف به سمت کوفه یا بالعکس در حرکتند. 

• آدرس مسجد حنانه روی نقشه

مسجد سهله 

مسجد سهله از کهن‌ترین و معتبرترین مساجد اسلامی در شهر کوفه عراق است که جایگاه ویژه‌ای در اعتقادات شیعیان دارد. این مسجد کهن به‌عنوان محل سکونت برخی از پیامبران و محل ظهور امام مهدی(عج) در روایات شیعه معرفی شده است. بنای مسجد سهله گسترده و شامل چندین ایوان، محراب و گنبد است و گفته می‌شود که محل عبادت پیامبرانی چون ابراهیم(ع) و ادریس(ع) بوده است. مسجد سهله همواره مقصد زیارت شیعیان از سراسر جهان بوده و به دلیل پیشینه تاریخی و معنوی عمیق خود، از مهم‌ترین مکان‌های زیارتی عراق به شمار می‌آید.

• آدرس مسجد سهله روی نقشه

مرقد کمیل بن زیاد

یکی دیگر از مکان‌های زیارتی عراق، مرقد کمیل‌بن زیاد، واقع در مسیر نجف و شهر قدیم کوفه است. این مرقد به شکل یک حرم بزرگ و باشکوه ساخته شده است. کمیل به عنوان یکی از یاران نزدیک حضرت علی (ع) در جنگ نهروان همراه ایشان بود. وی در دوران حجاج، دستگیر و در نهایت به قتل رسید و او را در این محل، دفن کردند. اکنون این مکان، مورد توجه زائران شیعه واقع شده است و اکثر شیعیان در سفر خود به نجف از این مرقد دیدن می‌کنند.
لازم به ذکر است که مرقد شیخ احمد وائلی در حیاط مرقد کمیل‌بن‌زیاد، واقع شده است. وی یکی از شاعران بزرگ بود که علاوه‌بر مضامین مذهبی به مسائل اجتماعی و مساله فلسطین نیز توجه ویژه‌ای داشت. شیخ احمد وائلی در شهر کاظمین، دار فانی را وداع گفت و در نهایت در حیاط مرقد کمیل به خاک سپرده شد.

• مرقد کمیل بن زیاد روی نقشه

حرم مسلم بن عقیل

حرم مسلم بن عقیل به عنوان یکی دیگر از مکان‌های زیارتی عراق در سمت شرق مسجد کوفه قرار گرفته است. در بالای این حرم یک گنبد طلایی‌رنگ قرار دارد. حرم مسلم بن عقیل در طی سالیان دراز چندین دفعه بازسازی شده که آخرین بازسازی و مرمت آن در سال ۱۳۸۷ توسط محمدحسین رفیعی بهبهانی کویتی صورت گرفت. 

• آدرس حرم مسلم بن عقیل روی نقشه

مرقد مختار ثقفی

مرقد مختار ثقفی، از چهره‌های برجسته تاریخ شیعه، در مسجد کوفه در شهر کوفه عراق قرار دارد. مختار، رهبر قیامی بود که پس از واقعه کربلا با شعار «یالثارات الحسین» برای خون‌خواهی امام حسین (ع) و یارانش به پا خاست. آرامگاه او در بخشی از مسجد کوفه و در نزدیکی مزار میثم تمار واقع شده است و با ضریحی ساده اما زیبا میزبان زائران و عاشقان اهل‌بیت است. بسیاری از شیعیان هنگام زیارت مسجد کوفه، با احترام و دعا بر مزار مختار ثقفی نیز حاضر می‌شوند و یاد رشادت‌ها و عدالت‌خواهی او را گرامی می‌دارند.

• آدرس مرقد مختار ثقفی روی نقشه

مرقد میثم تمار

میثم تمار، یکی از یاران نزدیک حضرت علی (ع) به شمار می‌رفت که ابن زیاد وی را در سال 60 هجری قمری به قتل رساند. مرقد میثم تمار تنها به اندازه 300 متر از مسجد کوفه فاصله دارد. لازم به ذکر است که مرقد میثم تمار اخیرا بازسازی شده است و طی این بازسازی، روی قبر وی، یک صندوق چوبی و پنجره‌ای نصب شده است. بر بالای این حرم یک گنبد بلند قرار گرفته است و با کاشی‌کاری‌های زیبا مزین شده است. در اطراف این مرقد، یک رواقی با وسعت گسترده قرار گرفته است.

• آدرس مرقد میثم تمار روی نقشه

مکان های زیارتی کربلا 

اصلی‌ترین مکان مذهبی در عراق، کربلاست. شهری که مدفن امام حسین(ع)، برادر و یارانش است. این شهر هم از لحاظ مذهبی و هم از لحاظ اقتصادی یکی از شهرهای مهم عراق به شمار می‌رود. در نزدیکی آن نیز بناها، مساجد و آرامگاه‌های بسیاری از عالمان و نزدیکان در تاریخ تشیع قرار دارد.

حرم مطهر امام حسین (ع)

معروف‌ترین مکان‌ زیارتی در عراق حرم مطهر امام حسین (ع) در شهر کربلاست. در این حرم، قبر مطهر امام حسین (ع) و دو فرزند ایشان به نام‌های علی اکبر (ع) و علی اصغر (ع) قرار گرفته و به همین دلیل ضریح مطهر ایشان به شکلی شش گوشه است.  جنس ضریح از نقره خالص و به رنگ سفید است. جالب است بدانید که طراحی و نقاشی ضریح امام حسین توسط استاد فرشچیان انجام شده است.
در اطراف حرم امام حسین(ع)، چهار رواق قرار دارد. زمین هر یک از رواق‌ها، با سنگ مرمرهایی به رنگ سفید اعلاء، پوشیده شده است. هر یک از رواق‌ها ارتفاعی به اندازه 12 متر دارند و نامی مختص به خود دارند:

• رواق جنوبی با نام حبیب‌بن‌مظاهر
• رواق شمالی به نام رواق سلاطین
• رواق شرقی به نام رواق فقها
• آدرس حرم مطهر امام حسین(ع) روی نقشه

حرم مطهر حضرت عباس (ع)

یکی از معروف‌ترین و پرطرفدارترین مکان‌های زیارتی کربلا، حرم مطهر حضرت عباس (ع) است. این حرم با خیابانی ۳۰۰ متری به نام «بین‌الحرمین» به حرم امام حسین (ع) متصل شده است. حرم حضرت عباس (ع) وسعتی حدود ۴۳۷۰ متر مربع دارد و کف آن با سنگ پوشیده شده است. دیوارهای روضه مطهر نیز با هنر آینه‌کاری تزئین شده‌اند. بر فراز قبر مطهر ایشان، پنجره‌ای از طلا و نقره نصب شده است. در اطراف روضه، چهار رواق قرار دارد که همگی با کاشی‌کاری و آینه‌کاری آراسته شده‌اند.

صحن حرم مطهر حضرت عباس (ع) دارای ۱۰ در با نام‌های باب امام حسن (ع)، باب امام حسین (ع)، باب صاحب‌الزمان (عج)، باب موسی بن جعفر (ع)، باب امیرالمؤمنین (ع)، باب علی الهادی (ع)، باب امام جواد (ع)، باب امام رضا (ع) و باب رسول (ص) است. قطر گنبد حرم ۱۲ متر و به شکل نیمه‌کروی طراحی شده و دارای تعدادی پنجره است.

• آدرس حرم مطهر حضرت ابوالفضل(ع) روی نقشه

بین الحرمین

بین‌الحرمین نام منطقه‌ای است در کربلا که حرم مطهر امام حسین (ع) و حرم حضرت عباس (ع) را به یکدیگر متصل می‌کند. این فاصله حدود ۳۰۰ متر است و امروزه به صورت خیابان وسیعی با سنگ‌فرش‌های سفید و امکانات رفاهی گسترده ساماندهی شده است. بین‌الحرمین جایگاهی ویژه در دل زائران دارد؛ جایی که عاشقان اهل‌بیت (ع) در مسیر رفت‌وآمد میان دو حرم، با دل‌هایی مملو از عشق و ارادت قدم برمی‌دارند. این مکان در مناسبت‌های مذهبی، به ویژه در ایام اربعین، شکوهی وصف‌ناشدنی به خود می‌گیرد و به یکی از پرشورترین نقاط زیارتی جهان تبدیل می‌شود.

تل زینبیه

تل زینبیه یکی از مکان‌های مقدس کربلاست که در نزدیکی حرم امام حسین (ع) قرار دارد. گفته می‌شود این مکان تپه‌ای بوده که حضرت زینب (س) در روز عاشورا بر فراز آن ایستاد تا صحنه نبرد و شهادت برادرش امام حسین (ع) و یاران او را نظاره کند. امروز تل زینبیه با بنایی زیبا و گنبدی کوچک پوشیده شده و به عنوان نمادی از صبر، استقامت و فداکاری حضرت زینب (س) زیارت می‌شود. این مکان برای زائران کربلا جایگاه خاصی دارد و بسیاری از آنان در کنار تل زینبیه به یاد رشادت‌ها و مظلومیت خاندان اهل‌بیت (ع) دعا و راز و نیاز می‌کنند.

• آدرس تل زینبیه روی نقشه

مقام امام زمان (عج)

مقام امام زمان (عج) یکی از مکان‌های زیارتی و معنوی کربلاست که در ضلع غربی حرم مطهر امام حسین (ع)، نزدیک تل زینبیه قرار دارد. بر اساس روایات و باورهای شیعیان، حضرت مهدی (عج) هنگام ظهور، در این مکان به اقامه نماز خواهد پرداخت و با امام حسین (ع) تجدید بیعت خواهد کرد. این مقام، بنایی ساده اما بسیار پرشکوه دارد و زائران بسیاری با دلی آکنده از امید و انتظار در آنجا به دعا و نیایش می‌پردازند. مقام امام زمان (عج) برای عاشقان اهل‌بیت، نمادی از وعده‌ی نهایی حق و برپایی عدالت در جهان به شمار می‌آید.

• آدرس مقام امام زمان روی نقشه

کف العباس 

کف العباس یا کهف العباس، مکانی مقدس در کربلاست که به محل بریده شدن دست راست حضرت عباس (ع) در روز عاشورا اشاره دارد. این مکان در نزدیکی رود فرات و شمالی‌ترین نقطه حرم امام حسین (ع) قرار دارد. حضرت عباس (ع) در این منطقه برای آوردن آب برای کودکان دشت کربلا حرکت کرد و پس از قطع شدن دست‌هایش، به دفاع از امام حسین (ع) پرداخت. امروزه این مکان نمادی از وفاداری و فداکاری حضرت عباس (ع) به شمار می‌آید و زائران در آنجا به یاد او دعا می‌کنند.

• آدرس کف العباس روی نقشه

مرقد حر بن ریاحی

مرقد حر بن یزید ریاحی یکی از زیارتگاه‌های مهم کربلاست که در ۶ کیلومتری حرم امام حسین (ع) و نزدیک منطقه‌ای به نام کمالیه قرار دارد. حر بن ریاحی که از قبیله بنی تمیم بود، پس از شهادت، پیکرش را به خارج از میدان نبرد منتقل کردند و در محل فعلی به خاک سپردند. بنای اولیه مرقد در سال ۳۷۰ ق. به دستور عضدالدوله ساخته شد. در سال ۹۱۴ ق. نیز به فرمان شاه اسماعیل، گنبدی بر فراز قبر و صحن کوچکی برای این مرقد احداث شد. این آرامگاه طی قرون مختلف بارها بازسازی شد و سرانجام پس از سقوط صدام، در سال ۱۴۲۷ ه.ق. دیوان وقف شیعی بنای قدیمی را تخریب کرد تا مرقد جدیدی برای حر بن ریاحی ساخته شود.

• آدرس مرقد حر بن ریاحی روی نقشه

مرقد طفلان مسلم بن عقیل

ابراهیم و محمد دو تن از فرزندان مسلم بن عقیل، پسر عموی امام حسین(ع) است که در سال 61 هجری در کنار امام حسین به شهادت رسید. زیارتگاه طفلان مسلم در نزدیکی شهر کربلا قرار دارد. شاه اسماعیل صفوی اولین بار به ساخت بنایی برای این دو طفل پرداخت و در زمان قاجار، مرقد این دو کودک توسعه یافت. مرقد طفلان مسلم دو گنبد با کاشی‌های فیروزه‌ای به همراه دو ضریح به فاصله شش متر از یکدیگر دارد. 

مکان های مذهبی سامرا

سامرا به دلیل قرار گرفتن مرقد مطهر امامین عسکریین ( امام هادی و امام حسن عسکری) یکی از مهم ترین مکان‌های مذهبی عراق به شمار می‌رود. این شهر در نیمه شمالی عراق در شرق استان انبار قرار دارد و از دیرباز تاکنون یکی از زیارتگاه‌های مهم شیعه در جهان بوده است. به گونه‌ای که شهر سامرا را یکی از چهار شهر زیارتی مهم شیعیان در عراق می‌دانند. 

حرم سامرا | حرم امامین عسکریین

حرم علی بن محمد (ع)، امام دهم شیعیان، یکی از مهم‌ترین مکان‌های زیارتی عراق به شمار می‌آید که در شهر سامرا واقع شده است. در کنار ایشان، حرم فرزندشان، حسن بن علی (ع)، امام یازدهم شیعیان، نیز قرار دارد. این دو امام بزرگوار به دلیل زندگی اجباری و شهادت در شهر سامرا، مورد احترام ویژه‌ی شیعیان هستند.

حرمین عسکرین، که مدفن این دو امام معصوم را در خود جای داده است، معماری باشکوه و فضای روحانی خاصی دارد. گنبد طلایی و چشمگیر این مجموعه، یکی از نمادهای شناخته‌شده‌ی شهر سامراست. صحن‌ها و رواق‌های حرم با آیاتی از قرآن و طرح‌های هنرمندانه‌ی اسلامی تزیین شده‌اند و حال و هوای معنوی خاصی به این مکان بخشیده‌اند.

در طول سال‌ها، حرمین عسکرین بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌اند؛ به ویژه پس از آسیب‌هایی که در جریان ناآرامی‌های مختلف به این مکان مقدس وارد شد. با این حال، عشق و ارادت شیعیان به این حرم همچنان پررنگ باقی مانده است. هر ساله هزاران زائر از نقاط مختلف جهان برای زیارت این دو امام به سامرا سفر می‌کنند و در فضای معنوی حرم، لحظاتی سرشار از آرامش و دعا را تجربه می‌کنند.

• آدرس حرم سامرا روی نقشه 

مرقد امام زاده سید محمد بن هادی (ع)

امام زاده سید محمد فرزند امام هادی(ع) است که در جنوب شهر سامرا به خاک سپرده شده است. سید محمد نزد عراقیان جایگاه ویژه‌ای دارد و کرامات مشهوری. زائران حرم سامرا جهت توسل و اظهار ارادت به این امام‌زاده حتما به مرقد سید محمد هم سری می‌زنند و حاجات خود را از او طلب می‌کنند. نخستین بنای مرقد سید محمد در قرن چهارم قمری ساخته شد. پس از آن در قرن چهاردهم قمری، میرزای شیرازی و میرزا حسن نوری اقدام به بازسازی و تغمیر بنای زیارتگاه این امام زاده پرداختند. 

• مرقد امام زاده سید محمد بن هادی(ع) روی نقشه

حرم‌ کاظمین

حرم مطهر امام موسی کاظم (ع)، امام هفتم شیعیان و امام محمدتقی (ع) امام نهم شیعیان در شهر کاظمین نیز یکی دیگر از مکان‌های زیارتی در عراق به شمار می‌رود. هرساله زائران بسیار زیادی از بین شیعیان در سفر خود به کاظمین به حرم ایشان برای زیارت می‌روند. این حرم مساحتی ۲۶ هزار کیلومتری دارد و مملو است از هنرهای خطاطی، آینه‌کاری، منبت‌کاری، طلاکاری و کاشی‌کاری. نخستین بنای حرم امام موسی کاظم و امام محمدتقی به پیش از دوران آل بویه برمی‌گردد. پس از آن حکومت‌های مختلفی همچون صفویه، سلجوقیه، آل بویه و قاجار در بازسازی و مرمت این بنای زیارتی دست داشتند. 

سخن آخر

عراق به‌واسطه‌ی میزبانی از حرم شش تن از امامان شیعه، مساجد تاریخی و مرقدهای مذهبی، یکی از مهم‌ترین مقاصد زیارتی در جهان اسلام به‌شمار می‌رود. شهر نجف با حرم مطهر امام علی(ع)، و همچنین مساجد بااهمیتی چون مسجد کوفه و مسجد سهله، سالانه میزبان میلیون‌ها زائر از سراسر دنیاست. در کربلا نیز، حضور مدفن امام حسین(ع)، حضرت عباس(ع) و جمعی از یاران وفادار ایشان، این شهر را به یکی از مقدس‌ترین نقاط مذهبی برای شیعیان تبدیل کرده است. افزون بر این، شهرهای سامرا و کاظمین نیز به‌دلیل وجود حرم چهار تن از امامان شیعه—امام موسی کاظم(ع)، امام محمدتقی(ع)، امام علی‌النقی(ع) و امام حسن عسکری(ع)—جایگاه ویژه‌ای در دل شیعیان دارند. 

سوالات متداول