اورامان تخت؛ روستای اهورامزدا

در استان کردستان، میان رشته کوه‌های سرسبز زاگرس به زیبایی هر چه تمام‌تر روستایی نشسته است که «اورامان تخت» نام دارد. روستایی که آن را «هزار ماسوله» می‌نامند چراکه شباهت فراوانی در سبک معماری روستایی به ماسوله‌ی گیلان دارد. آن‌جا که حیاط هر خانه بام خانه‌ای دیگر است! سفر به سرزمین اهورامزدا را با یوتراوز تجربه کنید!

آنچه از تجربه روستاگردی در اورامان تخت می‌خوانید:

• روستای اورامان تخت کجاست؟
• نام روستای اورامان تخت
• فاصله مریوان تا روستای اورامان تخت
• آنچه طبیعت به اهالی اورامان هدیه کرده است
• معماری روستای اورامان تخت
• سوغاتی‌ها و هنرهای سنتی هورامانی‌ها
• لباس‌های محلی مردم اورمانات؛ از تاریخ تا فرهنگ
• موسیقی اهالی اورامان تخت
• مراسم عروسی پیر شالیار
• چه زمانی به اورامانات تخت سفر کنیم؟

روستای اورامان تخت کجاست؟

این روستا در دره‌ای شرقی‌ غربی و در شیب تندی روبه‌روی یال شمال کوه (تخت) واقع شده است. روستایی که تشنگی خود را از آب رودخانه سیروان سیراب می‌کند و بیشتر آبادی خود را مدیون این جریان دائمی پرخروش است. روستایی میان کوه‌هایی سر به فلک کشیده و دشت‌های لاله واژگون.
در اورامانات سقف خانه‌ها، حیاط خانه همسایه است که در زبان محلی به آن «هیوان» گفته می‌شود. خانه‌هایی ساده و بی‌آلایش تماشایی نیست؟ تنها دو قدم کافی است تا به حیاط همسایه برسی و جویای احوالش باشی. دو رودخانه‌ سیروان و لیله همیشه جاری جذابیت اورامانات را بیشتر کرده‌اند. معماری، چشمه‌های پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار اورامان تخت را دیدنی کرده است.

نام روستای اورامان تخت

اورامان یعنی سرزمین اهورایی و جایگاه اهورا‌مزدا. پس بی‌دلیل نیست که اورامانات را سرزمین اهورامزدا می‌نامند! اما در زبان اوستایی هور به معنی خورشید است بنابراین هورامان را می‌توان جایگاه خورشید نیز معنی کرد. اورامان تخت از بخش اورامان تخت و چند روستای اطراف آن مانند: سرپیر، کاله، رودبر، بلبر، ژیوار، ناو، نوین تشکیل شده است. این روستا در دره‌ای با شیب تند روبروی کوه تخت جای گرفته است و این دلیلی دیگر برای نامیدن این منطقه به اورامانات تخت است. خانه‌های دهکده از سنگ و اغلب با خشکه و بصورت پلکانی ساخته شده‌اند، مردم محلی براین باور هستند که این منطقه در قدیم شهر بزرگی بوده است. به همین دلیل این ناحیه را مرکز اورامان می‌نامند.

فاصله مریوان تا روستای اورامان تخت

از جاده مریوان بعد از کمی رانندگی در یک مسیر کوهستانی و زیبا به روستای زیبای اورامان تخت می‌رسیم. فاصله مریوان تا این روستا 62 کیلومتر یعنی حدود 40 دقیقه رانندگی است. مسیر مریوان به روستا خود از جذابیت‌های سفر است چراکه می‌توانید در طول مسیر توقف کنید و از زیبایی‌های آن دیدن کنید. دریاچه زریوار، بازارچه‌های مرزی و بسیاری نقاط دیدنی دیگر مسیر سفر به اورامانات را برایتان پر از جذابیت می‌کند.
از آن‌جایی‌که اورامان تخت منطقه ای کوهستانی و صعب‌العبور است بسیاری از محلی‌ها برای حمل بار و رفت‌و‌آمد خود از قاطر، الاغ و اسب استفاده می‌کنند. بخواهید یا نخواهید گاهی برای رسیدن به این روستا شما هم مجبور به الاغ سواری خواهید شد. از اسب و قاطر که نمی‌ترسید؟ محلی‌ها هنوز هم برای رفت‌و‌آمد به روستاهای نزدیک از چهارپایان استفاده می‌کنند و فقط اگر لازم باشد به شهر بروند ماشین‌سواری را تجربه می‌کنند. جاده منتهی به این روستا و نحوه رسیدن به آن خودش از جذابیت‌های سفر و تجربه سبک زندگی اهالی اورامانات است.

آنچه طبیعت به اهالی اورامان هدیه کرده است

این روستا آب‌و‌ هوای معتدل کوهستانی و چشمه‌های فراوان، باغ‌‌های وسیع و چراگاه‌‌های سرسبزی دارد. پس محلی مناسب برای دامداری و زراعت است. حتی می‌توانید گونه‌های جانوری بسیار خاصی را دراین منطقه مشاهده کنید. چیزی از سنجاب ایرانی می‌دانید؟ درختانی چون وون، تنگز، میلو، شرو، بلوط، پسته وحشی، گردو، توت، گلابی، انجیر، انار و… و گیاهانی مانند ریواس، ترشکه، چنور، قازیاچه، کنگر و نرمیله محصول آب‌و‌هوای دلپذیر اورامانات هستند.
پوشش گیاهی این ناحیه که از جنگل‌‌های زاگرس سرچشمه می‌گیرد را بیشتر درخت بلوط تشکیل می‌دهند. این جنگل‌ها تامین‌کننده سوخت برای اهالی روستا در فصل‌های سرد سال هستند. رودخانه‌ها و چشمه‌های سیروان، لیله و چشمه بل هم در این منطقه، نیاز مردم به آب را تامین کرده‌اند.

معماری روستای اورامان تخت

این روستا در منطقه‌ای کوهستانی قرار گرفته است پس کاملا طبیعی است که بافت معماری آن با اقلیم سرد و کوهستانی منطقه سازگار شده باشد. خانه‌های روستا به سبک پلکانی است و بخش مسکونی را بیشتر رو آغل گوسفندان، کاه‌دان و انبارها یا پشت‌بام همسایه بنا می‌کنند تا گرمای مورد نیاز برای زمستان‌های سرد اورامانات از طریق کف خانه‌ها تامین شود.
خانه‌ها عموما از سنگ ساخته می‌شوند و سطوح آنها را با ملات گل می‌پوشانند. برای سقف‌ها از چوب گردو، توت و چنار استفاده می‌شود که بسیار محکم است و لابه‌لای چوب‌ها و تخته‌ها را با گونی‌های پر از سنگریزه می‌پوشانند و روی آن را کاهگل می‌کنند. بر روی سقف نشیمن‌ها و آشپزخانه سوراخی در نظر گرفته می‌شود که حکم سیستم تهویه را دارد و در اتاق‌های بزرگ از ستون‌های چوبی برای استحکام بیشتر استفاده می‌شود.

سوغاتی‌ها و هنرهای سنتی هورامانی‌ها

وقتی صحبت از کرد و کردستان می‌شود ناخودآگاه قابی خوشرنگ از لباس محلی جلو چشمان شما ظاهر می‌گردد. در کنار دوخت این لباس‌های رنگارنگ کردها و اورامانی‌ها هنرهای سنتی و دستی بی‌نظیری دارند که می‌توانند برای سوغات گزینه مناسبی باشند.
هنرهاى سنتى اورامانی‌ها شامل گلیم، تسبیح، سجاده، نمد، سبد، کلاش (گیوه)، نازک‌کاری، منبت‌کاری، معرق، سفال‌گری، نمدمالی، زیور‌آلات محلی، سوزن‌دوزی، قرقره بافی، قلاب‌بافی، گل‌دوزی، پولک و منجوق‌دوزی، حصیر و سبد، بافت سیاه‌چادر، فلزکاری، ساخت آلات موسیقی است. در کنار سوغاتی‌های اورامانی از خوراکی‌های خوشمزه آن نباید غافل شد: شلکینه، نان برساق، کلانه، قایرمه و خورشت ریواس از معروف‌ترین خوردنی‌های اورامانی‌ها هستند.
مردم اورامان، با کرک نوعی بز به نام مه رهز یا مرغوز که دارای کرک پشم لطیفی است، شال‌هایی را به عرض ۲۵ سانتیمتر و طول تقریبی ۲۶ سانتیمتر می‌بافند که از نخ حاصل از آن پارچه‌هایی تهیه شده که با آن لباس محلی مردان کرد، چوخه و رانک، بافته می‌شود. چه خوب است که از همه چیز در طبیعت استفاده می‌کنند! کلاش یکی دیگر از هنرنمایی‌های کردهاست؛ زیره کلاش از جنس پارچه است و رویه آن هم بیشتر توسط زنان و از نخ بافته می‌شود.

لباس‌های محلی مردم اورمانات؛ از تاریخ تا فرهنگ

لباس کردی، لباسی که در اوج زیبایی محجوب است و این حکایتی از حجب و وقار کردها در طول تاریخ دارد. اصالت، تنوع و زیبایی همه را در لباس کردی می‌توان یافت. قدمت لباس کردی به قدمت خود مردمان کرد باز می‌گردد؛ بی‌دلیل نیست که لباس مردم اورامانات به‌عنوان یک جاذبه گردشگری نیز محسوب می‌شود. لباس‌هایی شامل کلاش، چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی، کله‌بال، جافی، کلنجه، شال که هرکدام زیبایی و کارایی خاص خود را دارند. جالب است بدانید که انواع البسه مردانه و زنانه كُردها بر اساس مناطق مورد استفاده آن نام‌گذاری شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به اسامی لباس‌های زنانه از جمله اورامی، کردی سنندجی، سقزی، مريوانی، بانه‌ای و... اشاره کرد.

موسیقی اهالی اورامان تخت

در واقع موسیقی جزئی از زندگی کرد‌ها است و میان مردم کردستان یک اصل جدانشدنی به‌شمار می‌رود. شاید به همین خاطر است که از موسیقی در بیشتر مراسم‌ها و آیین‌هاشان مانند مراسم‌ عزاداری، مراسم‌ سوگواری سنتی، سوارکاری‌ها، شب‌نشینی‌ها، جشن‌ها و پایکوبی‌ها استفاده می‌کنند. جالب است بدانید که اورامانات یکی از اصیل‌ترین موسیقی‌های محلی ایران را دارد. معروف‌ترین مقام‌های موسیقی بومی ایران در منطقه اورامان سپاه چمانه، چپله و کنالیل و همچنین پایکوبی گروهی «هلپرکی» به زیبایی هرچه تمام‌تر در مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌شود.

مراسم عروسی پیر شالیار

نامش عروسی پیر شالیار است، اما مراسم عروسی نیست! بلکه مراسمی برای بزرگداشت فردی است که برای کرد‌ها بسیار مقدس است. پیر شالیار که فرد مهربان و بخشنده‌ای بوده از قضا دستی نیز در شفا دادن بیماران لاعلاج داشته است. قصه از جایی شروع شد که دختر پادشاه بخارا یعنی«شاه‌بهارخاتون» دچار بیماری سختی شد و طبیبان از درمان او نا‌امید شدند. پادشاه بخارا اعلام کرد هرکس بتواند شاه‌بهارخاتون را درمان کند دختر را به عقد او درخواهد آورد. پیر شالیار تنها کسی بود که توانست این دختر را درمان کند. بعد از این اتفاق طبق وعده پادشاه، دختر را به‌ عقد پیرشالیار درآورده و مردم اورامانات هم جشن عروسی بزرگی برای پیرشالیار و شاه‌بهارخاتون برپا کردند. مردم اورامان معتقدند مراسمی که امروزه برگزار می‌شود، سالگرد همان عروسی است. این مراسم برای خود داستان‌ها دارد و از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است.

چه زمانی به اورامانات تخت سفر کنیم؟

اورامانات تخت که بر روی ارتفاعات قرار گرفته است در بهار و تابستان آب و هوای معتدلی دارد. بهار و تابستان مناسب‌‌ترین فصل سفر به اورامانات است، اما اگر قصد سفر در فصل زمستان را دارید بهمن‌ماه را برای گشت‌و‌گذار خود انتخاب کنید. اما اگر میانه‌ خوبی با برف، اسکی، کوهنوردی در زمستان و هوای سرد ندارید، بهتر است در زمستان اورامانات را به فراموشی بسپارید. جدا از فصل به زمان برگزاری جشن‌ها و مراسم آیینی آن نیز دقت کنید تا با فرهنگ این مردم بیشتر آشنا شوید. مردم در اواخر بهار دیگر در روستاها نمی‌مانند و به هه‌وار (قله کوه‌ها) می‌روند، جایی که در آن سیاه‌چادر و خانه‌های موقتی دارند.