فرهنگ بومی شیراز
- ...
- ...
هویت یک منطقه رابطه مستقیمی با فرهنگ بومی آن دارد. وقتی سخن از فرهنگ بومی یک منطقه به میان می‌آید، در واقع هویت ساکنان آن منطقه به تصویر کشیده می‌شود. فرهنگ بومی شیراز از دیرباز زبان‌زد خاص‌وعام بوده است، شهری بااصالت که فرهنگی غنی و ناب دارد.
فرهنگ بومی شیراز نقش قابل‌توجه‌ای در معرفی فرهنگ اصیل ایرانی به گردشگران بین‌المللی دارد، چراکه به‌واسطه جاهای دیدنی شیراز، این شهر یکی از مهمترین مقصدهای گردشگری در ایران به حساب می‌آید. فرهنگ بومی شهر شیراز، از مراسم و آیین‌های سنتی گرفته تا موسیقی محلی، لباس‌های سنتی و غذاهای بومی، همیشه باشکوه و دیدنی بوده است. شیراز پنجمین شهر بزرگ ایران و یکی از کلان‌شهرهای کشورمان محسوب می‌شود. تیرازیس یا شیرازیس از جمله نام‌های این شهر در دوران باستان است. ادب‌دوستان و فارسی‌شناسان جهان شهر منحصربهفرد شیراز را با سعدی و حافظ می‌شناسند. وجود این دو اسطوره شعر و ادب فارسی، نگاه مردم را از هر گوشه ایران و جهان به شیراز جلب کرده است. شیراز شهر شعر و شراب با فرهنگ بومی شگفت‌انگیز خود هر ساله گردشگران بسیاری را میزبانی می‌کند. در ادامه به توضیح درباره هرکدام از بخش‌های فرهنگ بومی شیراز می‌پردازیم. پس همراه با یوتراوز برای آشنایی با فرهنگ بومی این شهر سفر کنید.
آنچه در این مقاله از فرهنگ بومی شیراز می‌خوانید:
- غذای محلی شیراز
- کلمات شیرازی
- مراسم بومی و محلی شیراز
- موسیقی محلی شیراز
- لباس محلی شیراز
- بازی‌های بومی محلی شیراز
- سوغات و صنایع دستی شیراز
غذای محلی شیراز
در معرفی فرهنگ بومی شیراز، اول به سراغ خوشمزه‌ترین بخش آن یعنی غذاهای محلی شیراز می‌رویم. لذت خوردن غذاهای محلی شهر شیراز، تجربه‌ای به یادماندنی برایتان خواهد بود. این شهر بااصالت، غذاهای خوش‌مزه و سالمی دارد که تجربه آن خالی از لطف نیست. به معرفی چند مورد از این خوش‌مزه‌های دوست‌داشتنی در شیراز می‌پردازیم.
دو پیازه آلو
دو پیازه آلو غذایی سنتی و محلی در شهر شیراز است که می‌توان آن را غذایی محبوب در بین شیرازی‌ها دانست. طرز تهیه این غذا بسیار ساده است و مواد اولیه آن سیب‌زمینی، پیاز، گوجه‌فرنگی، ادویه و گوشت است. البته اضافه‌کردن گوشت بستگی به ذائقه شما دارد. شاید کمی تعجب کنید که چرا هنگام نام‌بردن مواد اولیه سخنی از آلو به میان نیامد؛ خب! باید بگوییم که اصلا این غذا آلو ندارد! مردم شیراز به سیب‌زمینی با گویش زیبای بومی خود آلو می‌گویند. حتما در سفر خود به شیراز دو پیازه آلو را فراموش نکنید.
کلم پلو شیرازی
از جمله غذاهای خوش‌مزه و لذیذ شهر شیراز کلم پلو شیرازی را می‌توان نام برد. کلم پلو به دلیل محبوبیت در برخی دیگر از شهرهای ایران هم طبخ می‌شود. این غذا با مواد اولیه شامل کلم قمری که دارای فواید بسیار است، پیاز، برنج، گوشت چرخ‌کرده، آرد نخودچی، سبزی‌های معطر (تره، ریحان، ترخون و شوید) و ادویه تهیه می‌شود. معمولا کلم پلو شیرازی را همراه با ماست و سبزی‌خوردن میل می‌کنند.
قنبر پلو
قنبر پلو شیرازی از غذاهای محبوب با طعم ملس است که معمولا در مجالس و مهمانی‌ها سرو می‌شود. برنج، گوشت چرخ‌کرده، مغز گردو، پیاز، انار یا رب انار، آرد نخودچی، کشمش و ادویه از جمله مواد اولیه قنبر پلو هستند. کشمش موجود در قنبر پلو همراه با رب انار، طعمی بی‌نظیری را به‌وجود می‌آورد. برخی افراد برای شیرین‌کردن قنبر پلو به جای کشمش از خرما یا شیره انگور استفاده می‌کنند. خوردن قنبر پلو همراه با سالاد شیرازی عجیب می‌چسبد.
یخنی نخود
یخنی یعنی «پخته شده»؛ خنی نخود همان آبگوشت اما به سبک شیرازی است. مواد اولیه یخنی نخود شامل گوشت، نخود، سیب‌زمینی، پیاز و ادویه می‌شود که همان مواد اصلی آبگوشت است. اگر به آبگوشت علاقه‌مندید حتما یخنی را تجربه کنید. طعم یخنی در کنار نان داغ محلی و ترشی‌های محلی بسیار لذیذ خواهد بود.
هویج پلو، شکر پلو، قورمه به، شیرازی پلو، رب پلو، اشکنه، کوفته هلو، لوبیا پلو شیرازی، دمپختک، آش سبزی، آش ماست، کوفته سبزی شیرازی از دیگر غذاهای محلی شیراز به شمار می‌روند و فالوده شیرازی هم، دسر محبوب شیرازی‌هاست.
کلمات شیرازی
گویش شیرازی، یکی از شیرین‌ترین لهجه‌های ایران به شمار می‌رود. این لهجه از آن گویش‌های شیرین است که از شنیدن آن هیچگاه خسته نمی‌شوید! لهجه‌های شیرازی به سه دسته: شیرازی میانه، شیرازی پودنکی و شیرازی قصر دشتی تقسیم می‌شود.
در شهر شیراز به شیرازی میانه، «شیرازی»، به شیرازی پودنکی، «شیرازی غلیظ» و به شیرازی قصر دشتی، «شیرازی شهری» هم می‌گویند. البته باید خاطرنشان کرد که لهجه‌های شیرازی همه از یک لهجه نشأت گرفته‌اند، اما به علت آهنگ کلمات و وجود اصطلاحاتی که در هرکدام از این لهجه‌ها استفاده می‌شوند، برخی تصور می‌کنند، این لهجه‌ها با یکدیگر متفاوتند. علت این تفاوت را می‌توان ورود زبان عربی و انگلیسی به این لهجه دانست.
برخی از کلمات شیرازی که با گویش فارسی معنای متفاوتی دارند شامل: چَپَری (فوری)، چیاکشی (اسباب‌کشی)، هسین (گلدان سفالی)، کل پوک (مارمولک) و... هستند.
- روغن ریخته رِ نذر شاه چراغ می‌کنه؛ یعنی چیزی را می‌بخشد که از ارزش افتاده است.
- شپش از دسَش نمی‌یفته؛ یعنی خیلی خسیس است.
- سوادش پورمک زده؛ یعنی سوادش نم کشیده است.
این چند ضرب‌المثل شیرین، در گویش زیبای شیرازی کاربرد دارد. دانستن و آشناشدن با فرهنگ‌های مختلف، بسیار جذاب و شنیدنی است.
آشنایی با فرهنگ بومی هر منطقه باعث شناخت بیشتر در مورد تاریخ و فرهنگ کشور عزیزمان ایران می‌شود. فرهنگ‌های بومی میراثی کهن از اجداد ما هستند که باید در حفظ آن کوشا باشیم.
مراسم بومی و محلی شیراز
مراسم محلی در هر شهر و استان نشان‌دهنده قدمت و اهمیت آن است. استمرار این مراسم‌ها در شیراز موجب حفظ هویت بومی مردم این شهر شده است. علاوه بر این، اهمیت قائل شدن برای مراسم‌ها و آیین‌های بومی سبب شده است که افراد از مناطق مختلف جهان هم با این آداب آشنایی پیدا کنند. به توضیح برخی از مراسم‌های بومی و محلی در شیراز می‌پردازیم.
چهارشنبه سوری شیرازی
چهارشنبه سوری، یکی از مراسم‌های مخصوص روز چهارشنبه آخر سال در ایران است. این مراسم با کمی تغییرات و اضافه‌شدن مراسم‌های دیگر به آن، در شهرهای مختلف ایران برگزار می‌شود. در شهر شیراز مراسم‌هایی مانند: فال‌گوش ایستادن، آش ابودردا، قاشق‌زنی، شال‌اندازی، کوزه‌شکنی و رفتن به سعدیه هم وجود دارد. هر کدام از این مراسم‌ها به نوبه خود بسیار جذاب و هیجان‌انگیزند.
به عنوان مثال در گذشته زنان و مردان شیرازی در شب چهارشنبه سوری به سعدیه می‌رفتند. سپس درون حوض ماهی رفته و تنی به آب می‌زنند. مردم شیراز معتقد بودند که اگر خود را در آب شست‌وشو دهند، از گزند بیماری‌ها در امان می‌مانند. اما امروزه این سنت فقط با شستن سر و صورت انجام می‌شود.
عید نوروز و سیزده بدر در شیراز
عید نوروز در شهر شیراز با قواعد خاصی برگزار می‌شود. مردم شیراز 15 روز مانده به عید نوروز فعالیت خود را برای دوخت لباس‌های جدید و خانه‌تکانی شروع می‌کنند. خرید تنقلات و شیرینی از جمله امور واجب برای عید نوروز است.
زنان شیرازی بعد از اطمینان خاطر از تمیز بودن خانه، در کنار هم به پخت سمنو یا به گویش شیرازی «سَمَنی» می‌پردازند. با آمدن فصل طراوت و سرسبزی مردم روستای زادون واقع در شهرستان فسا شیراز، قبل از عید نوروز حجامت انجام می‌دهند. مردم این روستا بر این عقیده‌اند که با سال جدید خون سالم هم باید در رگ‌هاشان جاری شود.
مردم شیراز مانند بسیاری از ایرانی‌ها سبزه عید می‌اندازند. در قدیم زنان شیرازی، شیرینی‌های عید نوروز همچون مسقطی، نان شیری، نان یوخه (کاک)، رنگینک و شکر پنیر را خودشان تهیه می‌کردند. مردم شیراز علاوه بر پهن‌کردن سفره هست‌سین، سفره هفت‌میم هم می‌انداختند! سفره هفت‌میم شامل: مدنی (لیمو شیرین)، مرغ، ماهی، میگو، مسقطی، ماست و مویز است.
مردم شیراز برای سیزده بدر هم از روز قبل همه وسایل را آماده می‌کنند؛ تنقلات، شیرینی، کاهو و سرکه از جمله وسایل مورد نیاز برای روز سیزده بدر است. شیرازی‌ها روز سیزدهم فرودین‌ماه به باغ‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی نزدیک به محل زندگی خود می‌روند و به قول معروف سیزده را به در می‌کنند.
دختران دَم بخت برای گشایش بختشان سبزه گره می‌زنند و نواهایی‌ها را می‌خوانند. از دیگر مراسم‌های شهر شیراز، عروسی درخت بهار نارنج، آداب مخصوص ماه رمضان، مراسم سنتی ازدواج، آیین‌های عزاداری محرم در شیراز و آداب‌ورسوم زایمان بانوان را می‌توان نام برد. این مراسم‌ها هرکدام با روش خاص و کهن خود انجام می‌شوند.
موسیقی محلی شیراز
موسیقی محلی هنر عشق‌وزندگی است. موسیقی محلی هر منطقه برگرفته از تفکر مردم آن، حس نوع‌دوستی و نشان‌دهنده مهربانی مردم آن منطقه محسوب می‌شود. موسیقی شیرازی از بهترین نواهای شورانگیز و لذت‌بخش تشکیل شده است. آلات موسیقی مخصوص و سبک موسیقی خاص، از ویژگی‌های منحصربهفرد موسیقی محلی در شیراز به شمار می‌آید.
موسیقی شیرازی علاوه بر شهرت در ایران، آوازه جهانی هم دارد. در شیراز اقوام مختلفی چون فارس، ترک، لر و عرب از دیرباز تاکنون، زندگی کرده‌اند. ترکیب این فرهنگ‌ها سبب خلق موسیقی شگفت‌انگیزی شده است. در سبک موسیقی محلی شیرازی شما غم و اندوه را نمی‌یابید و این موسیقی کاملا شاد و شورانگیز است. حتی در موسیقی‌‌ای که موضمون غم‌انگیز دارد هم، نوعی شادی دیده می‌شود.
مشاهیر شیراز در موسیقی محلی
در سبک موسیقی محلی شیراز خبری از سبک حماسی نیست و همین سبب تمایز آن شده است. زنده‌یاد عطا جنگوک به همراه دوستان خود، اقدام به گردآوری بیست ترانه محلی شیرازی کرده‌اند. اسطوره‌های موسیقی شیرازی بسیارند: صمد بردیده، غضنفر راستی، اکبر زیگلری، گلنار دهقان و بسیاری دیگر از جمله این اسطوره‌های بی‌نام‌ونشان هستند. بی‌گمان افراد تأثیرگذار در موسیقی شیرازی را به این چند نفر نمی‌توان خلاصه کرد.
آلات موسیقی شیرازی شامل: کرنا، سورنا، نی جفت، نی لبک، تار، کمانچه، دایره، نقاره و دهل می‌شوند. برای تماشا، دیدن آلات موسیقی و اطلاعات بیشتر درباره ابزارآلات موسیقی محلی شیرازی می‌توانید از موزه موسیقی شیراز دیدن کنید.
از اصیل‌ترین موسیقی‌ها و آوازهای شهر شیراز می‌توان موسیقی مردم ترک قشقایی ساکن در این شهر را نام برد. مضمون موسیقی این قوم بیشتر با محتوای دلدادگی و مهر و محبت است. از جمله معروف‌ترین این موسیقی‌ها: سحر آوازی، جنگ‌نامه، بیستون و هلیله خسرو را می‌توان نام برد. این موسیقی‌ها در فرهنگ‌سراهای شهر شیراز به وفور شنیده می‌شود.
لباس محلی شیراز
لباس محلی بانوان و مردان هر قوم و هر منطقه‌ای متفاوت و نشان‌‌دهندۀ اصالت مردم آن است. برخی اقوام شیرازی و عشایر این شهر، برای لباس و پوشش محلی خود اهمیت بسیاری قایل هستند. لباس محلی بانوان شیرازی، پیراهن زنانه یا به گویش محلی کینگ است که از قسمت شانه آغاز می‌شود و تا قوزک پا ادامه دارد. پیراهن کینگ از ناحیه نزدیک کمر تا پایین یک چاک بلند دارد که پیراهن را به دو قسمت جلو و عقب تقسیم می‌کند. این چاک بلند علاوه بر زیبایی سبب سهولت در انجام کارهای روزمره زنان می‌شود. یقه این پراهن کاملا بسته و با رعایت حجاب کامل است.
- تنبان تورکی: این پوشش در واقع دامن بلند، پرچین و با پارچه سبک و راحت است. برای زیباتر شدن این دامن از پارچه‌های رنگارنگ استفاده می‌کنند.
- چارقد: پارچه‌ای نازک، با طرح‌های خاص که به عنوان روسری برای بانوان کاربرد دارد. برای جلوه بیشتر این روسری گاهی به آن مهره یا ملیله می‌دوزند.
- آرخالق: آرخالق پوششی است که سبب وقار و متانت در بانوان می‌شود؛ این لباس از پارچه‌های گرم دوخته می‌شود ولی آن را در تمام فصل‌ها می‌پوشند.
لباس محلی مردان شیراز، پیراهن بلند و ساده‌ای است که گاه با طرح‌های مختلف آراسته می‌شود. شلوار گشاد و تیره‌رنگ، عبای نازک آستین‌دار از جنس حریر، کلاه نمدی با لبه‌های ساده و دستار کمر که روی پیراهن و دور کمر بسته می‌شود، هم بخشی از لباس محلی مردان شیراز است.
لباس محلی شیراز از پارچه‌ها و لباس‌های رنگارنگ دوخته می‌شود؛ این لباس‌ها و پوشش محلی باید به‌درستی حفظ شوند.
بازی‌های بومی محلی شیراز
بازی‌های بومی و محلی میراثی ارزشمند از نسل‌های پیشین هر منطقه است. این بازی‌های بومی در شهر شیراز تبلوری از فرهنگ مردم جامعه هستند و نشان از فرهنگ غنی و بااصالت مردم شیراز دارند. در ادامه به معرفی برخی از بازی‌های بومی ومحلی شیراز می‌پردازیم:
آزنگه شیر:
در این بازی فردی به قید قرعه انتخاب می‌شود؛ فرد منتخب به دیوار تکیه می‌دهد و به او شیر می‌گویند. همراه با شعری محلی اعضای بدن شیر را نام می‌برند و از روی شیر (فرد منتخب) می‌پرند. در آخر بازی فردی که عضوی تکراری را بازگو کند یا نتواند از روی شیر بپرد بازنده بازی محسوب می‌شود.
انگور بازی:
در این بازی دو نفره، بردوباخت بر سر پول انگور یا خوردن آن است. بدین ترتیب که نفر اول حبه‌ای از خوشه انگور چیده و می‌خورد، نفر دوم نیز همین کار را تکرار می‌کند. آخرین حبه نصیب هرکس شود، آن فرد بازنده بازی محسوب می‌شود.
جو به جو:
در این بازی فردی که از همه بزرگ‌تر است به عنوان استاد انتخاب می‌شود. همه در کنار هم به صورت دایره می‌نشینند. استاد شعری محلی خوانده و «هُپ» می‌گوید، سپس بر دهان خود با دست کوبیده و باید بقیه افراد بازی هم همین کار را تکرار کنند. در این بازی اگر کسی در هنگام هپ گفتن بخندد، او را در وسط خوابانده و اذیت می‌کنند. در آخر بازی کسی برنده می‌شود که اذیت نشده باشد و قانون بازی را رعایت کرده باشد.
بازی‌های دیگر شهر شیراز شامل: سک سکنا، شنبه یک‌شنبه، طاق یا جفت، گل از توته، گیزلَن پاچ و... هستند.
سوغات و صنایع دستی شیراز
بوی شیرینی یوخه و مسقطی، عطر خوش بهار نارنج و لیموی شیرازی، لمس الیاف گبه و قالی شیراز چه بسیار لذت‌بخش است و این تنها بخش اندکی از هنرهای مردم شیراز را نشان می‌دهد. اگر به سوغات و صنایع دستی شیراز علاقه دارید می توایند مقاله «بهترین سوغات شیراز» را در یومگ بخوانید.
یوخه:
یکی از شیرینی‌های محلی شهر شیراز یوخه است. این شیرینی از شکر، آرد گندم، تخم مرغ، روغن، هل و آب تشکیل می‌شود. این شیرینی شباهت بسیاری به کاک کرمانشاه دارد. تنها تفاوت این شیرینی در ضخامت لایه‌هاست. یوخه می‌تواند سوغاتی خوش‌مزه برای دوستان و آشنایان شما از شهر شیراز باشد.
کلوچه مسقطی:
کلوچه و مسقطی دو شیرینی متفاوت در شیرازند. از آنجایی که این دو شیرینی در کنار هم سرو می‌شوند به کلوچه مسقطی هم معروفند. مواد اولیه کلوچه شامل: آرد برنج، آرد سفید، پودر قند، تخم مرغ، گلاب و روغن است و پودر نشاسته، آب، گلاب، شکر، زعفران و روغن، مواد اولیه مسقطی را تشکیل می‌دهند. خوردن این کلوچه همراه با چای یا دمنوش در کنار خانواده بسیار دلچسب است.
قالی شیرازی و گبه:
قالی شیرازی و گبه می‌توانند سوغاتی‌هایی منحصر‌به‌فردی از شیراز باشند. قالی شیرازی با قالی‌های دیگر مناطق ایران فرق دارد و گبه قالیچه‌ای در ابعاد کوچک است. قالیچه گبه را بیشتر، عشایر استان فارس می‌بافند. اگر به قالی‌وقالیچه علاقمندید، در کنار علاقمندی خود حمایت از این بافندگان را نیز فراموش نکنید.
همه را گفتیم تا بگوییم ...
به شیراز آی و فیض روح قدسی بجوی از مردم صاحب کمالش
