فرهنگ بومی شیراز
- ...
- ...
- تعداد کلمات
از غنای فرهنگ بومی شیراز همین قدر می‌گویم: هنوز که هنوز است درخت بهار نارنج عروس می‌شود، داماد به دست بوسون می‌رود و چهل‌کلید، رنج‌ها و دردها را از تن و جانتان دور می‌کند.
فرهنگ بومی شیراز چهره فرهنگ اصیل ایران جان را بهتر از هرجایی نمایان می‌سازد، چراکه شیراز بهتر از هرجای دیگر در ایران، هویت فرهنگی خود را حفظ کرده و به واسطه تنوع در جاهای دیدنی شیراز، غنای فرهنگی و حال‌وهوای شاعرانه‌اش، این شهر یکی از مهمترین مقصدهای گردشگری برای گردشگران بین‌المللی است. از آیین‌های سنتی گرفته تا موسیقی محلی، از لباس‌های سنتی تا غذاها و تنقلات و خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های محلی، از گویش شیرین‌شان تا بازی‌ها و شعرها و موسیقی و همه جور رسم‌ورسوماتی، همیشه در این شهر برای دیدن و شنیدن و از آن سخن گفتن، بوده و هست. همین باعث می‌شود که رنج سفر به جان بخرید، بلیط هواپیما شیراز را تهیه کنید و با یوتراوز همراه و همسفر شوید.
آنچه از فرهنگ بومی شیراز می‌خوانید:
- نگاهی به شیراز، شهر حافظ، شهر راز
- فرهنگ بومی شیراز در عید نوروز
- چهارشنبه سوری در شیراز
- سیزده به در شیراز
- وقتی بهارنارنج عروس می‌شود
- عروسی در فرهنگ بومی شیراز
- غذا در فرهنگ بومی شیراز
- لباس محلی شیرازی‌ها
- موسیقی محلی شیراز
- رقص محلی در شیراز
- سینه‌زنی قطاری؛ عزاداری محرم در شیراز
- یلدا در فرهنگ بومی شیراز
- سوغات شیراز
نگاهی به شیراز، شهر حافظ، شهر راز
شیراز پنجمین شهر بزرگ ایران و از مهمترین مقصدها برای گردشگران بین‌المللی است. سابقه‌اش به ایران باستان باز می‌گردد، زمانی که آن را تیرازیس یا شیرازیس می‌خواندند. ادب‌دوستان و فارسی‌شناسان جهان، شهر منحصربهفرد شیراز را با سعدی و حافظ می‌شناسند. وجود این دو اسطوره شعر و ادب فارسی، نگاه مردم را از گوشه‌وکنار ایران و جهان به شیراز معطوف ساخته است. این شهر با شعر و ادب و فرهنگ نابش خود به تنهایی میزبانی بی‌رقیب برای ضیافت فرهنگی گردشگرانی است که رنج سفر را برای درک عمیق ریشه‌های فرهنگی این کهن زادبوم، به جان می‌خرند.
این شهر مرکز استان فارس است و در نیمه جنوبی ایران جان قرار دارد. رگ و ریشه‌اش به دوران باشکوه هخامنشیان و حتی پیشتر باز می‌گردد که وجود تخت جمشید خود گواهی بر پیشینه تاریخی این شهر است.
بعدها در حکومت زندیه هم پایتخت ایران‌زمین بوده و وجود بناهای تاریخی بازمانده از دوران قاجار و پهلوی نیز، اهمیت این شهر در ادوار مختلف را اثبات می‌کند.
شیراز به لطف آب‌وهوای لطیف و رونق اقتصادی‌اش، خاستگاه شاعران ایران‌زمین بوده که سعدی و حافظ گل سرسبد آنها محسوب می‌شوند و کمترکسی است که شیراز را بدون دیدار با حافظیه و سعدیه بگذارد و برود.
علاوه بر بناهای تاریخی، باغ‌های سرسبز، مردم مهمان‌نواز و همین فرهنگ بومی است که شیراز را در لیست پربازدیدترین شهرهای ایران قرار می‌دهد و به همین جهان خرید بلیط هواپیما تهران شیراز همیشه از پرتقاضاترین مسیرهای پروازی ایران بوده است.
فرهنگ بومی شیراز در عید نوروز
نوروز بهترین زمان برای درک فرهنگ بومی شیراز است. این شهر در نوروز بیش از هر زمانی فرهنگ نابش را به رخ بازدیدکنندگان می‌کشاند. انگار هرچه از موسیقی و شعر و رقص و آواز و شیرینی و شربت در پستوخانه فرهنگ بومی شیراز پنهان بوده، رنگ‌ورویی تازه به خود می‌گیرد تا همراه با رسیدن نوروز در معرض بازدید مردمان خوش بدرخشد.
نوروز در شیراز نه از روز اول فروردین که از روزهای اول اسفندماه آغاز می‌شود، خانه‌تکانی و خرید رخت‌ولباس و حتی اسباب و اثاثیه نو از حوالی اسفندماه شروع می‌شود. شیرازی‌ها در خرید پارچه و دوختنِ رخت نو، رنگ‌های شاد را بیشتر می‌پسندند، شاید به این دلیل که هنوز با طبیعت مانوس‌ترند.
پختن برنجک و نان یوخه و کلوچه نخود و گندمک برشته‌کردن هم آغاز می‌شود. شیرینی‌ها اغلب به شکل لوزی یا مربع‌های کوچک‌اند و برای تزیین‌شان از زرده تخم مرغ و سیاه‌دانه استفاده می‌کنند که هم خاصیت دارد و هم رنگ‌ورویی به شیرینی‌های خانگی می‌دهد.
اهل خانه خاک گلدان‌ها را عوض می‌کنند و قلمه‌ها را به گلدان‌های نو انتقال می‌دهند تا دورتادور حوض بچینند. خرید ملزومات هفت‌سین هم از اوجب واجبات است.
بساط خیاط‌خانه‌ها این روزها داغ است؛ دوخت کت‌وشلوار نو برای آقایان و لباس‌های نو برای بانوان از رسم‌ورسوم شیرازی‌ها برای استقبال از سال نو است. رسم چنین است که پارچه را در روز دوشنبه و جمعه برش برنند تا لباسی که از آن در می‌آید را به شادی بپوشند.
اهل خانه برای دیدوبازدیدهای نوروزی سر از پا نمی‌شناسند. شیرازی‌ها عاشق دورهمی‌ها خانوادگی هستند و دیدار را اول کوچکترها از بزرگترها انجام می‌دهند که هم احترام بزرگان فامیل را رعایت کرده باشند و هم از دستشان عیدی گرفته باشند.
اگر قصدتان نوروزگردی در شیراز است، قبل از هرچیز 👈راهنمای سفر به شیراز در عید نوروز 👉را بخوانید و بعد راهی سفر شوید.
چهارشنبه سوری در شیراز؛ اندکی متفاوت
چهارشنبه آخر سال شیرازی‌ها با چهارشنبه آخر سال همه مردم ایران اندک تفاوتی دارد؛ همه‌چیز به پریدن از روی آتش ختم نمی‌شود. قنانی تاریخی در گوشه غربی آرامگاه سعدی وجود دارد که به «حوض ماهی» معروف است و گفته می‌شود آب این قنات هزاران سال جاری بوده و سخت‌ترین خشکسالی‌های تاریخ ایران را هم پشت سر گذاشته است.
شیرازی‌ها آخرین چهارشنبه از سال کهنه را به حوض ماهی می‌روند تا سر و تن را با جام برنجینی که به آن «چهل‌کلید» می‌گویند، شست‌وشو دهند و بیماری را در سال نو از خود دور نگه دارند.
سیزده به در شیراز
شیرازی‌ها بیشتر از ساکنین همه شهرهای بزرگ ایران با طبیعت انس دارند؛ دلیل این مانوس‌بودن، طبیعت خوش‌آب‌وهوای شیراز و تنوع در چشم‌اندازهای آن است. هر آخر هفته، اهالی شیراز راهی باغ‌ها، خانه‌های دوم، دشت‌ها و کوه‌ها می‌شوند تا از بودن در طبیعت لذت ببرند. سیزده به در هم در شیراز حال‌وهوایی خاص‌تر از همه جای ایران جان دارد.
اهل خانه بساط پیک‌نیک و شیرینی‌های خانگی و آجیل و اسباب و لوازم جوجه کباب و کاهو و سرکه و تنگ ماهی گلی را برمی‌دارند و آخرین روز نوروز را در دامان طبیعت سپری می‌کنند.
این روز مخصوص دختران دم بخت و پسران آماده ازدواج است تا به نیت یکدیگر سبزه گره بزنند و تا سال بعد آشیانه عشقشان را بنا کنند.
وقتی بهارنارنج عروس می‌شود
شیراز به درختان بهار نارنج، عطر بهار نارنج و شربت بهار نارنجش است که این همه محبوب عام‌وخاص شده است.
هر خانه‌ای که حیاطی دارد، دستِ کم یک درخت بهار نارنج زینت‌بخش آن است. اگر درخت بهار نارنج میوه ندهد، صاحبخانه رسمی دیرین را برایش برگزار می‌کند تا دوباره به بار بنشیند.
زن صاحبخانه با اره یا تبری نمادین به سمت درخت بهار نارنج می‌رود که چون میوه نداده آن را قطع کند، حتی شاید شاخه‌ای از درخت را اره کند. همسایه‌ها وساطت می‌کنند و مانع قطع درخت می‌شوند، برایش عروسی می‌گیرند، توری سفید بر درخت می‌گسترانند، روی درخت نقل می‌پاشند و برایش ترانه‌های کهن می‌خوانند و کِل می‌کشند.
جزئیات بیشتر از عروسی بهار نارنج را 👈 اینجا 👉 بخوانید.
عروسی در فرهنگ بومی شیراز
رسم عروسی در شیراز نسبت به گذشته تغییراتی بسیار به خود دیده است. پیشترها پدرها و مادرها انتخاب می‌کردند و به توافق می‌رسیدند و عروس و داماد را بر سر سفره عقد می‌نشاندند. اما این روزها رسم‌ورسومات بیشتر حالت نمادین دارد، تصمیم‌ها گرفته شده و حرف‌ها گفته شده‌اند و می‌ماند مراسم عروسی.
از دلالگی تا بله برون
اول زن‌ها به خاستگاری می‌روند؛ این رسم را در شیراز «دلالگی» می‌گویند. جمعی از زنان خانواده داماد به خانه دختر می‌روند تا عروس آینده را یک دل سیر برانداز کنند. بعد از تایید زنان، خاستگاری اصلی برگزار می‌شود تا توافق اولیه بین خانواده عروس و داماد صورت گیرد. بعد از توافقات فی‌مابین خانواده عروس و داماد، مهمانان‌ها چای و شیرینی و شربت می‌نوشند و شب نامزدی یا بله برون را مشخص می‌کنند. در شب بله برون، خانواده داماد انگشتری طلا که نشان عشق و نامزدی است به تازه عروس هدیه می‌دهند. در کنار آن چادر و قرآن و کاسه نبات و نقل و هدایای دیگر هم هست. تاریخ عقد و عروسی مشخص و مقدمات کار چیده می‌شود.
قبل از عقد، «رخت برون» را برگزار می‌کنند؛ دوستان عروس و داماد دور هم جمع می‌شوند. خانواده داماد، پارچه‌های نفیسی که برای عروسشان خریده‌اند را می‌دهند دست خیاطی که به خانه عروس آورده‌اند. خیاط پارچه‌ها را می‌برد و لباس عروس را می‌دوزد. مادر داماد در این روز خوش‌یمن و مبارک، به عروسش هدیه‌ای تقدیم می‌کند.
مراسم پیش از عروس در شیراز
دوستان عروس دور هم جمع می‌شوند، اسپند را به همراه کمی آب در یک ظرف می‌ریزند و شانه‌ای در آن می‌اندازند. عروس را بر بلندایی می‌نشانند و مجمعی بالای سرش نگه می‌دارند. یکی از بزرگان فامیل از این آب و اسپند، چهل‌ویک مشت بر‌می‌دارد و روی مجمع می‌ریزد و معوذتین (چهار قل) می‌خواند تا نحسی را از عروس دور کند. مراسم که تمام شد، برای عروس شعر می‌خوانند و کِل می‌کشند و مهیای روز عروسی می‌شوند.
مراسم روز عروسی در شیراز
صبح روز عروس «طبق‌کشی» انجام می‌شود؛ خانواده داماد هدیه‌هاشان برای عروس خانم را در طبق می‌گذارند و آن را با تورهای رنگی و نقل و نبات تزیین می‌کنند و این طبق‌ها را با همراهی سازودهل به خانه عروس می‌برند.
عروس را به دست آرایشگران و پیرایشگران می‌سپارند تا برای بهترین شب زندگی‌اش ، آماده‌اش کنند. کار مشاطه‌گرها که تمام شد، داماد برای بردن عروس با ماشین تزیین‌شده با گل به آرایشگاه می‌رود و هر دو با هم به عروسی‌خانه (تالار یا سالن پذیرایی) می‌روند.
تدارک شام عروسی هم رسم‌ورسومی دارد؛ خانواده‌های سنتی شیراز در شام عروسی با شکرپلو و قیمه، خورشت سبزی و حلوی و سایر غذاهای بومی شیراز از مهمانان پذیرایی می‌کنند.
عروس برای بله گفتن از پدر شوهرش زیرلفظی می‌گیرد.
مراسم بعد از عروسی در شیراز
بعد از مراسم عقد، «دست‌بوسون» برگزار می‌شود؛ داماد به تنهایی به خانه مادر عروس می‌رود و دست مادر زن را می‌بوسد و هدیه‌ای دریافت می‌کند. بعد بستگان نزدیک عروس و داماد به خانه عروس و داماد جوان می‌روند و «مراسم پاتختی» را برگزار می‌کنند. در این روز، بستگان نزدیک عروس و داماد هدایایی که شامل اسباب‌واثاثیه خانه است به عروس و داماد تقدیم می‌کنند.
غذا در فرهنگ بومی شیراز
غذاها، خوراکی‌ها، شیرینی‌ها و شربت‌ها در فرهنگ بومی شیراز جایگاهی ارزشمند دارند. نمی‌شود که به شیراز سفر کنید و بدون مزه‌کردن کلم‌پلو شیرازی، میل‌کردن یوخه و نوشیدن شربت بهار نارنج به خانه بازگردید. غذا، بهترین میراثی است که در طول هزاران سال از مادران به دختران رسیده و با اندکی تغییر در مواد اولیه و نحوه پخت که ناشی از مدرن‌شدن امکانات پخت‌وپز و آسان‌شدن روش‌های طبخ است، دست‌به‌دست گشته تا بازتاب میراث کهن یک سرزمین باشند. در ادامه با برخی غذاهای محلی شیراز و شیرینی‌های بومی این شهر آشنا شوید.
دو پیازه آلو - کلم پلو شیرازی - قنبر پلو - یخنی نخود - یوخه - کلوچه مسقطی
دو پیازه آلو
دو پیازه آلو غذایی سنتی و محلی در شهر شیراز است که می‌توان آن را غذایی محبوب در بین شیرازی‌ها دانست. طرز تهیه این غذا بسیار ساده است و مواد اولیه آن سیب‌زمینی، پیاز، گوجه‌فرنگی، ادویه و گوشت است. البته اضافه‌کردن گوشت بستگی به ذائقه شما دارد. شاید کمی تعجب کنید که چرا هنگام نام‌بردن مواد اولیه سخنی از آلو به میان نیامد؛ خب! باید بگوییم که اصلا این غذا آلو ندارد! مردم شیراز به سیب‌زمینی با گویش زیبای بومی خود آلو می‌گویند. حتما در سفر خود به شیراز دو پیازه آلو را میل کنید.
کلم پلو شیرازی
از جمله غذاهای خوش‌مزه و لذیذ شهر شیراز کلم پلو شیرازی را می‌توان نام برد. کلم پلو به دلیل محبوبیت در برخی دیگر از شهرهای ایران هم طبخ می‌شود. این غذا با مواد اولیه شامل کلم قمری که دارای فواید بسیار است، پیاز، برنج، گوشت چرخ‌کرده، آرد نخودچی، سبزی‌های معطر (تره، ریحان، ترخون و شوید) و ادویه تهیه می‌شود. معمولا کلم پلو شیرازی را همراه با ماست و سبزی‌خوردن میل می‌کنند.
قنبر پلو
قنبر پلو شیرازی از غذاهای محبوب با طعم ملس است که معمولا در مجالس و مهمانی‌ها سرو می‌شود. برنج، گوشت چرخ‌کرده، مغز گردو، پیاز، انار یا رب انار، آرد نخودچی، کشمش و ادویه از جمله مواد اولیه قنبر پلو هستند. کشمش موجود در قنبر پلو همراه با رب انار، طعمی بی‌نظیری را به‌وجود می‌آورد. برخی افراد برای شیرین‌کردن قنبر پلو به جای کشمش از خرما یا شیره انگور استفاده می‌کنند. خوردن قنبر پلو همراه با سالاد شیرازی عجیب می‌چسبد.
یخنی نخود
یخنی یعنی «پخته شده»؛ خنی نخود همان آبگوشت اما به سبک شیرازی است. مواد اولیه یخنی نخود شامل گوشت، نخود، سیب‌زمینی، پیاز و ادویه می‌شود که همان مواد اصلی آبگوشت است. اگر به آبگوشت علاقه‌مندید حتما یخنی را تجربه کنید. طعم یخنی در کنار نان داغ محلی و ترشی‌های محلی بسیار لذیذ خواهد بود.
هویج پلو، شکر پلو، قورمه به، شیرازی پلو، رب پلو، اشکنه، کوفته هلو، لوبیا پلو شیرازی، دمپختک، آش سبزی، آش ماست، کوفته سبزی شیرازی از دیگر غذاهای محلی شیراز به شمار می‌روند و فالوده شیرازی هم، دسر محبوب شیرازی‌هاست.
یوخه
یکی از شیرینی‌های محلی شهر شیراز یوخه است. این شیرینی از شکر، آرد گندم، تخم مرغ، روغن، هل و آب تشکیل می‌شود. این شیرینی شباهت بسیاری به کاک کرمانشاه دارد. تنها تفاوت این شیرینی در ضخامت لایه‌هاست. یوخه می‌تواند سوغاتی خوش‌مزه برای دوستان و آشنایان شما از شهر شیراز باشد.
کلوچه مسقطی
کلوچه و مسقطی دو شیرینی متفاوت در شیرازند. از آنجایی که این دو شیرینی در کنار هم سرو می‌شوند به کلوچه مسقطی هم معروفند. مواد اولیه کلوچه شامل: آرد برنج، آرد سفید، پودر قند، تخم مرغ، گلاب و روغن است و پودر نشاسته، آب، گلاب، شکر، زعفران و روغن، مواد اولیه مسقطی را تشکیل می‌دهند. خوردن این کلوچه همراه با چای یا دمنوش در کنار خانواده بسیار دلچسب است.
گویش اقوام در فرهنگ بومی شیراز
فارس‌ها، ترک‌ها، لرها و عرب‌ها به علاوه جمعیت مهاجری که از شهرهای دیگر به شیراز کوچ کرده‌اند، ترکیب اقوام این شهر را تشکیل می‌دهند. هر قومی، گویش و زبان خود را وارد فرهنگ بومی شیراز کرده و سهمی در جذابیت آن داشته است. اما، گویش نوین شیرازی‌ها بیشتر تحت تاثیر ادبیاتی است که از حافظ و سعدی به دامنه واژگان اقوام این سرزمین راه یافته و به قدری نفوذ کلامشان بالا بوده که گویش اقوام شیراز را تحت تاثیر خود قرار داده است.
لهجه شیرازی اصیل را بیشتر افراد مسن و میان‌سال‌ها صحبت می‌کنند و جوان‌ها کمتر با این گویش سخن می‌گویند. گفته می‌شود مردمان ساکن در محله‌های شرقی و شمال شرقی شیراز، بیشتر به گویش محلی شیراز سخن می‌گویند و اصطلاحا لهجه غلیظ‌تری دارند.
لهجه‌های شیرازی به سه دسته: شیرازی میانه، شیرازی پودنکی و شیرازی قصر دشتی تقسیم می‌شود. در شهر شیراز به شیرازی میانه، «شیرازی»، به شیرازی پودنکی، «شیرازی غلیظ» و به شیرازی قصر دشتی، «شیرازی شهری» هم می‌گویند. البته باید خاطرنشان کرد که لهجه‌های شیرازی همه از یک لهجه نشأت گرفته‌اند، اما به علت آهنگ کلمات و وجود اصطلاحاتی که در هرکدام از این لهجه‌ها استفاده می‌شوند، برخی تصور می‌کنند، این لهجه‌ها با یکدیگر متفاوتند. علت این تفاوت را می‌توان ورود زبان عربی و انگلیسی به این لهجه دانست.
برخی از کلمات شیرازی که با گویش فارسی معنای متفاوتی دارند شامل: چَپَری (فوری)، چیاکشی (اسباب‌کشی)، هسین (گلدان سفالی)، کل پوک (مارمولک) و... هستند.
- روغن ریخته رِ نذر شاه چراغ می‌کنه؛ یعنی چیزی را می‌بخشد که از ارزش افتاده است.
- شپش از دسَش نمی‌یفته؛ یعنی خیلی خسیس است.
- سوادش پورمک زده؛ یعنی سوادش نم کشیده است.
این چند ضرب‌المثل شیرین، در گویش زیبای شیرازی کاربرد دارد. دانستن و آشناشدن با فرهنگ‌های مختلف، بسیار جذاب و شنیدنی است.
آشنایی با فرهنگ بومی هر منطقه باعث شناخت بیشتر در مورد تاریخ و فرهنگ کشور عزیزمان ایران می‌شود. فرهنگ‌های بومی میراثی کهن از اجداد ما هستند که باید در حفظ آن کوشا باشیم.
بازی‌های محلی در شیراز
بازی‌های بومی و محلی میراثی ارزشمند از نسل‌های پیشین هر منطقه است. این بازی‌های بومی در شهر شیراز تبلوری از فرهنگ مردم جامعه هستند و نشان از فرهنگ غنی و بااصالت مردم شیراز دارند. در ادامه به معرفی برخی از بازی‌های بومی ومحلی شیراز می‌پردازیم:
آزنگه شیر
در این بازی فردی به قید قرعه انتخاب می‌شود؛ فرد منتخب به دیوار تکیه می‌دهد و به او شیر می‌گویند. همراه با شعری محلی اعضای بدن شیر را نام می‌برند و از روی شیر (فرد منتخب) می‌پرند. در آخر بازی فردی که عضوی تکراری را بازگو کند یا نتواند از روی شیر بپرد بازنده بازی محسوب می‌شود.
انگور بازی
در این بازی دو نفره، بردوباخت بر سر پول انگور یا خوردن آن است. بدین ترتیب که نفر اول حبه‌ای از خوشه انگور چیده و می‌خورد، نفر دوم نیز همین کار را تکرار می‌کند. آخرین حبه نصیب هرکس شود، آن فرد بازنده بازی محسوب می‌شود.
جو به جو
در این بازی فردی که از همه بزرگ‌تر است به عنوان استاد انتخاب می‌شود. همه در کنار هم به صورت دایره می‌نشینند. استاد شعری محلی خوانده و «هُپ» می‌گوید، سپس بر دهان خود با دست کوبیده و باید بقیه افراد بازی هم همین کار را تکرار کنند. در این بازی اگر کسی در هنگام هپ گفتن بخندد، او را در وسط خوابانده و اذیت می‌کنند. در آخر بازی کسی برنده می‌شود که اذیت نشده باشد و قانون بازی را رعایت کرده باشد.
طاق یا جفت
یک بازی محلی که بیشتر در بین اهالی شهرستان آباده مرسوم است، طاق یا جفت نام دارد. یک طرف، بازیکن اول تعدادی سکه یا سنگ‌ریزه در مشت خود دارد و طرف دیگر، آن یکی بازیکنان باید حدس بزنند که عدد این سکه‌ها یا سنگ‌ریزه‌ها طاق است یا جفت، یعنی فرد است یا زوج. حدسِ درست، برنده را مشخص می‌کند.
بازی‌های دیگر شهر شیراز شامل: سک سکنا، شنبه یک‌شنبه، گل از توته، گیزلَن پاچ و... هستند.
لباس محلی شیرازی‌ها
پوشیدن لباس محلی در بین شیرازی‌ها مانند سابق مرسوم نیست، همچنان که در دیگر شهرهای ایران هم چنین است. لباس محلی اقوام شیرازی را بیشتر در جشنواره‌های نوروزی یا در مراسم «روز شیراز» که همزمان با 15 اردیبهشت ماه است، می‌توان دید. اما به‌طورکلی لباس محلی اقوام مختلف شیراز، تفاوت‌هایی دارد که در ترکیب رنگ و طرح آن کاملا مشهود است و اگر شانس دیدار با عشایر استان فارس را داشته باشید، تفاوت در طرح و رنگ لباس محلی اقوام مختلف شیرازی را به خوبی درک خواهید کرد.
اگر فرصت داشتید، سری به بازارهای حوالی شاهچراغ بزنید؛ چون این شانس را خواهید داشت تا زنان عشایر را با پوششی رنگارنگ در حال خرید پارچه‌های توری سکه‌دوزی‌شده تماشا کنید.
خوشبختانه برخی اقوام شیرازی و عشایر این شهر، برای لباس و پوشش محلی خود اهمیت بسیاری قایل هستند. لباس محلی بانوان شیرازی، پیراهن زنانه یا به گویش محلی کینگ است که از قسمت شانه آغاز می‌شود و تا قوزک پا ادامه دارد. پیراهن کینگ از ناحیه نزدیک کمر تا پایین یک چاک بلند دارد که پیراهن را به دو قسمت جلو و عقب تقسیم می‌کند. این چاک بلند علاوه بر زیبایی سبب سهولت در انجام کارهای روزمره زنان می‌شود. یقه این پراهن کاملا بسته و با رعایت حجاب کامل است.
- تنبان تورکی: این پوشش در واقع دامن بلند، پرچین و با پارچه سبک و راحت است. برای زیباتر شدن این دامن از پارچه‌های رنگارنگ استفاده می‌کنند.
- چارقد: پارچه‌ای نازک، با طرح‌های خاص که به عنوان روسری برای بانوان کاربرد دارد. برای جلوه بیشتر این روسری گاهی به آن مهره یا ملیله می‌دوزند.
- آرخالق: آرخالق پوششی است که سبب وقار و متانت در بانوان می‌شود؛ این لباس از پارچه‌های گرم دوخته می‌شود ولی آن را در تمام فصل‌ها می‌پوشند.
لباس محلی مردان شیراز، پیراهن بلند و ساده‌ای است که گاه با طرح‌های مختلف آراسته می‌شود. شلوار گشاد و تیره‌رنگ، عبای نازک آستین‌دار از جنس حریر، کلاه نمدی با لبه‌های ساده و دستار کمر که روی پیراهن و دور کمر بسته می‌شود، هم بخشی از لباس محلی مردان شیراز است.
موسیقی محلی شیراز
موسیقی محلی هنر عشق‌وزندگی است. موسیقی محلی هر منطقه برگرفته از تفکر مردم آن، حس نوع‌دوستی و نشان‌دهنده مهربانی مردم آن منطقه محسوب می‌شود. موسیقی شیرازی از بهترین نواهای شورانگیز و لذت‌بخش تشکیل شده است. آلات موسیقی مخصوص و سبک موسیقی خاص، از ویژگی‌های منحصربهفرد موسیقی محلی در شیراز به شمار می‌آید.
موسیقی شیرازی علاوه بر شهرت در ایران، آوازه جهانی هم دارد. در شیراز اقوام مختلفی چون فارس، ترک، لر و عرب از دیرباز تاکنون، زندگی کرده‌اند. ترکیب این فرهنگ‌ها سبب خلق موسیقی شگفت‌انگیزی شده است. در سبک موسیقی محلی شیرازی شما غم و اندوه را نمی‌یابید و این موسیقی کاملا شاد و شورانگیز است. حتی در موسیقی‌‌ای که موضمون غم‌انگیز دارد هم، نوعی شادی دیده می‌شود.
مشاهیر شیراز در موسیقی محلی
در سبک موسیقی محلی شیراز خبری از سبک حماسی نیست و همین سبب تمایز آن شده است. زنده‌یاد عطا جنگوک به همراه دوستان خود، اقدام به گردآوری بیست ترانه محلی شیرازی کرده‌اند. اسطوره‌های موسیقی شیرازی بسیارند: صمد بردیده، غضنفر راستی، اکبر زیگلری، گلنار دهقان و بسیاری دیگر از جمله این اسطوره‌های بی‌نام‌ونشان هستند. بی‌گمان افراد تأثیرگذار در موسیقی شیرازی را به این چند نفر نمی‌توان خلاصه کرد.
از مشاهیر موسیقی این آب‌وخاک، استاد حسن صفری را پدر موسیقی شیراز می‌نامند که تمام عمرش را صرف حفاظت از موسیقی فولکلور این سرزمین کرده و در زنده نگه‌داشتن نغمه‌ها و نواها و ترانه‌های بومی – محلی شیراز کوشیده است.
آلات موسیقی شیرازی شامل: کرنا، سورنا، نی جفت، نی لبک، تار، کمانچه، دایره، نقاره و دهل می‌شوند. برای تماشا، دیدن آلات موسیقی و اطلاعات بیشتر درباره ابزارآلات موسیقی محلی شیرازی می‌توانید از موزه موسیقی شیراز دیدن کنید.
از اصیل‌ترین موسیقی‌ها و آوازهای شهر شیراز می‌توان موسیقی مردم ترک قشقایی ساکن در این شهر را نام برد. مضمون موسیقی این قوم بیشتر با محتوای دلدادگی و مهر و محبت است. از جمله معروف‌ترین این موسیقی‌ها: سحر آوازی، جنگنامه، بیستون و هلیله خسرو را می‌توان نام برد. این موسیقی‌ها در فرهنگ‌سراهای شهر شیراز به وفور شنیده می‌شود.
رقص محلی در شیراز
از موسیقی محلی شیراز گفتیم، نمی‌شود که از رقص محلی این دیار نگوییم. رقص‌های محلی شیراز بیشتر در بین قوم قشقایی مرسوم‌اند که هم در مراسم آیینی شیراز در رویدادهای مختلف همچنان اجرا می‌شوند و هم به رسم و سنت در عروسی‌های این قوم برگزار می‌شوند.
معروف‌ترین رقص محلی قوم قشقایی شیراز، رقص چوبی است که نوعی جنگنامه محسوب می‌شود؛ تصور کنید میدان رزمی را که با نواختن ساز و اجرای حرکات موزون همراه باشد. دیدنی نیست؟
سینه‌زنی قطاری؛ عزاداری محرم در شیراز
از موسیقی محلی و رقص قشقایی گفتیم که بخشی مهم از فرهنگ بومی شیراز را تشکیل می‌دهند، از مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان هم می‌گوییم که در شیراز حال‌وهوای مخصوص به خودش را دارد.
شیرازی‌ها دهه اول ماه محرم را «چاووش‌خوانی» می‌کنند و در روز نهم و دهم که تاسوعا و عاشوراست مراسم را به اوج می‌رساند.
محور همه مراسم‌ها، حرم شاهچراغ است و همه‌ی دسته‌ها و هیئت‌ها در روزهای تاسوعا و عاشورا، چاووش‌خوانان و مویه‌کنان و سینه‌زنان به سمت حرم حرکت می‌کنند. در بین جمعیت، وظیفه «کوزه‌گردانی» و آب دادن به عزاداران بر عهده کودکان است، «گِل مالیدن» به بدن و لباس‌ها هم بخشی از مراسم است. همه برای حسین (علیه السلام) و یارانش عزادارند.
شیرازی‌ها به روشی منحصربهفرد که به «سینه‌زنی قطاری» شهرت دارد، عزاداری می‌کنند؛ عزاداران، سینه می‌زنند و بدن خود را به بالا و پایین حرکت می‌دهند و نوحه می‌خوانند، همین که میان‌دار اشاره کند، سکوت می‌کنند و کمی به جلو راه می‌روند و دوباره حلقه می‌زنند و سینه‌زدن را از سر می‌گیرند.
یلدا در فرهنگ بومی شیراز
طولانی‌ترین شب سال یلدا در شیراز هم مانند همه شهرها و روستاهای ایران با شور و حالی خاص برگزار می‌شود، در این شب، همه در خانه بزرگترهای خاندان و فامیل و خانواده دور هم جمع می‌شوند، فال حافظ می‌گیرند و انار و هندوانه و تنقلات مخصوص شب یلدا را نوش جان می‌کنند.
شیرازی‌ها، در شب یلدا هویج‌پلو می‌خورند و برای یلداشان سفره‌ای می‌گسترانند که مزین به نام و عکس مولای متقیان، علی علیه السلام است. در این سفره، آینه و شمع و آجیل و حلوا و خرما و انجیر در کنار شیرینی‌های خانگی، برای پذیرایی مهیاست.
سوغات شیراز
از شیراز سه نوع سوغات می‌توانید به خانه ببرید؛ خوردنی‌ها، آشامیدنی‌ها و هنر دست صنعتگران شیرازی.
خوردنی‌هایی که می‌توانید از شیراز به عنوان سوغات بخرید و برای عزیزانتان ببرید، شامل انواع‌واقسام شیرینی‌های محلی همچون یوخه، کلوچه مسقطی، نان برنجی، رنگینک، و بادام سوخته است؛ نوشیدنی‌های سنتی که می‌توانید برای سوغات به شهر و دیار خود ببرید، شامل انواع شربت‌ها و عرقیجات و گلاب شیرازی است و صنایع دستی شیراز همچون انواع ظروف و تابلوها و ساعت‌ها و جعبه‌ی قلم‌زنی و معرق‌کاری و نقره‌کاری به همراه گبه شیراز و گلیم و جاجیم شیرازی است که مجموعه سوغات شیراز را تشکیل می‌دهند.
برای مثال قالی شیرازی و گبه می‌توانند سوغاتی‌هایی منحصر‌به‌فردی از شهر شیراز باشند. قالی شیرازی با قالی‌های دیگر مناطق ایران فرق دارد و گبه قالیچه‌ای در ابعاد کوچک است. قالیچه گبه را بیشتر، عشایر استان فارس می‌بافند. اگر به قالی‌وقالیچه علاقمندید، در کنار علاقمندی خود حمایت از این بافندگان را نیز فراموش نکنید.
همه را گفتیم تا بگوییم ...
ریشه‌های فرهنگی هر قوم و قبیله‌ای را در رفتار و کردار و گفتار مردمانش، در سبک زندگی امروزشان باید جست. اگرچه آنچه به نام فرهنگ بومی بر سر زبان‌ها افتاده با فرهنگ ناب بومی هر سرزمین به قدر ده‌ها سال فاصله و تفاوت دارد، اما حفاظت از هرآنچه باقی مانده، از فرهنگ بومی این سرزمین، از میراث نالموس به جای مانده از اجدادمان، بر عهده ماست، بر عهده من که روایت می‌کنم، بر عهده شما که می‌خوانید.
به شیراز آی و فیض روح قدسی بجوی از مردم صاحب کمالش
